¿Mi anaʼoj xa?

 ¿Kʼu yuʼun laj yalbeik Judas ti chakʼbeik treinta ta pech sakil takʼin mi laj yakʼ ta kʼabal li Jesuse?

Kʼalal bat svulaʼan bankilal paleetik li Judas Iscariote sventa snaʼ kʼuyepal ch-akʼbat mi chakʼ ta kʼabal li Jesuse, li paleetike laj yalik ti chakʼbeik «lajuneb xchaʼvinic (30) ta sep saquil taqʼuin[e]» (Mateo 26:14, 15). Yaʼeluke, li kʼuyepal takʼin chakʼike jaʼ te chakʼik-o ta ilel ti jutuk sbalil chilik li Jesuse xchiʼuk ti mu jutebuk skʼanojike. ¿Kʼu yuʼun jech ta xkaltik taje?

Li vaʼ «sep» sakil takʼin xie, jaʼ skʼoplal li takʼin tstunesik toʼox li judioetike. ¿Kʼusi van xman-o xchiʼuk li treinta ta pech sakil takʼine? Kʼajomal noʼox xman-o jun mosoil —jech kʼuchaʼal stojol chal li ta Mantal akʼbat Moisese— o jsep noʼox osil (Éxodo 21:32; Mateo 27:6, 7).

Ta jun veltae, li j-alkʼop Zacariase bat skʼan stojol ta j-israeletik ti muʼyuk tukʼ yoʼontonik ta stojolal Diose, li stojole jaʼ ta skoj ti jaʼ jchabivanej yuʼun ta steklumal Diose. Li stukike la spʼisik «lajuneb xchaʼvinic (30) ta sep saquil taqʼuin» vaʼun laj yakʼbeik. Ti kʼuyepal laj yakʼbeik taje jaʼ noʼox sventa ta xakʼik ta kʼexlal, yuʼun jaʼ jech chakʼik ta aʼyel ti koʼol noʼox stojol kʼuchaʼal jun mosoile. Ta skoj ti lek xvinaj ti muʼyuk kʼanbile, li Jeovae laj yalbe Zacarías kʼusi skʼan spasbe li takʼin akʼbat ta sventa stojole: «Bat acʼo ta yavil taqʼuin ta chʼulna», x-utat. «Jaʼ li taqʼuin ti toj ep laj yacʼbicun chalique.» (Zacarías 11:12, 13.) Taje jaʼ jech la spas li j-alkʼope. Ta jayibuk sienal jabil ta tsʼakale, li Judase jech ta spas ek xchiʼuk li takʼin akʼbat ta skoj li laj yakʼ ta kʼabal li jkʼelvanej yuʼun Israel ti jaʼ svaʼanoj stuk Jeovae (Mateo 27:5).

¿Kʼusi jaʼ toʼox li «svunal ta sventa ti muc xa yajnilu[k]» ti xi chal li Vivliae?

Li mantal akʼbat Moisese xi toʼox chal ta sventa taje: «Me oy jun vinic ta xicʼ jun ants, ti ta xnupin lec xchiʼuque, pero me tsʼacal mu xa scʼan ta scoj ti oy cʼusi chopol la stabee, acʼo yacʼbe svunal ta sventa ti muc xa yajniluque, acʼo stac loqʼuel ta sna», xi (Deuteronomio 24:1). ¿Kʼusi toʼox stu li vun taje? Manchuk mi muʼyuk chal Vivlia kʼusi tsʼibabil tee, xuʼ xichʼ nopel ti jaʼ sventa xvinaj sderecho xchiʼuk sventa xichʼ chabiel kʼusitik oy yuʼun li antse.

Leʼtik ta sjabilal 1951 xchiʼuk 1952 laj yichʼ tael voʼneal kʼusitik ta jayibuk chʼenetik ta snorteal taki ukʼum Murabbaat, ta xokol balumil te ta Judea. Li kʼusitik laj yichʼ tael li ta sbelel taki ukʼume, oy jlik vun tsʼibabil ta arameo kʼop ti laj yichʼ pasel ta jabil 71 o 72 ta jkʼakʼaliltike, ti te chal ti la xtuchʼ snupunel jun vinike. Li vune chakʼ ta ilel ti xtuchʼel nupunel taje ikʼot ta pasel ta sbaʼyel kʼakʼalil ta yuilal marhesván, kʼalal vakib xaʼox jabil stoyoj sbaik ta stojolal Roma li judioetike. Li te taje chal ti oy jun vinik ti jaʼ sbi José, xnichʼon Naqsán, ti likem ta Masadae, la xtuchʼ snupunel sventa mu xa yajniluk li Miriame, stseb Jonatán ti likem talel ta Hanablatae. Li vune chal ti antse kolem xa chkom sventa xuʼ xmalij yan velta xchiʼuk yan judío mi jech tskʼane, chal ti Josee laj to yakʼbe stakʼin xchiʼuk yan chanib to velta laj yakʼbe li kʼusitik oy toʼox yuʼunik ti xuʼ isoke. Ta yok li vune te oy sfirma José xchiʼuk li oxvoʼ xrextikotak: Eliezer, xnichʼon Malca; José, xnichʼon Malca, xchiʼuk Eleazar, xnichʼon Hananá.

[Lokʼol ta pajina 21]

XCHʼENAL TAKI UKʼUM MURABBAAT

[Lokʼol ta pajina 21]

SVUNAL XTUCHʼEL NUPUNEL (JABIL 71 O 72 TA JKʼAKʼALILTIK)

[Stojel ta vokol ta pajina 21]

Chʼenetik: Todd Bolen/Bible Places.com; svunal xtuchʼel nupunel: Clara Amit, ta slekil yoʼonton Israel Antiquities Authority