Jtsakchoyetik ta nab Galilea

¿ KʼU TOʼOX yelan xkuxlejal li jtsakchoyetik ta nab Galilea ta baʼyel sigloe? Mi kojtikintik jun-chibuke mas me xuʼ xkaʼibetik smelolal epal loʼiletik ta Vivlia, jech kʼuchaʼal li mantal echʼe.

Li nab Galileae jaʼ jun mukʼta tsʼantsʼan voʼ ti stakʼ uchʼbel yaʼlele, li snatil jot xokone jaʼ 21 kilometro, li sjamleje jaʼ 12 kilometro. Ta voʼne xa onoʼox tslokʼesilanik tal li kʼusitik x-ayan tee. Li ta nab taje te toʼox chlik talel li choy chichʼ chonel ta xchʼivital Jerusalene, ti te nopol xkom li «tiʼcoralton Choy» sbie (Nehemías 3:3).

Li jtakbol Pedroe likem talel ta Betsaida, jun lum ti oy ta tiʼ nabe, ti jaʼ van skʼan xal «Sna Jtsakchoy» xie. Yan jteklum ta tiʼ nab xtoke jaʼ  Magadán o Magdala, ti jaʼ te la stak batel yajtsʼaklomtak Jesús kʼalal xanav ta ba voʼe (Mateo 15:39). Jun buchʼu chchanbe skʼoplal taje, chal ti sbi jteklum ta griegoe xuʼ chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «steklumal bu tsmeltsanik choy». Li jteklum taje lek ojtikinbil ta skoj li mukʼta favrikaetik tee, tstakijesik li choye xchiʼuk chichʼ balomtael ta atsʼam o chichʼ meltsanel ta salmuera xchiʼuk chichʼ kʼejel ta pʼinetik pasbil ta lum ti ánfora sbie. Skotol taje yikʼaluk chichʼ chonel ta sjunul yosilal Israel xchiʼuk ta namal lumetik xtok.

Ta skoj taje, li yabtelanel choy ta skʼakʼalil Jesuse, jaʼ toʼox li abtelal ti mas chikta komel kanalile. Xuʼ jnoptik yaʼel ti ep xa noʼox skanal tstaik li krixchanoetik ti te nakalike. Pe mu jechuk. Li stsakel xchiʼuk xchonel choye «mu buchʼuuk noʼox xuʼ spas, manchuk mi mu jechuk tsnopik li buchʼutik tskʼelik Achʼ Testamento avi kʼakʼale», xi laj yal jun vinik ti chanem ta relijione. Li abtelal taje «jaʼ toʼox oy ta sba yalel kʼusi stakʼ pasel li ajvalil ta jteklume xchiʼuk ti jun-chib noʼox ta stabeik sbalile».

Li Herodes Antipase jaʼ vaʼanat yuʼun Roma o chkom ta ajvalil li ta yosilal Galileae, jech oxal jaʼ chal buchʼu ch-och o chlokʼ li ta jteklume, li ta skotlebtak varkoe xchiʼuk kʼuyelan chichʼ tunesel li kʼusitik tslokʼesik ta yut balumile, ta sventa teʼetik xchiʼuk li kʼusitik tstsakik ta yut nabe. Skotol taje jaʼ te chlokʼ stojol li patanetik chichʼ akʼbel Herodese. Mu jnaʼtik lek kʼu toʼox yelan chichʼ tojel li patanetik ta Galilea ta baʼyel sigloe, pe xuʼ van xkaltik ti xkoʼolaj kʼalal ajvalilajik ta skʼakʼalil helenismo o jech kʼuchaʼal la spas Roma ta yan jteklumetik ti oy ta slokʼeb Kʼakʼale. Ti kʼuyepal takʼin tstaik te ta skoj li jeltos abtelaletik chichʼ pasele o ti kʼusitik chlokʼ tee, yikʼaluk van jaʼ noʼox ta xilbeik sbalil jun-chibuk ti buchʼu tsots yabtelike, ti jaʼ mu masuk ta stabeik sbalil li buchʼutik mu tsotsuk skʼoplal ilbilike, akʼo mi jaʼ mas tsots ch-abtejik.

