MI YAKAL ta xa tsʼites junuk chex kerem o chex tsebe, xuʼ van jech chavaʼi aba kʼuchaʼal li totil-meʼiletik laj xa yichʼ albel skʼoplale. Leʼ xa ta jayibuk jabile, li xchiʼinel ta loʼil kerem-tsebetike lek toʼox jamal, xkoʼolaj xchiʼuk jun be ti bu xtal xbatik li karoetike. Li avie, yileluke makal xa li be taje. «Kʼalal kʼox toʼox li kuni ole, ep toʼox kʼusitik tsjakʼbun —xi ta xal Angela, jun meʼil ti likem ta Italiae—. Li avie voʼon xa ta jlikes li loʼile. Mi muʼyuk jech ta jpase, xuʼ x-echʼepal kʼakʼaletik ti muʼyuk kʼusi lek ta xi loʼilajkutik-oe.»

Jech kʼuchaʼal li Angelae, xuʼ van avakʼoj xa venta ti akerem o atseb ti lek toʼox xloʼilaje, ta orae toj echʼem xkap sjol. Kʼalal chavakʼavip sventa xa loʼilaj xchiʼuk li akerem o atsebe xuʼ van muʼyuk lek tstakʼik tal. Li voʼote xuʼ van xi cha jakʼbee: «¿Mi lek echʼavuʼun li kʼakʼale?», xuʼ van jpʼel xi xa stakʼbote: «Lek». O xuʼ xi xa valbe li atsebe: «¿Mi oy kʼusi lek kʼot ta pasel ta achanob vun li avie?», li stuke naka tsmey skʼob xchiʼuk xi tstakʼe: «Chʼabal». Kʼalal ta persa ta jkʼantik akʼo xloʼilaj xchiʼuk ti xi chkalbetike: «¿Kʼu yuʼun mu xavalbun kʼusi yan?», li stuke kʼajomal tsʼijil chkom-o.

Jech onoʼox, mu skotol li chex kerem-tsebetike vokol ta xaʼiik ta alel li kʼusi tsnopike. Pe, li kʼusi chalike maʼuk li kʼusi tskʼan chaʼiik li totil-meʼiletike. Edna, jun meʼil ti likem ta Nigeriae xi tsvules ta sjole: «Kʼalal oy kʼusi ta jkʼan akʼo spas li jtsebe, xi tstakʼbune: “¡Mu xa jkʼan kʼusi xavalbun!”, xi». Ramón, ti likem ta Mexicoe, jutuk mu jechuk chalbe skʼoplal ta sventa li skerem ti vaklajuneb sjabilale: «Jutuk mu jujun kʼakʼal ta xkut jbakutik. Mi oy kʼusi ta jkʼan akʼo spase, chlik saʼ kʼusi tsmak-o sba sventa mu spas li kʼusi chkalbee».

Kʼalal ta jkʼan jchiʼintik ta loʼil jun chex kerem o tseb ti mu skʼan xkʼopoje xuʼ jaʼ te chichʼ akʼel ta preva li smalael yuʼun jun totile. Li Vivliae chakʼ ta ilel ti «me muʼyuc bu ta jacʼtique xuʼ muʼyuc stu chcʼot li cʼusi ta jnoptique» (Proverbios 15:22). «Kʼalal mu jnaʼ kʼusi tsnop li jkereme, toj chopol chkaʼi jba, ta jkʼan ta xi avan», xi chal Anna, jun meʼil ti likem ta Rusia ti yakal tstsʼites stuk li skereme. Ti kʼalal jaʼo tsots skʼoplal li chiʼinejbail ta loʼile, li kerem-tsebetike —xchiʼuk li stot smeʼike— mu xa snaʼik kʼuxi ta xchiʼin sbaik ta loʼil yileluk. ¿Kʼu yuʼun?

