Kʼelo li kʼusi yichʼoje

Batan ta saʼobil

¿Mi melel li loʼil ta sventa oxvoʼ reyes magos sbie?

¿Mi melel li loʼil ta sventa oxvoʼ reyes magos sbie?

Li jkʼel vunetike tskʼan snaʼik

¿Mi melel li loʼil ta sventa oxvoʼ reyes magos sbie?

Ta mukʼta lumetik ta spʼejel balumile —ta Sudamérica kʼalal ta Asia, xchiʼuk ta Europa oriental— buyuk noʼox chakʼik ta ilel li svokʼel Jesuse. Te chakʼik ta ilel ti Jesuse te oy ta sveʼeb vakax xchiʼuk ti te oy oxvoʼ reyes magos ti chakʼbeik smoton ti toyolik stojole. ¿Mi jech van ikʼot ta pasel ta melel taje?

Ti kʼusitik ikʼot ta pasel kʼalal ivokʼ li Jesuse, jaʼ noʼox te chal ta Evanjelio yuʼun Mateo xchiʼuk Lucas. Ta xchibal livroetik taje koʼol chalik ti jaʼ noʼox la uni jchabichijetik te nopol oyik ti buchʼutik la svulaʼanik Jesús kʼalal ivokʼe. Mi jsetʼuk bu chalik ti ay oxvoʼ reyes magos sventa tsvulaʼanik kʼalal te toʼox oy ta sveʼeb vakax li Jesuse. Li kʼusi jamal chale jaʼ ti kʼalal mukʼ xaʼox jutuke xchiʼuk ti te xaʼox oy ta sna stot smeʼe, kʼot vulaʼanatuk yuʼun jayvoʼ magoetik, o jkʼelkʼanaletik. Jech xtok chalik ti kʼalal kʼot li jvulaʼaletik taje, xibal sba kom xkuxlejal li Jesuse.

Kʼunkʼun jkʼeltik batel li kʼusi laj yal Lucase: «Te ta nopol tiʼlum Belén oy jayibuc jchabichijetic te chchabi xchijic ta acʼubaltic. Ta ora te ivinaj jun yajʼalmantal Cajvaltic ta stojolic. [...] Jech iʼalbatic yuʼun li jʼalmantale: “Mu xaxiʼic. [...] Pixbil ta pocʼ chataic [li olole], te puchʼul ta yavil sveʼum vacax” [...]. Jech ibatic ta anil. Te la staic li María xchiʼuc Josee, xchiʼuc li olol te puchʼul ta yavil sveʼum vacaxe» (Lucas 2:8-16).

Li ta loʼil liʼe chal kaʼitik ti jaʼ noʼox José, María xchiʼuk jchabichijetik li buchʼutik te xchiʼukik li achʼ jvokʼel Jesuse. Muʼyuk chichʼ albel skʼoplal yan krixchanoetik te.

Tana un jkʼeltik li loʼil ta Mateo ti xi chale: «Cʼalal ivocʼ Jesús te ta lum Belén ta Judea banamile, jaʼo ochem ta ajvalilal jun vinic, Herodes sbi. Te icʼotic ta Jerusalén jayibuc bijil viniquetic snaʼic sqʼuelel cʼanaletic liquemic tal ta sloqʼueb cʼacʼal». Ta tsʼakale chal ti batik ta Belén ti bu «iʼochic ta nae» xchiʼuk te «laj yilic li olole, xchiʼuc li smeʼe, jaʼ li Mariae» (Mateo 2:1-11).

Li loʼil liʼe ep kʼusitik lek tsjambutik smelolal. Baʼyele chal ti jaʼ «viniquetic [ti] snaʼic sqʼuelel cʼanaleti[ke]», maʼuk chalbe skʼoplal reyetik o ajvaliletik, xchiʼuk muʼyuk chal mi oxvoʼik. Xchiʼuk chal xtok ti «liquemic tal ta sloqʼueb cʼacʼal[e]», ti baʼyel ibatik ta Jerusalene, ti mu jaʼuk tukʼ ibatik ta Belén, ti bu ivokʼ Jesuse. Kʼalal ikʼotik ta Belene, li Jesuse mu xa jaʼuk uni neneʼ, mukʼ xaʼox jutuk, te xa nakalik ta jun na, ti maʼuk xa te oyik li ta veʼeb vakaxe.

Jech noxtok, chkiltik ti maʼuk noʼox «bijil viniquetic» —kʼuchaʼal chal jlom Vivliaetike—, moʼoj, jaʼ «magoetik» o «jkʼelkʼanaletik» (Biblia del nuevo milenio). Li Diccionario exegético del Nuevo Testamento chal ti jpʼel kʼop «pʼijil vinik» xie, jelubtasbil tal «ta jun biil ta griego ti jaʼ toʼox skʼoplal li paleetik ta Persia lume xchiʼuk ti lek toʼox chanemik ta xchanbel skʼoplal jeltos kʼanaletike (astronomía) o sabel skʼoplal li kʼanaletike (astrología)». Maʼuk noʼox taje li Diccionario expositivo de palabras del Antiguo y del Nuevo Testamento exhaustivo, yuʼun W.E. Vine chal ti jpʼel kʼop taje chtun sventa chichʼ biiltasel jun «j-akʼchamel, jtiʼaval, ti buchʼu tskʼan tsta sjuʼel sventa spasel majia, li buchʼu chchan akʼ chamele».

Manchuk mi toj ojtikinbil li jkʼelkʼanaletik xchiʼuk li majia avie, li Vivliae chal ti mu lekuk ti jech chichʼ pasele (Isaías 47:13-15). Jech ta melel, li Jeovae ibal sba chil li kʼusitik snitoj sba xchiʼuk li espiritismoe (Deuteronomio 18:10-12). Jech un chaʼa, li Diose mi jutuk bu chalbe jkʼelkʼanaletik ti bakʼin chvokʼ li xnichʼone. Li kʼusi la spas sventa mu xichʼ milel li Jesuse, jaʼ ti laj yalbe ta xvayichik ti akʼo mu sutik batel li ta spasobmantal li chopol ajvalil Herodese, jaʼ yuʼun «laj stamic batel sbelel Egipto» (Mateo 2:11-16).

Ta sventa li kʼusi laj xa jkʼeltik tale, li melel yajtsʼaklomtak Cristoe ¿mi lek van ti tstikʼ sbaik ta spasel jun kostumbre ti tsjelbe skʼoplal kʼuyelan ivokʼ ta melel li Jesuse? Ta melel moʼoj.