Sta-o xkakʼbetik yipal ti sakukutike

Li krixchanoetike oy xa noʼox jaymiluk jabil snuptanoj talel chameletik ti ep buchʼutik chakʼ chamuk tajeke. Jal tajek jelav ti oy buchʼutik laj yalik toʼox ti jaʼ la skʼakʼal yoʼonton Dios tslokʼes ta stojolal li jmulaviletike. Pe jal tajek laj yichʼ kʼelel xchiʼuk laj yichʼ chanbel skʼoplal, vaʼun laj yichʼ ilel ti, bateltike, te noʼox ta yut na chlik talel.

Li sientifikoetike laj yakʼik venta ti chonetik, kʼuchaʼal chʼo, makoʼ, vov xchiʼuk use jaʼik li kʼusitik chichʼik talel li xchanul chameletike. Jech noxtok, laj yakʼik venta ti srasonal kʼu yuʼun ep buchʼu ch-ipajike, jaʼ ti muʼyuk sak sbekʼtal stakopalik, skʼuʼ spokʼik xchiʼuk kʼusitik oy yuʼunik li krixchanoetike. Ta melel, mi sakutik noʼox xchiʼuk li kʼusitik oy kuʼuntike jaʼ me jkuxlejaltik, pe mi moʼoje xuʼ me jaʼ jlajeltik.

Li sakubtasel jbekʼtal jtakopaltik, jkʼuʼ jpokʼtik xchiʼuk li kʼusitik oy kuʼuntike xuʼ van mu parejouk chichʼ ilel ta jujun lum, taje jaʼ van ta skoj ti kʼuyelan li jteklume. Jech kʼuchaʼal liʼe, li bu nakalutike xuʼ van mu xkʼot lekil voʼ ta tuvo kʼalal to ta jnatik o xuʼ van muʼyuk drenaje. Pe, manchuk mi mu toj kʼunuk ta pasel, xuʼ onoʼox me kuʼuntik ti sakukutike, ti sakuk li jkʼuʼ jpokʼtike xchiʼuk li kʼusitik oy kuʼuntike. Jaʼ jech ivinaj ta stojolal li j-israeletik ta voʼnee. Kʼalal jaʼo yakal chanavik ta taki xokol balumile, manchuk mi mu kʼunuk ta pasel ti bu oyike, lek sakik noʼox li stukike, li skʼuʼ spokʼike xchiʼuk li kʼusitik oy yuʼunik kʼalal ta xchʼunbeik smantal Diose.

Tana un, ¿kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti lek sakukutik noʼoxe, ti sakuk li jkʼuʼ jpokʼtike xchiʼuk li kʼusitik oy kuʼuntike? ¿Kʼusi tsnop Dios ta sventa taje? ¿Kʼuxi xuʼ skolta sbaik skotolik li buchʼutik te nakalik ta pʼej na sventa mu x-epaj li chameletike?

LI KEREM ti Maks sbie nakal ta Camerún, abol noʼox sba li yutsʼ yalale, lokʼ xa talel ta chanun, kʼot xa ta sna. a Chviʼnaj tajek xchiʼuk chcham xa ta takitiʼil, kʼalal ikʼote la smey li stsʼiʼe, laj yikta li xmochila ta sba mexae, vaʼun choti smalael sveʼel.

Li smeʼe te oy ta kosina, la yaʼi och talel li skereme vaʼun laj yakʼbe sveʼel, laj yakʼbe jlech aros xchiʼuk chenekʼ ti naka to taʼaje. Pe kʼalal laj yil ti kajal ta ba mexa li xmochilae, jel tajek li sate. Jaʼ noʼox la skʼelbe sat li skereme, xchiʼuk sventa xakʼ venta ti kʼusi skʼan spase, xi chalbee: «¡Maaaks!», xut. Ta anil noʼox la slokʼes ta ba mexa li xmochilae xchiʼuk anil xa noʼox bat spok skʼob. Ta tsʼakale sut talel xchiʼuk xi laj yalbe li smeʼe: «Meʼ, akʼun ta perton. Yuʼun chʼay xkaʼi», xut.

