Li nail tsobobbailetik ta skʼakʼalil Jesús xchiʼuk li yajtsʼaklomtake

«Li Jesuse ixanov ta scotol Galilea banamil; te ichanubtasvan ta jujun nail tsobobbailetic yuʼunic. Te la xcholbe yaʼyic li Lequil Aʼyeje, jaʼ ti chlic xa ventainvanuc li Diose.» (MATEO 4:23)

KʼALAL ta jkʼeltik li Evanjelioetike te chkakʼtik venta ti Jesuse nopolik onoʼox chkʼot li ta nail tsobobbailetike. Chkʼot li ta nail tsobobbailetik te ta Nazaret ti bu ichʼie; li ta Capernaum ti nopem xaʼi chkomilane; xchiʼuk li ta lumetik ti bu la xchol mantal oxib jabil xchiʼuk oʼlole. Tee la xchol mantal xchiʼuk chanubtasvan ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose. Ta sventa li yabtel Dios la spase, xi laj yale: «Te lichanubtasvan ta nail tsobobbailetic xchiʼuc ta chʼulna yoʼ bu stsobobbailic scotol li judioetique» (Juan 18:20).

Li yajtakboltak xchiʼuk yan yajtsʼaklomtak Jesús ta baʼyel sigloe nopolik te chchanubtasvanik li ta snail tsobobbail yuʼun judioetike. ¿Bu ilik talel li snail tsobobbail sventa yichʼobil ta mukʼ Dios taje? ¿Kʼu van yelanil li ta skʼakʼalil Jesuse? Jkʼeltik.

Jtos ti kʼusi jtunel tajek ta xkuxlejal li judioetike Li judío viniketike oxib velta ta jabil chbatik ta chʼulna ta Jerusalén sventa tspas li skʼinike. Akʼo mi jech, li nail tsobobbailetike jaʼ te chichʼik ta mukʼ Dios jujun kʼakʼal, manchuk mi  te nakalik ta Palestina o ta yosilal jyanlum krixchanoetik ti bu nakal epal judioetike.

¿Bakʼin lik yichʼ tunesel li nail tsobobbailetike? Junantike chalik ti jaʼo kʼalal ikʼatik batel ta Babilonia li judioetike —te van ta sjabilal 607 xchiʼuk 537 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike—, yuʼun jaʼo jinesbil li xchʼulna Jeovae. Yantik xtoke tsnopik ti jaʼo kʼalal isutik yan velta ta Jerusalene, kʼalal li pale Esdras la stijbe yoʼonton li jteklum sventa chchanik xchiʼuk xaʼibeik smelolal li sMantal Diose (Esdras 7:10; 8:1-8; 10:3).

Ta slikebale, li jpʼel kʼop nail tsobobbaile jaʼ toʼox skʼan xal «mukʼta tsobajel» o «tsobajel». Liʼe jaʼ toʼox jech skʼan xal li ta Septuagintae, jaʼ xkaltik kʼalal laj yichʼ jelubtasbil ta griego li Tsʼibetik ta Hebreo kʼope. Pe ta tsʼakale jaʼ xa jech laj yichʼ biiltasel li snailal o butik tstsob sbaik sventa chichʼik ta mukʼ Dios li jteklume. Jutuk mu skotoluk li lumetik ti bu la svulaʼan Jesuse oy xa onoʼox snail stsobobbailik li ta baʼyel siglo ta jkʼakʼaliltike. Li ta mukʼta jteklumetike oy jayibuk, li ta Jerusalene ep tajek. Pe, ¿kʼu toʼox van yelan li naetik taje?

Naetik ti lek noʼox smelolal sventa yichʼobil ta mukʼ Diose Kʼalal tskʼan tsvaʼanik junuk nail tsobobbail li judioetike, jaʼtik onoʼox tsaʼik junuk osil ti bu toyol oye xchiʼuk tspasbeik splanoal sventa jaʼ skʼelojuk Jerusalén chkom stiʼ (1) li nail tsobobbaile. Bateltike mu xkʼot ta pasel jech taje, jaʼ yuʼun jot-o bu skʼeloj batel stiʼ ta svaʼanik.

