Muʼyuk xa noʼox stukʼil ti kʼuyelan laj yichʼ chapanele

TI KʼUYELAN chchapanvanik ta voʼnee, junantik noʼox ti lek ojtikinbilike. Oy chanib loʼiletik ta Vivlia ti ojtikinbil kʼuchaʼal Evanjelioetike, ti te chalbe smelolal kʼuyelan laj yichʼ chukel, laj yichʼ chapanel xchiʼuk ti kʼuyelan laj yichʼ milel li Jesuse. Pe ¿kʼu yuʼun skʼan jnaʼtik ti kʼuyelan laj yichʼ chapanel ti te laj yichʼ-o milele? Baʼyel, jaʼ ti laj yalbe yajtsʼaklomtak ti skʼan spasbeik li sNaʼobil slajele; xchibal, jaʼ ti skʼan jnaʼtik mi melel li smul la stikʼbeike, xchiʼuk yoxibal, jaʼ ti toj tsots skʼoplal sventa jkuxlejaltik ta jelavel ta skoj ti laj yakʼ ta matanal li xkuxlejale (Lucas 22:19; Juan 6:40).

Li vaʼ kʼakʼale jaʼ toʼox ventainbilik yuʼun Roma li Palestinae, jaʼ yuʼun jaʼ akʼbil ta sbaik li j-abteletik ta relijion yuʼun judioetik sventa xchapanvanik li ta jteklum jech kʼuchaʼal chal li mantaletik yuʼunike, pe yaʼeluke muʼyuk sderechoik sventa tsmilik li chopol krixchanoetike. Akʼo mi jaʼ li jnitvanejetik ta relijion ti la xchukik li Jesuse, jaʼ xa milvanik li jromaetike. Yuʼun li jnitvanejetik ta relijione mu skʼanik ti chcholmantal li Jesuse, jaʼ yuʼun la snopik  ti tsmilike. Pe ta skoj li smultak la stikʼbeik ti maʼuk melele sta-o xa yileluk ti xichʼ milele. Jun jchanubtasvanej sventa Derecho xi laj yal kʼalal la xchanbe skʼoplal ta sventa taje: «Jaʼ jun chapanel ti solel xa noʼox muʼyuk stukʼil laj yichʼ pasel ti kʼu sjalil likem tal li chapanele». *

Muʼyuk stsakik ta venta mantaletik

Li Mantaletik laj yakʼbe jteklum Israel li Moisese, lek ojtikinbil «ti stuk noʼox jeche xchiʼuk ti mas chapal kʼuchaʼal li yan mantaletik akʼbile». Akʼo mi jech, li jchanubtasvanejetik sventa mantal ta skʼakʼalil Jesuse yakʼojbeik xaʼox smasil, jaʼ noʼox ti muʼyuk tsʼibabile, ta tsʼakale la stsʼibaik ta Talmud, jaʼ li bu tstsʼiba yaʼyejik li judioetik ti oy srelijionike (kʼelo li rekuadro ti bu chal: «Li mantaletik yuʼun judioetik ta baʼyel sigloe» ta pajina 20). ¿Mi naka ta Vivlia la slokʼesik ti kʼuyelan la xchapanik li Jesuse o mi laj yakʼbeik to smasil ti kʼuyelan chal Vivliae?