Li taje chakʼ ta ilel ti meʼiletike xuʼ xkoltavanik sventa mu x-ipajik xchiʼuk lek sakikuk noʼox li utsʼ-alalile, jech noxtok skʼan me skolta sba skotolik li utsʼ-alalile. Ta melel, skʼan oyuk smalael, yuʼun li xchʼubael kʼusitike tsots abtel smakoj xchiʼuk, jech kʼuchaʼal laj xa kiltike, li ololetike jujulikel skʼan vulesbel ta sjolik.

Ta yan noxtoke, jech kʼuchaʼal lek snaʼoj li smeʼ Makse li veʼliletike xuʼ me jeltos kʼuxi ch-och yikʼobal. Sventa mu jechuk chkʼot ta pasel taje, maʼuk noʼox lek tspok skʼob, moʼoj, yuʼun lek tsmak li veʼliletike sventa mu xnopaj li vovetike. Kʼalal sak noʼox li snae xchiʼuk ti mu buyuk noʼox lechel li sveʼele, jaʼ me jech mu masuk xnopaj tal chʼoetik xchiʼuk makoʼetik.

Yan srasonal ti tskʼan lek sakuk yutsʼ yalal li ants taje jaʼ ti tskʼan tslekubtasbe yoʼonton li Diose. Xi chal li stuke: «Li Vivliae chal ti yajtuneltak Diose skʼan chʼulutik, yuʼun chʼul li stuke» (1 Pedro 1:16, NM). Xi to chal xtoke: «Ti tskʼan Dios ti chʼulukutike stsakojbe sba skʼoplal xchiʼuk ti sakuk jtakopaltike, jkʼuʼ jpokʼtike xchiʼuk li kʼusitik kuʼuntike. Jaʼ yuʼun ta jkʼan ti lekuk sak xvinaj li jnae xchiʼuk ti lekuk smeltsanoj sbaik li kutsʼ kalaltake. Ta melel, taje jaʼ noʼox chpas mi skotol tskolta sbaike.»

Skʼan skolta sbaik skotol li utsʼ-alalile

Oy onoʼox srason ta melel li smeʼ Makse: skotol li buchʼutik te nakajtike jaʼ oy ta sbaik sventa sakuk noʼox li yut snaike. Oy utsʼ-alaletik nopolik noʼox tstsob sbaik sventa tskʼelik kʼusi skʼan meltsanel ta yut xchiʼuk ta spat xokon li snaike. Taje jaʼ chkoltavan sventa jmoj oyikuk xchiʼuk sventa svules ta sjolik li kʼusi skʼan spasik ta jujuntal sventa slekilal li yantike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li meʼiletike xuʼ xalbe li yalabik ti mas mukʼtik xae ti kʼu yuʼun skʼan spok skʼobik mi sutik xaʼox tal ta chʼayobbaile, kʼalal mu to xveʼike xchiʼuk kʼalal mi la spikik takʼine. Jech xtok un, li stukik eke, jech skʼan xalbeik li yitsʼinabtakike xchiʼuk li yixleltakike.

Li kʼusitik skʼan pasel ta jun nae xuʼ me skolta sba skotolik. Xuʼ xakʼbe sba yabtelik sventa jujun xemana xchiʼuk xchʼakbeik skʼakʼalil jun o chib velta ta jabil sventa xchʼubaik skotol li kʼusitik oy yuʼunike. ¿Kʼusi xuʼ xkaltik li ta spat xokone? «Li alakʼik sba xokol osil o jabnaltike yantik xa chchʼay batel —xi chal sventa Estados Unidos Stewart Udall ti chchanbe skʼoplal Balumil xchiʼuk li kʼusitik kuxajtik yuʼune—, ta orae buyuk xa noʼox chopol xvinaj, sokemik xa, ep xa noʼox kʼusitik tsots chbakʼ xchiʼuk ta butikuk xa noʼox ikʼ xvinaj li kʼusitike.»