Mi tsutse, li nail tsobobbaile jutuk kʼusitik chichʼ tikʼbel. Li kʼusi mas tsots skʼoplal tstikʼike jaʼ jun uni bikʼit kaxa o skʼejobil kʼusitik (2), ti bu chichʼ kʼejel li kʼusi mas ep sbalil yuʼun li jteklume: taje jaʼ li sKʼop Dios ti tsʼibabil ta balbal vunetike. Li kaxa taje ta xichʼ kʼejel lek (3), pe kʼalal tstsob sbaike chichʼ akʼel ti bu xvinaje. Mi laj li tsobajele chichʼ sutesel ta yav.

Ta stsʼel li kaxae, ta yeloval li bu chchotiik ti buchʼutik chkʼotik ta tsobajele oy chotlebaletik sventa li buchʼutik oy ta sbaik tsobajele xchiʼuk li jvulaʼaletik ti tsots yabtelike (4) (Mateo 23:5, 6). Mas ta oʼololtik xbat li nae, oy kʼusi ti xkoʼolaj ta plataformae, tee oy jun atril xchiʼuk jun chotlebal sventa li buchʼu chal mantale (5). Ta yoxjotal li plataformae oy chotlebaletik sventa li buchʼutik chbat yaʼiik mantale (6).

Li slokʼesbel stojol kʼusitik chlaj xchiʼuk xchabiel li nail tsobobbaile jaʼ oy ta sbaik li jujun tsobobbaile. Mi jkʼulejik o mi abol sbaik, chakʼ yuni moton takʼinik sventa lekuk-o li na taje. Pe, ¿kʼu toʼox yelan ch-echʼ li tsobajeltik tee?

Li kʼusitik ch-echʼ ta tsobajele Li kʼusitik ch-echʼ te sventa chichʼ ichʼel ta mukʼ li Diose jaʼ ti chkʼejinike, ti tspasik orasione, ti chchanik li sKʼop Diose, ti chchanubtasvanik xchiʼuk ti chcholik mantale. Li kʼusi baʼyel tspasik li tsobobbaile, jaʼ ti chalilanik jun chanubtasel yuʼun judioetik ti Shemá sbie. Li sbi taje te tslokʼesik li ta baʼyel teksto tstunesike: «Aʼyo avaʼay [Schemáʽ], Israel: Li Mucʼul Dios cuʼuntique jaʼ noʼox Ajvalil stuc» (Deuteronomio 6:4).

Ta tsʼakale, chichʼ kʼelel Torá —taje jaʼ skʼoplal li baʼyel voʼob livroetik ta Vivlia ti la stsʼiba Moisese— xchiʼuk chal sloʼilik ta sventa li kʼusi laj yichʼ kʼelele (Hechos 15:21). Ta tsʼakale chichʼ kʼelel li slivroal j-alkʼopetike, o Haftarot, chalbeik smelolal xchiʼuk tskʼelik kuxi xuʼ chakʼ ta xkuxlejalik. Bateltike, li j-almantaletik ti te chkʼotik ta vulaʼale chlik yalik mantal. Te ta  jtatik jun skʼelobil li ta loʼil ta Lucas 4:16-21, ti chalbe skʼoplal kʼalal kʼot ta jun nail tsobobbail li Jesuse xchiʼuk ti akʼbat la balbal vun sventa tskʼele.

Jnoptik noʼox avaʼi. Li balbal vunetik taje muʼyuk chʼakbilik toʼox ta kapitulo xchiʼuk versikulo kʼuchaʼal li Vivliaetik avie. Jaʼ yuʼun li Jesuse laj van stsak li balbal vun taje xchiʼuk la sjilchʼun ta stsʼetkʼob, pe li ta jot sba li balbil vune yakal chchaʼbal-o batel ta sbatsʼikʼob jaʼ to mi sta li kʼusi tskʼan tskʼele. Kʼalal mi laj skʼele ta xchaʼbal kʼuchaʼal toʼox ta slikebale.

