¿Mi jaʼ van «xkʼexol san Pedro» li papae?

LI TA sjabilal 2002, li papa Juan Pablo II, la stsʼiba jlik karta sventa li ovispo ta Limburgo (Alemania) ti te laj yal ti muʼyuk xa la sbalil li mantal yaloj li ovispo ta sventa li bu tskʼanik aʼyej ta sventa li syalesel olole. Lik yal li ta skartae, ti «jech kʼuchaʼal tskʼan Jesucristoe», ti jaʼ la sbainoj sventa «lekuk noʼox oy li chʼulnaetike» xchiʼuk «ti jmojuk noʼox oyike». Ta skoj ti laj yal ti jaʼ «xkʼexol san Pedro» laj yaʼi sbae, laj yal ti muʼyuk xa sbalil li kʼusi laj yal li ovispoe.

Kʼalal ta jsaʼtik li jpʼel kʼop «Papa» li ta Enciclopedia Católica, xi chale: «Li Kajvaltik Cristoe la stʼuj Pedro [...] sventa xkʼot ta bankilal ta skotol li jtakboletike». Xi to chal xtoke: «Jaʼ laj yal li Cristo ti akʼo oyuk xkʼexol li Pedro ta sventa li yabtel ti toj tsots skʼoplale, ti vaʼ ovispo ta Romae jaʼ la mas tsots skʼoplal chaʼi sbaik ta skotol li paleetike».

Li kʼusi laj yichʼ alele jamal ta aʼibel smelolal. Pe, ¿mi asaʼojbe smelolal mi melel? Jchantik echʼel li sjakʼobiltak liʼe: ¿Mi jech van chal Vivlia ti jaʼ baʼyel papa li Pedroe? ¿Kʼusi chal ta sventa slikeb papa li loʼil kuxlejal echʼem tale? ¿Mi jech chakʼ ta ilel stalelalik xchiʼuk ti kʼuyelan chchanubtasvanik li papaetik ti jaʼ xkʼexolik li Pedroe?

¿Mi jaʼ baʼyel papa echʼ li Pedroe?

Sventa chakʼik ta chʼunel ti jaʼ snakleb melel relijion li Pedroe, li kʼusi xchʼunojik li katolikoetike jaʼ tstaik ta alel li kʼusi laj yal Jesús li ta Mateo 16:18 ti xi chale: «Voʼot Pedroot, li ta sba ton liʼe ta jvaʼan li tsobobbail kuʼune» (Traducción del Nuevo Mundo). Li kʼusi laj xa yichʼ alele, te tsʼibabil ta latín kʼop ta sjol li chʼulna pasbil sventa li San Pedro ta alel ta Romae.

Agustín ti likem ta Hiponae, jun pale ti lek ichʼbil ta mukʼ ta Relijion Katolikae, laj toʼox yal ti te la laj yichʼ vaʼanel ta stojolal Pedro li tsobobbaile. Akʼo mi jech, kʼalal jutuk xaʼox skʼan xchame jel li kʼusi tsnope, vaʼun laj yal li ta slivro Las Retractaciones (livro I, 21) ti maʼuk la li Pedro li bu chichʼ vaʼanel li tsobobbaile o li melel yajtsʼaklom Cristoe. Jech xtok, xi laj yalbe skʼoplal li jtakbole: «Yuʼun muʼyuk xi albate: voʼot tonot, moʼoj, yuʼun voʼot Pedroot, xi». Ta tsʼakale xi to laj yal li Agustine: «Li tone jaʼ li Cristoe» (Obras completas de San Agustín, tomo XL, pajina 724). a