¿Mi jaʼ jech xvinaj chkʼot ta pasel li ta alumal eke? Ta junantik yosilal África Central jech-o tspasik kʼuchaʼal nopem xaʼiik ti chjelav jtij kampana ta kayeetike. Li jnaklometike chlokʼ stsʼet chikintaik, xchiʼuk tsvulesbe ta sjol ti skʼan smes skayeike, ti akʼo slokʼesbeik yikʼobal li bu chbein batel li voʼe, akʼo skʼokbeik sniʼ li teʼetike, slokʼesik li chopol tsʼiʼleletike xchiʼuk stsob lek li skʼaʼepike.

Li stsobel kʼaʼepe jaʼ jun vokolal ti oy ta spʼejel Balumile, xchiʼuk ti mu xa xvay-o yuʼunik epal ajvaliletike. Ta jlom jteklumetike mu xa xuʼ yuʼunik stsobel li kʼaʼepe, vaʼun te xa tstsob sba yuʼunik li ta kayeetike. Ta skoj taje, bateltike chichʼ kʼanel ti akʼo skolta sbaik li jnaklometike. Li yajtsʼaklomtak Cristoe, ta skoj ti jaʼ lekil jlakʼnaetike chbat koltavanikuk ta anil xchiʼuk chchʼunbeik li smantal ajvalile, muʼyuk maʼ ti tstoy sbaike (Romanos 13:3, 5-7). Jech noxtok, maʼuk noʼox ta spasik li kʼuyepal tskʼan li ajvalile, xchiʼuk maʼuk to chlik spasik ta skoj ti chvulesbat ta sjolik yuʼun jun jtij kampanae. Oy ta yoʼontonik lek xvinaj li spat xokon ti bu nakalike, jech oxal mu persauk albel skʼanik, yolbaj stuk chbat spasik. Snaʼojik ti skʼan sakikuk li stukike xchiʼuk li yutsʼ yalalike, yuʼun jaʼ svinajeb ti lek chanubtasbilike xchiʼuk ti chichʼik ta venta li yantike. Jech taje, kʼalal chchʼunik li mantal ti skʼan sakikuk ta skotolal ta sventa li spat xokon snaike, chkoltavanik sventa mu masuk x-ipajik xchiʼuk mu x-ipaj li slakʼnaike xchiʼuk sventa alakʼuk sba xvinaj li bu nakalike.

Kʼalal sak noʼox li jbekʼtal jtakopaltike tslekil kʼopta Dios

Mi sak xchiʼuk mi lek li jpat jxokontike, lek kʼusi tsnop ta jtojolaltik li yantike xchiʼuk lek chbat skʼoplal kuʼuntik li kʼusitik jchʼunojtike. Jaʼ jech ikʼot ta pasel ta stojolal voʼlajuneb kerem-tsebetik ti batik ta jun mukʼta veʼebal kʼalal lokʼik ta jun mukʼta tsobajel yuʼun yajrextikotak Jeova te ta Toulouse (Francia). Jun mol xchiʼuk yajnile chopol kʼusi lik snopik ta stojolal li kerem-tsebetik kʼalal te kʼot chotiikuk ta stsʼelike, yuʼun la snopik ti muʼyuk bu chichʼ smelolike xchiʼuk ti xvochetik noʼoxe. Pe li mol meʼele, labal to laj yilik ti lek stalelalik xchiʼuk lek noʼox smelolal chloʼilajik ti vaʼ kerem-tsebetik ti lek noʼox skʼuʼ spokʼike. Kʼalaluk chbatik xaʼox li kerem-tsebetike, lekil kʼoptaatik yuʼun li mol meʼel ta skoj li slekil talelalike xchiʼuk xi laj yalbeik li june: «Kalojkutik ti muʼyuk xa kerem-tsebetik jech kʼuchaʼal voʼoxuke», x-utat.