Baʼyel kaʼibetik smelolal ti laj yichʼ chukele. Jech kʼuchaʼal chal mantaletike skʼan baʼyel xbat chaʼvoʼ rextikoetik li ta snail chapanobbail sventa xalik li kʼusi smul la spase. Li ta Palestina ta baʼyel sigloe, mi oy buchʼu chal ti la spas smul junuk krixchanoe skʼan baʼyel xbat xchap li ta snail chapanobbail kʼalal jaʼo yorail ch-abtej li jchapanvanejetike. Li buchʼutik chchapanvanike maʼuk sbainojik chalik mulil, jaʼ noʼox oy ta sbaik tsabeik skʼoplal mi melel li mulile. Li buchʼutik noʼox chalik mulile jaʼ noʼox li rextikoetike. Jaʼ to chlik chapanvanikuk mi oy chaʼvoʼuk rextiko ti koʼol kʼusi laj yalike, mi ivinaj ti oy smul li krixchanoe jaʼ to chbat yichʼ chukel tal (Deuteronomio 19:15). Pe jaʼuk li j-abteletik yuʼun judioetike «la snopilanic cʼu xʼelan xuʼ ta smilic li Jesuse». Ta sventa taje «la [smalaik] cʼusi ora muʼyuc te oy li epal cristianoetique», jaʼ yuʼun jaʼ to la stsakik kʼalal akʼobaltik xaʼoxe (Lucas 22:2, 5, 6, 53).

Kʼalal la xchukik li Jesuse muʼyuk baʼyel bat yalbeik smul ta stojolal jchapanvanejetik. Yuʼun jaʼ to och saʼik rextikoetik kʼalal teik xaʼox li paleetik xchiʼuk li Sanedrine, li nail chapanobbail yuʼun judioetike, pe muʼyuk staik chaʼvoʼuk ti jmoj xal sloʼilike (Mateo 26:59). Akʼo mi jech, maʼuk oy ta sba saʼel rextikoetik li snail chapanobbaile. Li A. Taylor Innes ti jaʼ abogado xchiʼuk jtsʼibajome xi laj yale: «Kʼalal ta xichʼ chapanel jun krixchano ti muʼyuk kak albil li smule jaʼ toj echʼ xa noʼox chopol».

Li epal krixchano ti la xchukik batel Jesuse laj yikʼik batel ta sna Anás, ti jaʼ toʼox bankilal palee. Li Anase oy kʼusitik lik sjakʼolanbe (Lucas 22:54; Juan 18:12, 13). Ti jech la spasike maʼuk jech ta xal li mantale, yuʼun mi oy junuk mulil ti sta-o xichʼ milel li krixchanoe maʼuk ta akʼobaltik skʼan spasik yuʼun skʼan ta kʼakʼaltik. Jech xtok, kʼalal tsabeik skʼoplale skʼan te yiloj epal krixchanoetik, mu yuʼunuk bajalikuk ta na. Ta skoj ti snaʼoj ti mu jechuk smelol li kʼusi tspasbat li Jesuse xi la stakʼbe li Anase: «¿Cʼu yuʼun vuʼun chajacʼbun? Jaʼ jacʼbo li bochʼotic laj yaʼyic cʼusi laj cale. Jaʼ snaʼojic lec li cʼusi laj calbeique» (Juan 18:21). Yuʼun jaʼ noʼox skʼan xalik li rextikoetik jechuke, maʼuk li buchʼu oy smule. Ti jaʼuk jun tukʼil jchapanvaneje, laj yaʼi li kʼusi laj yal Jesús jechuke, ti skʼan spas li kʼusi leke, pe taje mu jechuk oy ta yoʼonton li Anase.

Li kʼusi laj yal Jesuse jaʼ noʼox laj yichʼ-o majel ta stojolal jun soltaro, taje jaʼ to noʼox slikeb li epal majel laj yichʼ li ta akʼobal taje (Lucas 22:63; Juan 18:22). Li ta kapitulo 35 yuʼun Numerose te chalbe skʼoplal li jteklum sventa nakʼobbaile, ti jaʼ te xuʼ xjatav echʼel li jun krixchanoe xchiʼuk ti jaʼ te xuʼ xichʼ nakʼel mi muʼyuk to albil ti oy smul ta melele. Li Jesús eke sta-o jechuk ti lajuk snakʼike.