Melel onoʼox ti tsots yabtel chalbe skʼoplal Pedro li ta Evanjelioetike. Li Jesuse jaʼ la stʼuj li Pedro xchiʼuk li chaʼvoʼ jtakboletik —Juan xchiʼuk Santiago— sventa chchiʼinik kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal ikʼot ta pasel ta stojolale (Marcos 5:37, 38; 9:2; 14:33). Jech xtok, jaʼ laj yakʼbe li «sllavial li ventainel yuʼun Dios ta vinajele» ti jaʼ la stunes li Pedro sventa xuʼ x-ochik ta Ajvalilal yuʼun Dios, baʼyele jaʼ li judioetik xchiʼuk jyanlumetik ti koʼol xa xchʼunojike, laje jsamariaetik, ta slajebal une jaʼik li jyanlum krixchanoetike (Mateo 16:19; Hechos 2:5, 41; 8:14-17; 10:45). Ta skoj ti mu snaʼ xiʼ chkʼopoje, bateltike jaʼ j-etʼesej kʼop yuʼunik li yan jtakboletike (Hechos 1:15; 2:14). Vaʼun chaʼa, ¿mi jaʼ van kʼot-o ta bankilal li ta slikebal tsobobbail taje?

Li Pabloe la stsʼiba ti jaʼ akʼbil sventa «ch-abtej ta stojol li bochʼotic yichʼojic circuncision» li Pedroe (Gálatas 2:8). Pe, li kʼusi laj yale te chakʼ ta ilel ti maʼuk chalbe skʼoplal li sbeiltasel Relijion Katolikae, yuʼun jaʼ chalbe skʼoplal ti jaʼ sbainoj xcholbel mantal judioetik li Pedroe.

 Akʼo mi ep yabtel yichʼ akʼbel li Pedroe, muʼyuk bu jtatik ta Vivlia ti chal stuk ti jaʼ la jbeiltasvanej yuʼun tsobobbaile xchiʼuk ti jaʼ oy ta sba snopel li kʼusitik xuʼ spasik li yan jtakboletike. Kʼalal la stsʼiba li baʼyel skartae jaʼ noʼox mol ta tsobobbail o yajtakbol Cristo la sbiiltas sba (1 Pedro 1:1; 5:1).

¿Kʼusi chal ta sventa slikeb papa li loʼil kuxlejal echʼem tale?

¿Bakʼin xchiʼuk kʼuxi ilik talel li papaetike? Ti bu ilik tal ti oy buchʼu tskʼan ti mas mukʼ yabtel li ta tsobobbaile jaʼo te ilik tal kʼalal kuxulik toʼox li yajtakboltak Cristoe. ¿Kʼusi la snopik ta sventa ti tskʼanik jaʼ mas ojtikinbilike?

Xi la skʼanbe li buchʼutik tsbeiltasik tsobobbail li Pedroe: «Mu me xacuy abaic ta jpasmantal ta stojol li bochʼotic aventainojique», moʼoj, yuʼun laj yalbe, «biqʼuit xavacʼ abaic» xutanan (1 Pedro 5:1-5). Jech xtok, li Pabloe kak onoʼox laj yal ti oy viniketik li ta tsobobbail ti «toj chopol cʼusi chalic sventa tsloʼlaic batel li jchʼunolajeletique» (Hechos 20:30). Li ta slajebaltik baʼyel sigloe, li jtakbol Juane la stsʼiba jun karta ti bu jamal laj yalbe smul jun yajtsʼaklom Cristo ti Diótrefes sbie. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li jun vinik taje «tscʼan ti jaʼ chcom ta banquilal stu[k]» li ta tsobobbaile (3 Juan 9). Li mantaletik jech kʼuchaʼal taje, jaʼ la spajtsan-o sbaik kʼuk sjalil jlom viniketik ti tskʼan jaʼ ojtikinbil chkʼotike (2 Tesalonicenses 2:3-8).

Kʼalal cham li slajeb jtakbole, oy onoʼox jlom krixchanoetik ti laj yakʼik persa sventa ojtikinbil xkomike. Li livro The Cambridge History of Christianity chal ti «muʼyuk toʼox van ti jun noʼox bankilal pale xchiʼuk ti jaʼ “tspas mantal” ta Romae, moʼoj, yuʼun jaʼ to i-ayan li ta oʼloltik bal xchibal sigloe». Kʼalal jaʼ xaʼox yoxibal sigloe, li ovispo ta Romae la svaʼan sba stuk ti jaʼ xa la bankilal li ta Relijion Katolikae, taje jaʼ noʼox ta junantik lumetik. b Sventa xichʼ akʼel ta preva mi jaʼ ta melel li bankilal ovispo li ta Romae, ta onoʼox xichʼ alel li buchʼutik echʼemik tal ta xkʼexol li Pedro ta alele.