Jaʼ jech ek, li Beteletik yuʼun yajrextikotak Jeovae toj lek ilbilik ta skoj ti sak noʼox xvinaj li s-ofisinaike, li bu tsmeltsaj vunetike xchiʼuk li smukʼta nailik bu nakalike. Li buchʼutik te nakalik xchiʼuk te ch-abtejik ti muʼyuk tojbilike chkʼanbatik ti lek sakikuk li skʼuʼike xchiʼuk ti lekuk xvinaj li spat xokonike. Snaʼojik lek ti skʼan x-atinike, ti mu jaʼuk noʼox bal li perfumee xchiʼuk li smuibtasobil jlotsʼoptike (desodorante). Jech xtok li j-abteletik taje, ti ch-abtejik ta tsʼakal orae, tstukʼulan li spat xokonik kʼalal chcholbeik mantal ta mal kʼakʼal o ta sabado o domingo li slakʼnaike, sventa lekuk skʼoplal xbat li kʼusi chalike.

Chanbeik li Diose

Li Vivliae chalbe yajtsʼaklomtak Cristo ti akʼo «[x]chanbeic [...] li Diose» (Efesios 5:1). Li stuke sak ta mas, jech kʼuchaʼal akʼbat yil yuʼun Dios li j-alkʼop Isaías kʼalal laj yil ti xi yakal chalbeik skʼoplal Jpasvanej li anjeletike: «Jaʼ Chʼul Dios, Jaʼ Chʼul Dios, Jaʼ Chʼul Dios», xiik (Isaías 6:3). Mu labaluk un chaʼa, ti tskʼan chʼuluk li yajtuneltake, jaʼ xkaltik, ti sakikuke. Li stuke xi chalbutike: «Skʼan chʼulukoxuk, yuʼun chʼulun li voʼone», xi (1 Pedro 1:16, NM).

Jech noxtok li Diose tskʼan ti yajtsʼaklomtak Cristoe ta «yutsiluc» noʼox akʼo slap li skʼuʼ spokʼike (1 Timoteo 2:9). Labal sba ta ilel ti ta Vivliae chichʼ alel ti «lino no, [ti] batsʼi sac ta jyalel, [xchiʼuk ti] oy xojobal[e]» jaʼ skʼoplal li «cʼusitic tucʼ [tspasik] li bochʼo vocʼbilic yuʼun Diose» (Apocalipsis 19:8). Pe li kʼusitik chopol xchiʼuk kʼusitik ikʼike jaʼ chalbe skʼoplal li mulile (Proverbios 15:26; Isaías 1:16; Santiago 1:27).

Li avie, oy jayib miyon krixchanoetik ti chakʼik persa jujun kʼakʼal sventa sakuk ta sbekʼtalik, ta stalelalik xchiʼuk li ta mantale. Ta skoj ti mu xa jaluk skʼan «[ts]pas ta achʼ scotol li cʼusitic [oy]» li Diose, tspat-o yoʼontonik (Apocalipsis 21:5). Kʼalal mi kʼot taje, li kʼusitik ibalik sbae xchiʼuk li kʼusitik ikʼike ta xchʼay-o sbatel osil.

[Tsʼib ta yok vun]

 [Rekuadro ta pajina 18]

Jaʼ tskʼan Dios ti sakukutike

Kʼalal te toʼox xbatik ta taki xokol balumil li j-israeletike akʼbatik jayibuk mantal ti skʼan sakikuk ta sbekʼtal stakopalik, ta skʼuʼ spokʼik xchiʼuk li ta kʼusitik oy yuʼunike, jech kʼuchaʼal ti akʼo smuk yikʼobalik ti bu nom to xil skarpanaike (Deuteronomio 23:12-14). Li mantal taje, mu kʼunuk ta pasel ta jun jteklum ti mas ta oxib miyon krixchanoetike, manchuk mi jech, koltavan sventa mu x-ayan chameletik kʼuchaʼal fiebre tifoidea xchiʼuk kolera.