Li jchukvanejetike laj yikʼik echʼel ta sna li mero bankilal pale Caifase, ti ta akʼobaltik la xchapanik xtoke (Lucas 22:54; Juan 18:24). Li kʼakʼal taje li paleetike muʼyuk la stsakik ta venta li mantaletike, jaʼ yuʼun la «saʼic epalcʼopetic ta sventa li Jesuse, yuʼun tscʼanic ti acʼo chamuc oe», manchuk mi mu koʼoluk kʼusi laj yalik li chaʼvoʼ rextikoetik ta sventa Jesuse (Mateo 26:59; Marcos 14:56-59). Jaʼ yuʼun li Caifase la suj sventa saʼ smul stuk kʼalal xi laj sjakʼbee: «¿Me muʼyuc cʼusi chaval jbeluc ta sventa li mulil  chalic ta aventae?» (Marcos 14:60). ¡Solel toj chopol xa noʼox ti kʼuyelan la spasike! Li Taylor Innes, ti laj xa kalbetik skʼoplale xi chale: «Kʼalal oy kʼusi chichʼ jakʼbel li buchʼu oy smule xchiʼuk ti jaʼ te chichʼ sabel-o smul ta sventa li kʼusi tstakʼe, maʼuk tukʼil chapanel maʼ taje».

Laj une xi la sjakʼ li mero bankilal palee: «¿Me voʼot li Cristoote? ¿Me voʼot Xnichʼonot li Chʼul Diose?». Xi la stakʼ li Jesuse: «Vuʼun. Ta to xavilic chotolun ta sbatsʼicʼob li Bochʼo echʼem svuʼele. Ta to xavilic chiyal tal ta toc ta vinajel, vuʼun ti Xnichʼon cristiano licʼote». Pe xchopol kʼoptael Dios laj yaʼiik li paleetike jaʼ yuʼun «scotolic laj yalic ti jaʼ lec acʼo chamuc oe» (Marcos 14:61-64). *

Jech kʼuchaʼal chal li sMantal Moisese, skʼan te yiloj epal krixchanoetik kʼalal chchapanvanike (Deuteronomio 16:18; Rut 4:1). Pe jaʼuk li Jesuse ta nakʼal la xchapanik. Muʼyuk xakʼik ti oyuk buchʼu xpakbat skʼoplale. Muʼyuk la snaʼik xtok mi jaʼ li Mesías jech kʼuchaʼal chal stuke, xchiʼuk muʼyuk xakʼik ti akʼo saʼ xrextiko sventa xpakbat skʼoplale. Jech xtok, muʼyuk laj yalik mi oy smul o mi muʼyuk li buchʼutik oy ta sbaik yalele.

Te oy ta stojolal Pilato

Jech kʼuchaʼal laj xa kaltike, li judioetike maʼuk oy ta sbaik smilel li Jesuse. Jaʼ yuʼun, laj yikʼik batel ta stojolal li ajvalil ta Roma ti jaʼ li Poncio Pilato sbie, xi jakʼbatike: «¿Cʼusi smul tal aticʼbeic li vinic liʼ laj aviqʼuic tale?». Ta skoj ti snaʼojik ti maʼuk mulil ta Roma li chopol kʼoptavaneje, la spasik persa ti akʼo oyuk smul xkʼot akʼo mi muʼyuk sprevailtak yuʼunik. Xi laj yalike: «Ti muʼyucuc tsots smul li vinique, muc xtal cacʼcutic ta atojol ti jechuque» (Juan 18:29, 30). Li Pilatoe muʼyuk la xchʼun taje, jaʼ yuʼun yan-o xa kʼusi la snopik xtok: «Li vinic liʼi jaʼ ta soques li jlumalcutique. Ta xal ti mu me xcacʼbe jpatancutic li Cesare, yuʼun chal ti jaʼ mucʼta ajvalil stuque, ti jaʼ Cristoe» (Lucas 23:2). Jaʼ yuʼun la sjelbeik li smul saʼojbeike, maʼuk xa la chchopol kʼopta Dios, moʼoj, yuʼun jaʼ xa la jvalopatinvanej.