Ep ta veltae, ta hebreo kʼop chichʼ toʼox kʼelel li sKʼop Diose, ti jaʼ skʼopik onoʼoxe, vaʼun chichʼ jelubtasel ta arameo. Li ta tsobobbailetik ti ta griego chkʼopojike, jaʼ toʼox tstunesik li Septuaginta sbie.

Jtunel sventa xkuxlejalik ta jujun kʼakʼal Li nail tsobobbailetike jtunelik tajek sventa xkuxlejalik ta jujun kʼakʼal li judioetike. Jtunel tajek sventa ep ta tos kʼusitik. Chtun sventa xchapanel krixchanoetik, sventa tstsob sba li jteklume xchiʼuk sventa ch-echʼ tsobajeletik. Junantik li nail tsobobbailetike oy bateltik ti mukʼtik tajek pasbile o chʼakbilik ta jayibuk kuarto. Xuʼ oy veʼebal xchiʼuk bu chvayik bateltik li jxanviletike.

Jutuk mu skotoluk li ta nail tsobobbaile oy jun chanob vun. Jech oxal xuʼ jnopbetik skʼoplal jun salon ti noj ta jchanunetik sventa chchanik skʼelel li mukʼtik letraetik la stsʼiba smaestroik ta jun pechpech teʼ ti bonbil ta xchabil pome. Koliyal li chanob vunetike taje, skotol li judioetik ta voʼnee —manchuk mi povreik— lek tajek chanubtasbilik xchiʼuk xojtikinik lek li sKʼop Diose.

Li kʼusi mas chtun-o li nail tsobobbailetike jaʼ sventa yichʼobil ta mukʼ Dios. Jech oxal mu labaluk ta ilel ti kʼuyelan tstsob sbaik li yajtsʼaklomtak Cristo ta baʼyel sigloe xkoʼolaj tajek kʼuchaʼal tspasik toʼox ta snail stsobobbailik li judioetike. Jaʼ sventa yichʼel ta mukʼ Jeova ti kʼu yuʼun tstsob sbaik li yajtsʼaklomtak Cristoe: tspasik orasion, chkʼejinik xchiʼuk tskʼelik xchiʼuk chchanik li sKʼop Diose. Pe maʼuk noʼox koʼolik-o taje. Li stojol kʼusitik skʼan manele chichʼ tsobel ta matanal takʼin; li skʼelel xchiʼuk xchanel sKʼop Diose mu jaʼuk noʼox sventa jkʼulejetik, xchiʼuk li tsobajeletike jaʼ oy ta sba viniketik ti lek chanemike.

Li yajrextikotak Jeova avi eke chakʼbeik yipal spasel kʼuchaʼal la pas li Cristoe xchiʼuk li yajtsʼaklomtak ta baʼyel sigloe. Li tsobajeletik ta Salon sventa Tsobobbaile oy kʼusitik xkoʼolaj xchiʼuk li kʼu toʼox yelan chichʼ pasel li ta nail tsobobbailetik ta voʼnee. Pe li srasonal tstsob sbaik li yajrextikotak Jeovae jech-o tspasik kʼuchaʼal la spasik toʼox li buchʼutik skʼanojik ta melel li chanubtasel yuʼun Diose: jaʼ ti tskʼan «[chnopajik] ta stojol li Diose» (Santiago 4:8).

[Lokʼol ta pajina 16]

Ti kʼuyelan meltsanbil li snail tsobobbail liʼe jaʼ jech kʼuchaʼal chal li splanoal snail tsobobbail ta Gamala ta baʼyel sigloe

[Lokʼol ta pajina 18]

Li ta chanob vunetik ta nail tsobobbaile chichʼik toʼox chanubtasel keremetik ti vakib kʼalal ta oxlajuneb sjabilalike