Jech xtok, persa chichʼ pokel o chichʼ chukʼel, chichʼ vokʼel o jinesel li kʼusiuk noʼox ti tsta ta tijel li kʼusi chameme. Akʼo mi mu xaʼibeik lek smelolal kʼu yuʼun, li j-israeletike jaʼ koltaatik-o sventa mu snupik chamel (Levítico 11:32-38).

Ta sventa li paleetike, kʼalal skʼan toʼox xlik spas yabtelik li ta chʼulna pasbil ta nukule, persa skʼan xbat spok yok skʼobik li ta voʼ stsobojik ta «perol ta bronce taqʼuin[e]». Yikʼaluk van mu kʼunuk ta nojesel li mukʼta perol taje, pe skʼan spasik, yuʼun li spokel yok skʼobike jaʼ jun mantal ti toj tsots skʼoplale (Éxodo 30:17-21).

 [Rekuadro ta pajina 19]

Smantaltak jun jpoxtavanej

Jaʼ jkuxlebtik li voʼe, pe mi muʼyuk leke, xuʼ xakʼ chameletik ti xuʼ xmilvan-o li jlome. Li doktor Jephté Mbangue Lobe, bankilal ta Departamento de Sanidad del puerto de Duala (ta Camerún) xi laj yal jun chibuk mantal kʼalal laj yichʼ chiʼinel ta loʼile:

«Mi mu xa naʼ lek mi sak li voʼ cha kʼan chavuchʼe, lakano.» Li doktore chal xtok ti xuʼ xichʼ tunesel kloro o yan xpoxil voʼ, pe laj yal xtok ti akʼo lek noʼox xichʼ tunesele xchiʼuk ti lek xichʼ kʼejele, yuʼun xuʼ chopol kʼusi chkʼot ta pasel. Xi to laj yal xtoke: «Kʼalal skʼan toʼox xa veʼe xchiʼuk mi la sut xaʼox tal ta chʼayobbaile, lek xa pok akʼob ta xavon. Mu toj toyoluk stojol li xavone; xman noʼox kuʼuntik. Nopolik noʼox xa chukʼ akʼuʼ; xchiʼuk mi ipote o mi oy xchamel li anukulile, chukʼo ta kʼakʼal voʼ li akʼuʼ apokʼe».

«Skotol li utsʼ-alalile skʼan sakuk yuʼunik li spat xokon snaike —xi—. Mu me xchʼay ta ajol li baño xchiʼuk letrinaetike, yuʼun anil noʼox ta xnoj ta vov xchiʼuk ta makoʼetik.» Li pʼijubtasel liʼe te snitojbe skʼoplal li ololetike: «Pʼijanik me li bu cha atinik ta bevoʼtike, yuʼun me noj ta xchanul chameletik ti xibalik sbae». Ta slajebe laj yal: «Mako ta manta li ateme sventa mu x-och vovetik, jaʼ to me x-och vayan mi la pok aba jutuke xchiʼuk mi la sukʼ xaʼox avee», xi. Ti kʼu yuʼun chichʼ akʼel skotol li mantaletik taje jaʼ sventa akʼo noʼox jkʼeltik kʼusi skʼan jpastik sventa sakukutik noʼox xchiʼuk mu xkil jvokoltik ta tsʼakal.

[Lokʼol ta pajina 18]

Li xchukʼel jkʼuʼ jpokʼtike jaʼ sventa mu x-och tal chameletik xchiʼuk xchamelal jnukuliltik

[Lokʼol ta pajina 18]

Li yajtsʼaklom Cristoe oy ta yoʼonton ti lek sakuk xvinaj li spat xokon snae

[Lokʼol ta pajina 18]

Li meʼiletike xuʼ xkoltavanik sventa lek sakikuk noʼox li yutsʼ yalale