Li Jesuse muʼyuk laj yal ti mu stakʼ stojik li patane, taje snaʼojik lek li judioetike. Yuʼun li kʼuyelan chanubtasvane mu jechuk kʼuchaʼal chalike (Mateo 22:15-22). ¿Kʼusi la snop Pilato kʼalal albat ti tspas sba ta ajvalil stuk li Jesuse? Lek jamal xvinaj ti mu xiʼo li ajvalil ta Roma ta skoj taje, jaʼ yuʼun xi laj yale: «Li vuʼune me jutuc muʼyuc la jtabe smul li vinique» (Juan 18:38). Li Pilatoe jech-o laj yal ti kʼu sjalil laj yichʼ chapanel li Jesuse.

Li ajvalil ta Romae ta ox skolta li Jesuse, yuʼun li ta voʼnee nopem onoʼox xaʼiik tskoltaik jun jchukel kʼalal jaʼo kʼin Koltaele. Akʼo mi jech, jaʼ la skolta li Barrabase, ti jaʼ jun jtoyba xchiʼuk ti jmilvaneje (Lucas 23:18, 19; Juan 18:39, 40).

Laj to spas persa ti tskolta Jesús li Pilatoe, jaʼ yuʼun laj yal mantal ti akʼo xbat yakʼbeik nukul ti kʼuyelan nopem xaʼiik li jromaetike, laj yakʼ ti akʼo slapbeik kʼuʼil ti ikʼloʼan stsajale, laj slapbeik korona ti pasbil ta chʼixe, la smajik xchiʼuk la slabanik. Vaʼun laj yal xtok ti muʼyuk smule. Xkoʼolaj xi laj yalbe yaʼeluk li paleetike:  «Xamuyubajik xanan un». Yikʼaluk van la snop ti kʼalal mi laj yilik ti abol xa sba ta tsitsele, xuʼ van jech xkʼuxubaj-o ta yoʼontonik jutuk o sventa xlaj-o li skʼakʼal yoʼontonike (Lucas 23:22). Pe mu jechuk ikʼot ta pasel.

«Li Pilatoe, tscʼan tscolta li Jesuse, pero li judioetique tsots iʼavanic: “Me chacolta batel li vinic leʼe, mu coʼoluc avoʼnton achiʼuc li mucʼta ajvalil Cesare. Yuʼun li bochʼo ta scuy sba ta ajvalil stuque jaʼ xa ta scontrain o li Cesare”.» (Juan 19:12.) Jaʼo yakal ch-ajvalilaj li Tiberio ta Romae, ti ojtikinbil ti ta smil skotol li buchʼu chvalopatinvane, manchuk mi jaʼ jun bankilal soltaro. Ta skoj ti saʼojbe xaʼox skʼakʼal yoʼonton judioetik li Pilatoe, mu xa skʼan sabe mas sjolik, xchiʼuk mu skʼan jsetʼuk ti x-albat ti jaʼ jun jvalopatinvaneje. Ti x-avlajetik noʼox li krixchanoetik ta stojolal Pilatoe jaʼ noʼox sventa tsibtasik-o. Jaʼ yuʼun jaʼ la xchʼunbe li kʼusi chal krixchanoetike, vaʼun laj yal mantal ti akʼo sjokʼanik ta jtel teʼ li Jesuse, akʼo mi jaʼ jun vinik ti muʼyuk smule (Juan 19:16).