Pe akʼo mi jech, li kʼusi chal taje maʼuk sprevailtak ti jeche. Baʼyel, yuʼun li biiletike mu stakʼ naʼel mi oy ta melel. Li kʼusi mas toj tsots skʼoplale jaʼ ti tskontrain sba stuk li bu slikeb li kʼusi chalike. ¿Kʼu yuʼun jech chkaltik taje? Yuʼun ti lajuk xchol mantal ta Roma li Pedroe, ti jech kʼuchaʼal chal junantik vunetik ti laj yichʼ tsʼibael ta baʼyel xchiʼuk ta xchibal sigloe, muʼyuk kʼusi chakʼ ta ilel ti jaʼ bankilal li ta tsobobbaile.

Jun ti kʼusi tsots skʼoplal xuʼ xkaltike jaʼ ti ta karta la stsʼiba sventa Roma li jtakbol Pabloe, te ep la stsʼibabe sbi li yajtsʼaklomtak Cristo li ta tsobobbail taje, pe muʼyuk laj yalbe sbi te li Pedroe (Romanos 16:1-23). Ti jaʼuk bankilal kʼotem ta  Relijion Katolika li Pedroe, ti jechuke laj yalbe skʼoplal li Pabloe.

Jtsaktik ta venta liʼ xtoke, kʼalal yakal tstsʼiba baʼyel skarta ti akʼbat snaʼ yuʼun Dios li Pedroe, jaʼo la stak echʼel ek li xchibal karta sventa Timoteo li Pabloe. Li ta xchibal karta sventa Timoteoe te chalbe skʼoplal li Romae, pe mi jsetʼuk chalbe skʼoplal li Pedroe. Ta melel, vakib to karta la stsʼiba ta Roma li Pabloe, pe mi junuk velta laj yalbe skʼoplal li Pedroe.

Te van 30 jabil ta mas tsʼakale, la stsʼiba oxib kartaetik xchiʼuk li livro Apocalipsis li jtakbol Juane. Ta skotol li kartaetik la stsʼibae muʼyuk laj yal ti jaʼ mas tsots skʼoplal li tsobobbail ta Romae, mi jaʼuk ti te oy junuk jbeiltasvanej li ta Relijion Katolika ti mas tsots skʼoplal ti jaʼ kʼotem ta xkʼexol li Pedroe. Li Vivlia xchiʼuk li loʼil kuxlejal echʼem tale muʼyuk chakʼ ta ilel ti jaʼ la svaʼan sba stuk ta ovispo li Pedro li ta tsobobbail ta Romae.

¿Mi jech chakʼ ta ilel stalelalik xchiʼuk ti kʼuyelan chchanubtasvanik li papaetik ti jaʼ xkʼexolik li Pedro ta alele?

Ti jechuke jaʼ chchanbe stalelal xchiʼuk ti kʼuyelan chchanubtasvan li Cristo xchiʼuk Pedro skotol li buchʼutik chalik ti jaʼ «xkʼexol Pedroe» xchiʼuk ti jaʼ «yajkʼopojel Cristoe». Jnoptik liʼe, ¿mi la skʼan ichʼel ta mukʼ yuʼun yermanotak li jtakbole? Moʼoj. Yuʼun la spʼaj li ichʼel ta mukʼ ch-akʼbat oxe (Hechos 10:25, 26). Pe, ¿kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li Jesuse? Jamal laj yal ti tal tunuk ta stojolal li yantike maʼuk ti tal mosoinvanuke (Mateo 20:28). Jech xtok, ¿kʼuyelan yichʼojik ojtikinel li papaetike? ¿Mi tspʼajik van ti solel mas xa mukʼ skʼoplal ch-albatik yuʼun krixchanoetik xchiʼuk ti xtoyetik ta skoj ti jkʼulejik xchiʼuk ti xuʼ yuʼunik skotol chaʼiike?