Vokoliletik ta skoj patan

Li ta skʼakʼalil Jesuse, li lekil osiletik ta yosilal Galileae jaʼ toʼox yuʼun li ajvalile xchiʼuk la xchʼak ta mukʼta osiletik ti la skʼelanbe yaj-abteltak ti tsotsik skʼoplalike xchiʼuk li buchʼutik chkoltaat yuʼun li Herodes Antipase. Li buchʼutik oy ta skʼob li ajvalile jaʼ la stojik ti kʼuxa noʼox yelan chkuxi li ajvalile, li svaʼanel mukʼtikil naetike, li yaj-abteltak ti labalik xa noʼox sba yepale xchiʼuk li matanaletik ti chakʼbe yamigotak xchiʼuk ti chakʼ ta jteklumetike. Lek nabil ti kʼu toʼox yepal chichʼ tojel li patanetik taje toj ep laj yakʼbe svokol li krixchanoetike.

Jech noxtok li Herodese jaʼ oy ta skʼob kʼusitik stakʼ pasel li ta nab xchiʼuk ta ukʼumetike. Jech oxal ti tsak choye jaʼ toʼox jun mukʼta abtelal ti jaʼ oy ta sba li ajvalile o ta sba li yajval osiletik ti la skʼelan ajvalile. Li ta jteklumetik ti tukʼ oy ta sba skʼelel li ajvalile, li jtsobpatanetik ti oy spermisoik sventa jech ch-abtejike akʼbil sjuʼelik sventa tspasik firmar kontrato xchiʼuk li jtsakchoyetike, kalal jech taje jaʼ xa chalik mantal ti kʼuyelan chichʼ abtelanel li choyetike.  Li jtsobpatanetik taje jaʼ jkʼulej viniketik ti la sman sderechoik sventa jech ch-abtejike. Jech oxal, ta skoj ti tstsob patanetik ta Capernaum li Mateoe, oy j-al-loʼiletik ti chalik ti xuʼ la jaʼ jech la saʼ sderecho «yaʼeluk sventa jaʼ xa chal kʼuyelan chichʼ abtelanel li choyetik chichʼ tsakele». *

Vunetik ta baʼyel xchiʼuk ta xchibal siglo kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike chakʼ ta ilel ti patanetik ta Palestinae, maʼuk ta takʼin chichʼ tojel, moʼoj, jaʼ ta stojik li ta kʼusitik x-ayan yuʼunike. Jlom jtsakchoyetik ti lek chanemike chakʼik ta 25 kʼalal to ta 40% xchoyik sventa x-akʼbatik permiso ta stsakel li choye. Li vunetik taje chalik, ti ta jlom jteklumetik ti jaʼ oy ta skʼob li ajvalil ta Romae, li buchʼu oy tsots yabtelik ta jun jteklume jaʼ chalik mantal buchʼutik noʼox xuʼ stsakik choy. Ta sventa taje svaʼanojik buchʼu chchabivan. Li ta Pisidiae, oy jtos mayolal o polisia ti tskʼel ti mu x-och stsakik choy li buchʼutik muʼyuk spermisoike, xchiʼuk tskʼel ti jaʼ noʼox la akʼo xchonbeik li buchʼu ta ep o ta ep-eptik tsman ti oy spermisoik ek xchiʼuk ti kʼelbil yabtelik xtok yuʼun li buchʼu oy tsots yabtelik ta jun jteklume o ti jaʼ sventa patanetike.