Xchaʼalel li kʼusitik kʼot ta pasele

Oy jlom j-abteletik sventa ajvalil ti xchanojbeik skʼoplal Evanjelioetik sventa tsnaʼik li kʼusi kʼot ta pasel kʼalal laj yichʼ chapanel li Jesuse. Li stukike chalik ti muʼyuk tukʼ ti kʼuyelan la xchapanike. Xi laj yal li Taylor Innese: «Kʼalal ta oʼlol akʼobal chlik xchiʼuk kʼalal to ta oʼlol kʼakʼal tstsuts li chapanel ti bu chichʼ alel mi oy o muʼyuk smul chkom li buchʼu chichʼ chapanele, mu jechuk ta jyalel kʼuchaʼal chal li smantal j-hebreoetik ta sventa li chapanele». Jun jchanubtasvanej sventa Derecho xi laj yale: «Skotol li kʼusi la spasike batsʼi muʼyuk stukʼil xchiʼuk ti solel jamal xvinaj ti kʼusitik la spasike toj chopol, yuʼun xuʼ xkaltik ti ta jech noʼox milvanik li jchapanvanejetike».

Li Jesuse chʼabal smul. Pe snaʼoj lek ti xuʼ sta skolelik li buchʼutik chchʼunik mantal mi laj yakʼ ta matanal li xkuxlejale (Mateo 20:28). Ta skoj ti toj echʼ noʼox la skʼan li tukʼilale la stsʼik ti muʼyuk xa noʼox stukʼil laj yichʼ chapanele. Li Jesuse cham ta skoj li jpas mulil krixchanoetike, ti te tsakal jkʼoplaltik eke. ¿Mi mu jechuk ti mu stakʼ jchʼay ta joltik ta jyalele?

[Tsʼibetik ta yok vun]

 [Rekuadro ta pajina 20]

Li mantaletik yuʼun judioetik ta baʼyel sigloe

Li mas voʼne mantaletik yuʼun judioetike muʼyuk toʼox tsʼibabil, jaʼ to laj yichʼ tsʼibael ta slikebaltik tal siglo ta jkʼakʼaliltik. Jaʼik junantik liʼe.

▪ Kʼalal oy buchʼu chichʼ chapanel sventa chichʼ milele, baʼyel ta xichʼ aʼibel sloʼilik li buchʼutik chalik ti xuʼ xkole

▪ Li jchapanvanejetike tspasik persa sventa mu xichʼ milel li buchʼu tikʼbil smule

▪ Li jchapanvanejetike xuʼ spakbeik skʼoplal li buchʼu tikʼbil smule, pe mu xuʼ stikʼbeik smul

▪ Ta xichʼik albel ti toj tsots skʼoplal yabtelik li rextikoetike

▪ Skʼan ta jujuntal xichʼ jakʼbel sloʼilik li rextikoetike

▪ Li kʼusi chal jun rextikoe skʼan jmojuk xkʼot xchiʼuk li kʼusitik chal yan rextikoetike (bakʼin, bu, jayib ora xchiʼuk yantik)

▪ Kʼalal yikʼaluk xichʼ milel-o li buchʼu oy smule, ta kʼakʼaltik skʼan xichʼ chapanel xchiʼuk mu stakʼ te x-och akʼobal

▪ Li chapanel ti bu chichʼ milel li buchʼu oy smule mu stakʼ spasik kʼalal jutuk xaʼox skʼan junuk kʼin o li sabadoe

▪ Mi chʼabal smul kʼot li buchʼu tikʼbil smul ti sta-o xchame skʼan stsuts noʼox ta jun kʼakʼal; pe mi oy smul kʼote jaʼ to tstsuts ta yokʼomal, jaʼ to chichʼ alel ti sta-o xchame

▪ Mi toj juteb li buchʼu chchapanvanike jaʼ 23

▪ Kʼalal chalik mi oy smul o chʼabal smul chkʼot jun krixchano li jchapanvanejetike ta jujun tal chalik batel, li jchanubtasvanejetike jaʼ tstsakik ta vun li kʼusitik chalik ta jujuntale. Jaʼ baʼyel chlik yal sloʼil li buchʼu mas kerem to ta skotol li jchapanvanejetike