Li Pedro xchiʼuk Cristoe lek stalelal i-echʼik ti koltavanik yoʼ oyuk lekilale. Jkoʼoltajestik li stalelalik xchiʼuk li kʼusi chal li Diccionario enciclopédico de los papas y del papado, ti xi chal ta sventa li León X: «Toj echʼ noʼox la stikʼ sba ta sventa li politikae, la skolta yutsʼ yalal ta sventa takʼin xchiʼuk ta sventa abtelal xchiʼuk oy tajek ta yoʼonton li kʼusi tskʼupin ta balumile, jaʼ yuʼun muʼyuk la spas li kʼusitik tsots skʼoplal sbainoj ta mantal li Leone». Li ta livro Historia de la Iglesia Católica, li pale ti katolikoe xchiʼuk ti jchanubtasvanej sventa Historia Eclesiástica ti Karl Amon sbie, chal ta sventa li Alejandro VI ti lek xvinaj «ti muʼyuk sjol yoʼonton yileluke», jech xtok «ti jaʼ xa tstunes li yabtel sventa tstabe sbalil stuke» o «smanel o xchonel jtosuk abtelal li ta relijione xchiʼuk ti tspas smule».

Ti kʼuyelan chchanubtasvanik li papaetike, ¿mi xkoʼolaj ti kʼuyelan laj xcholik mantal li Pedro xchiʼuk li Cristoe? Li jtakboletike, muʼyuk xchʼunojik ti chbatik ta vinajel li krixchanoetik mi lek li kʼusi tspasike. Yuʼun kʼalal laj yalbe skʼoplal li lekil ajvalil Davide, xi laj yal ta jamale: «Muc jaʼuc ti imuy batel ta vinajele» (Hechos 2:34). Jech noxtok, muʼyuk laj yal mi lek ti kʼalal chichʼik voʼ li neneʼetike; li kʼusi noʼox ichanubtasvane jaʼ ti skʼan snaʼ lek li jun krixchano ti toj tsots skʼoplal li kʼusi tspase (1 Pedro 3:21).

Li Jesuse laj yalbe li yajtakboltak ti mu stakʼ ti toj mukʼ xa xaʼi sbaike. Xi laj yalanbee: «Bochʼo tscʼan ichʼbil ta mucʼ ta xcʼot avuʼunique, biqʼuit acʼo yacʼ sba ta atojolic; acʼo cʼotuc ta avajtunel acotolic» (Marcos 9:35). Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xchame xi jamal laj yale: «Mu me jaʼuc lec xavaʼyic ti “Jchanubtasvanej” xi acʼoplalique. Yuʼun jun noʼox li Jchanubtasvanej avuʼunique. Li voʼoxuque achiʼil noʼox aba acotolic. Mu me bochʼo xacuy ta atotic liʼ ta banamile. Yuʼun jun noʼox li Atotic te oy ta vinajele. Mu me jaʼuc lec xavaʼyic ti “Cajval” xaʼutatique. Yuʼun jun noʼox li Avajvalique, jaʼ li Cristoe» (Mateo 23:1, 8-10). ¿Mi jech van chchanubtasvanik ti kʼuyelan ichanubtasvan li Pedro xchiʼuk Cristo li papaetike?

Chalik ti mu stakʼ xtuchʼ ta be ti kʼuyelan chkʼex echʼel li papaetike manchuk mi mu jechuk tspas ta xkuxlejalik ti kʼuyelan mantal yichʼoj li yajtsʼaklom Cristoe. ¿Mi oy van srasonal xanaʼ taje? Xi laj yal li Jesuse: «Scotol li lequil teʼetique lec sat chacʼ. Yan li chopol teʼetique chopol sat chacʼ. Li lequil teʼe mu xuʼ chopol sat chacʼ. Jech noxtoc li chopol teʼe mu xuʼ lec sat chacʼ». Kʼalal ta jkʼeltik li kʼusi ta spasike, ¿mi lek van chilik xanaʼ li Pedro xchiʼuk Cristo li kʼusi spasojik talel li papaetik ta sjunul sloʼil xkuxlejal li krixchanoetike? (Mateo 7:17, 18, 21-23.)

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Lokʼol ta pajina 25]

¿Mi jech van tspasik jech kʼuchaʼal laj spas Pedro li papaetike?