Li chiʼinejbail ta loʼile maʼuk noʼox me skʼan xal ti chi jkʼopoje. Li Jesuse laj yal ti «cʼusi oy ta yoʼnton [jun krixchanoe] jaʼ jech chlocʼ ta ye» (Lucas 6:45). Jaʼ yuʼun kʼalaluk lek jnaʼ jchiʼin jbatik ta loʼile xuʼ kʼusi ep jchantik ta sventa li yane xchiʼuk ta xkakʼtik akʼo oy kʼusi xchanik ta jtojolaltik li yantik eke. Li vaʼ slajebal taje xuʼ toj vokol van chaʼiik spasel li jlom kerem-tsebetike, yuʼun  kʼalal chchʼiik xa batele akʼo mi jun uni olol ti toj lek xloʼilaje yikʼaluk mu xa skʼan xloʼilaj. Jvokʼ krixchanoetik ti xchanojbeik stalelal li kerem-tsebetike, chalik ti jutuk mu skotoluk li chex kerem-tsebetike kʼelbil la chaʼi sbaik ta skotol ora. Sventa mu jechuk chaʼi sbaike, ta xchʼak sbaik ta stojolal li yantike, vaʼun li totil-meʼiletike mu kʼunuk ta xaʼiik xchiʼinel ta loʼil.

Yan kʼusi xuʼ tsmak li chiʼinejbail ta loʼile jaʼ ti stuk xa tskʼan tsnopik kʼusi tspasik li kerem-tsebetike. Jech onoʼox chkʼot ta pasel maʼ taje: li ololetike ta xchʼiik batel, vaʼun kʼalal jech chkʼot ta pasele ta xchʼak sbaik li ta yutsʼ yalalike. Taje maʼuk skʼan xal ti yuʼun chapalik xa sventa xiktaik komel li snaike. Ta ep kʼusitik tspasike, jaʼ mas chtun yuʼun li stot smeʼike. Pe sventa xchʼak sba lokʼel ta snae chlik kʼalal jaljal toʼox skʼan xkʼot ta yijil krixchanoe. Ti kʼalal ta xchʼiik batele, epal chex kerem-tsebetik ta skʼan ta snop stukik li kʼusi ta spasike, jaʼ to tsʼakal ta xalbeik li yantike.

Li chex kerem-tsebetike mu van jechuk ta spas stalelalik xchiʼuk li yamigoike. Jun meʼil likem ta México, ti jaʼ Jessica sbie, xi ta xale: «Kʼalal bikʼit toʼox li jtsebe, ta toʼox xtal yalbun li kʼusi ta svul-o yoʼontone. Li avie jaʼ xa ta xalbe li yamigatake». Mi jaʼ jech ta spas li akerem o atsebe, mu me xa nop ti yuʼun «mu xa xa skʼanot» kʼuchaʼal totil-meʼilote. Moʼoj ta melel, yuʼun ti kʼuyelan chanbil skʼoplale ta xakʼ ta ilel ti chex kerem-tsebetike, akʼo mi mu skʼan xakʼik ta ilel, jaʼ mas stsakik ta venta li mantal ta x-akʼbat yuʼun stot smeʼike, jaʼ mu masuk li kʼusi ch-albat yuʼun yamigotakike. Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ xavutik sventa xuʼ lek xa chiʼin abaik ta loʼil xchiʼuk li akerem o atsebike?

Nopo noʼox avaʼi ti yakal ta xa tsʼot batel akaro ta jun tukʼil be ti toj nat tajmeke. Yikʼaluk van li epal kilometro la xanav xae mu masuk la tsʼot ta jujujot li akaroe yuʼun tukʼ xbat li bee; pe jaʼ to chavile, te cha ta jun kurva ti toj xotxote. Sventa mu xlokʼ ta be li akaroe, skʼan ti lekuk xa naʼ stsʼotele. Jutuk mu jechuk xkoʼolaj kʼalal chchʼi batel li kerem-tsebetike. Ti kʼu xa sjalil atsʼitesoj talel li akerem o atsebe yikʼaluk van lek toʼox tajmek ti kʼuyelan cha chiʼin ta loʼile. Pe, avie ti ta anil noʼox jel xkuxlejal li akerem o atsebe, li voʼote skʼan cha jel ti kʼuyelan cha chiʼin ta loʼile. Jakʼbo aba li kʼusi chal liʼe:

Jech kʼuchaʼal ta sjambe smelolal li teksto lokʼesbil ta Vivliae, li kʼusi mas jtunele jaʼ ti jtabetik lek yorail sventa xi jloʼilaje. Nopo li ta jun skʼelobil liʼe: jun jtsʼunolajele mu xuʼ skʼaj ta kʼusuk noʼox ora skʼan yoʼonton li kʼusi la stsʼune. Jaʼ to ta skʼaj mi lek xa yij sate. Li akerem o atsebe xuʼ van oy yorail sventa mas chloʼilaj yaʼi. ¡Chikintabo mi jech taje! Frances, jun meʼil ti likem ta Australia ti stuk yakal ta stsʼites li yalabtake, xi chale: «Li kuni tsebe chbat skʼelun jujun akʼobal li ta jvayebe, bakʼintike chjalij jun ora [...]. Li voʼone maʼuk toj kʼun ta xkaʼi ti ta jchikintabee, yuʼun nopem xkaʼi sob chi vay, pe li vaʼ ora taje jaʼo ep kʼusitik ta jloʼiltakutik».

Mas to li avie, voʼote skʼan xavaʼibe li kʼusi chal li akerem o atsebe. Li kerem-tsebetike nopem xaʼi xkʼopojik ti melel xa yilel li kʼusitik chalike. Jech kʼuchaʼal, li akerem o atsebe xuʼ van xi chale: «¡Jech onoʼox kʼuchaʼal jun olol chavilun!», o «¡Mi jaʼuk jsetʼuk chavaʼi li kʼusi chkale!». Mu jaʼuk xavakʼ ta avoʼonton li kʼopetik kʼuchaʼal jech onoʼox xchiʼuk mi jaʼuk, ti xie, akʼo venta ti akerem o tsebe maʼuk melel jech tskʼan chal taje. Jech kʼuchaʼal, «¡Jech onoʼox kʼuchaʼal jun olol chavilun!» ti xie, yikʼaluk xi tskʼan chale «Ta jnop ti mu xapat avoʼonton li ta kʼusi chkale», xchiʼuk «¡Mi jaʼuk  jsetʼuk chavaʼi li kʼusi chkale!», mi xie, xuʼ van xi tskʼan chale «Ta jkʼan xavaʼi ta melel ti kʼuyelan chkaʼi jbae». Akʼo persa ta yakʼel venta li kʼusi tskʼan chal ta melel li akerem o atsebe.

Ta akʼopojel xchiʼuk ta atalelal, akʼbo «yipal ta spajesel ti cʼope» sventa oyuk ta yoʼonton xloʼilaj li akerem o atsebe. Vuleso me ta ajol ti voʼote xa koʼolaj ta jun jpojvanej (abogado) sventa cha kolta, maʼuk jun jtikʼ mulilot ti jaʼ yakal chavalbe li smultake. Jun vinik likem ta Corea, ti jaʼ sbi Kyung-Joon xi ta xale: «Li jun pʼijil totile muʼyuk jech ta xal kʼuchaʼal liʼe: “¿Kʼusi to van ora chavikta aba spasel kʼuchaʼal jun olol?” o “¿Jayib to velta cha kʼan cha kalbot?”. Kʼalal ep xaʼox ta velta jech la jpase, la jkakʼ venta ti jnichʼnabtake, maʼuk noʼox chopol chaʼiik ti kʼuyelan ta jkʼoponane, chopol chaʼiik xtok li kʼusitik ta xkalananbee».

Xchiʼinel ta loʼil li kerem-tsebetike maʼuk ti mu stakʼ pasele. Jelo ti kʼuyelan cha chiʼinvan ta loʼile, jech xa pas ti kʼuyelan tskʼan chavile. Chiʼino ta loʼil yan totil-meʼiletik ti lek chchiʼin sbaik ta loʼil xchiʼuk li yalab xnichʼnabike (Proverbios 11:14). Kʼalal cha chiʼin ta loʼil li avalab anichʼnabike, «aʼyo lec avaʼyic li cʼusi chaʼalbatique. Mu xacʼopojic ta anil; mu xaʼilinic ta anil» (Santiago 1:19). Manchuk mi kʼusiuk noʼox chkʼot ta pasel, mu me xa lubtsaj, mas lek «tucʼ xatsʼitesic, tojobtasic lec, chanubtasic lec ta sventa li [Jeovae]» (Efesios 6:4).