▪ Akʼo mi kʼajomal jun voto mas ta sventa ti xuʼ xkol batel li buchʼu chichʼ chapanele xuʼ xkol, pe sventa chichʼ milele skʼan chib voto mas; pe mi kʼajomal noʼox jun smasil li buchʼutik chalik ti skʼan milele, ta to xichʼ saʼel chaʼvoʼ jchapanvanejetik, xuʼ xichʼ pasel jayibuk velta jech, jaʼ to mi kʼot ta chapel jech kʼuchaʼal chal li mantaletike

▪ Mi skotol li jchapanvanejetik chalik ti chichʼ milel li buchʼu oy smule, muʼyuk sbalil maʼ taje; yuʼun xuʼ xichʼ nopel ti «kak xa noʼox snopoj skʼopik» kʼalal jech tspasike

Li kʼusi muʼyuk lek la spasik kʼalal la xchapanik Jesuse

▪ Li nail chapanobbaile muʼyuk la sabe skʼoplal xchiʼuk muʼyuk la saʼ rextikoetik sventa xpakbat skʼoplal

▪ Mi junuk jchapanvanej la snop tspakbe skʼoplal; yuʼun jaʼ noʼox skontrainojik

▪ Li paleetike la saʼik buchʼutik sventa sjutbeik smul yoʼ xichʼ-o milele

▪ Ta akʼobal la xchapanik xchiʼuk bajalik ta na

▪ Li chapanel la spasike ta jun noʼox kʼakʼal itsuts yuʼunik xchiʼuk jutuk xaʼox skʼan skʼakʼalil jun kʼin

▪ Kʼalal skʼan toʼox xchukike muʼyuk toʼox tikʼbil smul

▪ Muʼyuk la sabeik mas skʼoplal ta skoj ti chalik ti la xchopol kʼopta Dios kʼalal laj yal sba ti jaʼ Mesiase

▪ Kʼalal ikʼotik ta stojolal Pilatoe, la sjelbeik li smule

▪ Jecheʼ jutbil li smule

▪ Li Pilatoe laj yal ti muʼyuk smule; akʼo mi jech laj yal mantal ti akʼo xichʼ milele

[Rekuadro ta pajina 22]

Tsots kʼusi sbainojik li rextikoetike

Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xalik li kʼusi skʼan xal li rextikoetik ti xuʼ xlaj-o ta milel li buchʼu yakal chichʼ chapanele, li snail chapanobbail yuʼun judioetike xi ta xakʼbeik pʼijubtasel ta skoj ti ep sbalil li kuxlejale:

«Li kʼusitik chavalike mu me stakʼ ti jaʼ noʼox cha nop atukike, li kʼusi avaʼiik ta loʼil noʼoxe, li kʼusi laj yalboxuk yan rextikoe o mi oy buchʼu laj yalboxuk ti nabil melel snaʼ xkʼopoje. ¿Mi anaʼojik xa ti ta jsabekutik lek skʼoplal li kʼusi chavalik xchiʼuk ti ta jchajkutik lek ta kʼelele? Teuk me ta ajolik ti mu me xkoʼolaj kʼalal chichʼ chapanel jun krixchano ta skoj takʼin li xchapanel jun krixchano ti imilvane. Ta sventa li takʼine xuʼ to xichʼ chapanel mi muʼyuk lek li kʼusi laj yal [li rextikoe], pe jaʼuk ta sventa kʼalal chichʼ chapanel li buchʼu imilvane jaʼ me ta sbain mi laj yichʼ milel ta skoj ti mu meleluk li kʼusi laj yal [li rextikoe], xchiʼuk jaʼ me tsbain mi ichamik li snitilultake jaʼ to mi laj li balumile.» (El Talmud de Babilonia, «Sanedrín», 37a.)

Kʼalal ta xichʼ albel ti oy smul li buchʼu chichʼ chapanele, li rextikoetike skʼan skolta sbaik mi laj yichʼ milele (Levítico 24:14; Deuteronomio 17:6, 7).