Jun krixchano ti chchanbe skʼoplal li kʼusitik taje chal ti vaʼ yelan kʼusitik chichʼ pasel ta sventa li tsak choye xchiʼuk ta sventa li patanetike, jaʼ jech «mas tstabe sbalil li ajvalil ta jun jteklume, ti jaʼ mu masuk tstabeik sbalil li jtsakchoyetike». Jech ek, li buchʼutik yan-o yabtelike chjutukaj stakʼinik ta skoj ti ep tajek chichʼ tojel li patanetike. Stojel li patanetike muʼyuk onoʼox bu lek chil li krixchanoetike. Kʼuchaʼal xvinaj ta Evanjelioetike li jtsobpatanetike pʼajbilik xa onoʼox yuʼun li krixchanoetike, pe mas to sok skʼoplalik ta skoj li buchʼutik jaʼ noʼox tsaʼ skʼulejalik manchuk mi chakʼbe svokol yantik ta skoj ti tsmukul loʼlabe stakʼinike (Lucas 3:13; 19:2, 8).

Li jtsakchoyetik ta Evanjelioe

Li evanjelioetike chakʼ ta ilel ti mu stukuk ch-abtej ta tsak choy li Simón Pedroe. Li june chalbe skʼoplal li «xchiʼilic te oyic ta yan canovae» xchiʼuk chal ti la skoltaik Simón Pedro ta slokʼesel li epal choyetik la staik ta skoj skʼelobil sjuʼel li Jesuse (Lucas 5:3-7). Li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale chalik ti «jtsakchoyetike ta stsob sbaik ta sindikato sventa tsta skontratoik o spermisoik li ta tsak choye». Xuʼ van jech la sta spermisoik sventa slikes yabtelik ta tsak choy li xnichʼnabtak Zebedeo, Pedro, Andrés xchiʼuk li xchiʼiltak ta abtele.

Li Vivliae muʼyuk chal mi jaʼ skanovaik xchiʼuk li kʼusitik tstunesik sventa tstsakik choy li jgalileaetik taje. Oy buchʼu chalik ti jaʼ yuʼunike; yuʼun li ta Lucas 5:3 chal ti Jesuse imuy ta «scanova li Simone». Pe, jlik vun ti lek xchanojbe skʼoplal taje chal ti xuʼ la maʼuk yuʼunik li kanovaetike «ti xuʼ la yan-o yajval xchiʼuk ti jaʼ noʼox la tstunes li buchʼutik tikʼilik ta sindikatoe». Kʼuk noʼox yelan, li Vivliae chal ti jun veltae li Santiago xchiʼuk Juane yakal la ta stsʼis snutiʼik. Li jtsakchoyetike yikʼaluk van chlokʼ sabeik yajval li xchoyike xchiʼuk, mi jech skʼan chilike, tsaʼ yaj-abtelik.

Kʼuchaʼal chkiltike, li ta loʼiletik ta Evanjelioe oy kʼusitik mu jtatik ta ilel ta sventa xkuxlejal jtsakchoyetik ta Galilea li ta baʼyel sigloe. Xchiʼuk xtok laj kiltik ti toj echʼ xa noʼox kʼuyelan butik chanav batel stakʼinik li jtsakchoyetike. Mi te ta joltik li kʼusitik taje, mas to me chkaʼibetik smelolal li loʼiletik taje xchiʼuk li kʼusitik laj yal Jesús ta sventa li tsak choye xchiʼuk li jtsakchoyetike. Jech xtok, skotol li kʼusitik taje tskoltautik sventa mas jkʼuxubintik li xchʼunel yoʼonton Pedro, Andrés, Santiago xchiʼuk Juane. Jaʼ noʼox kuxulik-o li ta tsak choye xchiʼuk ti lek xtojobik yabtelanele. Pe kʼuk noʼox yelanik ta takʼin, kʼot ta yoʼontonik chiktaik komel skotol kʼalal ikʼatik yuʼun Jesús sventa «chbat [saʼik] tal cristianoeti[ke]» (Mateo 4:19).

[Tsʼib ta yok vun]

[Lokʼol ta pajina 25]

Capernaum

Magdala (Magadán)

Betsaida

Jerusalén

Tsʼantsʼan voʼ Huleh

Nab Galilea

Nab Muerto

[Stojel ta vokol ta pajina 26]

Todd Bolen/Bible Places.com

[Stojel ta vokol ta pajina 26]

Todd Bolen/Bible Places.com