Jchanbetik li xchʼunel yoʼontone

Jun jolil ta utsʼ alalil ti lek ta chanbel stalelale

LI Josee ta skajan ta sba sburo li slajeb yikatse. Nopo avaʼi ti tskʼel spat xokon ta bee, laje kʼunkʼun tsmaj li xkʼox buro ti tsots yip ta xkuchel ikatsile. Tsnop van ti nat chanavik batel sventa xkʼotik ta Egiptoe. Li tee yan-o li krixchanoetike, li skʼopike xchiʼuk li kʼusi nopem xaʼiik spasele... ¿Mi ta van xnop xaʼi li yutsʼ yalale?

Li Josee mu kʼunuk chaʼi ti chalbe chopol aʼyejetik li yajnil ti skʼanoj tajeke, ti jaʼ li Mariae, pe la spas ta tsots yoʼonton sventa xalbe. Laj yalbe ti oy kʼusi albat yuʼun jun anjel ta xvayiche, ¡ti tskʼan chmilbat yuʼun ajvalil Herodes li yuni keremike! Jaʼ yuʼun skʼan ti xlokʼik noʼox batel ta anil li ta Belene (Mateo 2:13, 14). Li Mariae chat tajek yoʼonton, yuʼun mu xa noʼox xnop yuʼun xchiʼuk José ti oy buchʼu tskʼan tsmil li skeremik ti muʼyuk kʼusi chopol spasoje. ¿Mi oy van kʼusi chopol xuʼ spas yuʼun li jun uni olole? Akʼo mi jech, jatavik batel, yuʼun spatoj yoʼontonik ta stojolal Jeova.

Jun yoʼonton chvayik li jnaklejetik ta Belene, yuʼun mu snaʼik li vokolil chnopaj talele. Pe li José, María xchiʼuk Jesuse ikʼ toʼox osil mukul lokʼik batel li ta jteklume. Yakal xa tsakub li ta slokʼeb kʼakʼale, pe li stukike jaʼ la stamik batel li ta sure. Kʼalal yalik ta bee xuʼ van xi tsnopilan li Josee: «¿Kʼuxi xuʼ jchabi kutsʼ kalal ta stojolal li buchʼutik tsots yabtelik ti jaʼ noʼox uni karpinteroune? ¿Mi xmakʼlin van kuʼun li kutsʼ kalale? ¿Mi spas van kuʼun li kʼusi yaloj Jeova ti ta jtsʼites xchiʼuk ta jkʼel li kerem ti stuk xa noʼox jech, manchuk mi oy vokoliletike?». Li Josee tsal yuʼun li tsatsal vokoliletike. Kʼalal ta jchantik kʼuyelan tsal yuʼune, chkiltik ti jtunel kuʼun jkotoltik ti jchanbetik li xchʼunel yoʼontone, mas to li totil meʼilutike.

Chchabi li yutsʼ yalale

Kʼalal te toʼox nakal ta Nazaret li Josee, oy kʼusi kʼot ta pasel ti jelbat-o xkuxlejale, taje skʼan toʼox mas ta jun jabil ti xjatavik batele. Taje te la smakbe stseb Elí li Josee, ti jaʼ li Mariae. Yuʼun yiloj ti jaʼ jun lekil tseb xchiʼuk ti oy lek xchʼunel yoʼontone. Pe jun veltae laj yaʼi ti xchiʼuk yole. Ta mukul ox tskomtsan sventa mu xichʼ kʼexlaltasel. * Vaʼun, ta jun xvayich, jun anjel laj yalbe ti jaʼ la stunes xchʼul espiritu Jeova sventa xchiʼin yol li Mariae. Xi laj yalbe skʼoplal olol li anjele: «Jaʼ ta scolta yuʼun smulic li jteclum yuʼune». Xi to la spatbe yoʼonton xtok li Josee: «Mu xaxiʼ chavicʼ li Mariae» (Mateo 1:18-21).

Ta skoj ti tukʼ yoʼonton xchiʼuk ti jchʼunej mantal li Josee la spas li kʼusi albate. La xchʼam jun tsatsal abtel: stsʼitesel xchiʼuk skʼelel jun olol ti maʼuk xnichʼone, pe ti jaʼ li skʼanbil Nichʼon Diose. Ta tsʼakal, kʼalal xchiʼuk xaʼox yol li Mariae, li Josee laj yikʼ batel ta Belén sventa tstsak sbiik yoʼ xchʼunik li smantal ajvalil ta Romae. Jaʼ te vokʼ li Jesuse. *

Muʼyuk xa sut batel ta Nazaret li Josee, yuʼun te kom nakiuk xchiʼuk yutsʼ yalal ta Belén, ti nopol xil li Jerusalene. Li Josee laj yakʼ persa bu kʼalal xuʼ yuʼun sventa mu xil mas svokolik li María xchiʼuk yole, manchuk mi povreik. Jech xtok, ta mas tsʼakal jutuk kʼalal vokʼem xaʼox li Jesuse bat nakiikuk ta jun na ti abol noʼox sbae. Pe kʼalal mukʼ xaʼox jutuk li Jesuse, ti te van  junuk jabil yichʼoje, manchuk mi muʼyuk smalaojik, jel tajek xtok li xkuxlejalike.

Li ta snaik José xchiʼuk Mariae kʼot jayvoʼ viniketik ti lek x-ichʼvanik ta mukʼe. Jaʼik jkʼelkʼanaletik ti likemik talel ta Orientee, xuʼ van jaʼ li ta namal Babiloniae. Stijluojik tal jun kʼanal sventa tsaʼik li olol ti jaʼ chkʼot ta ajvalil yuʼun judioetike. Li viniketik taje lek laj yichʼik ta mukʼ li Jesús xchiʼuk Mariae.

Akʼo mi snaʼik o mi mu snaʼik li jkʼelkʼanaletike laj yakʼik ta tsatsal vokol li Jesuse. Li kʼanal taje muʼyuk laj yikʼ batel ta Belén li viniketike, moʼoj, yuʼun jaʼ baʼyel te kʼotik ta Jerusalén xchiʼuk laj yalbeik li chopol ajvalil Herodes li kʼusi tsaʼike, ti jaʼ tskʼan tstaik li buchʼu chkʼot ta ajvalil yuʼun judioetike. Jech mas to laj yakʼbeik xchiʼil yitʼixal yoʼonton xchiʼuk skapemal sjol li ajvalile. (Kʼelo li mantal «Li jkʼelvunetike tskʼan tsnaʼik: ¿Buchʼu la stak batel ta Belén li kʼanale?», ta pajina 29.)

Jaʼ xa noʼox bal ti oy buchʼu koltavan ti mas tsots sjuʼel ti mu xkoʼolaj kʼuchaʼal li Herodese. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Li jvulaʼaletike laj yakʼbeik matanaletik ti toyolik stojol jech kʼuchaʼal «cʼanal taqʼuin, [...] pom, xchiʼuc muil poxil», pe muʼyuk smalaojik ti oy kʼusi x-akʼbatik ta xkʼexole. ¡Li José xchiʼuk Mariae labal to van sba laj yilik taje! Ta skoj ti ta ox xalbeik ajvalil Herodes ti bu oy Jesús li jkʼelkʼanaletike, li Jeovae la skʼel kʼuxi xuʼ spoj. Albatik ta jun vaychil ti yan-o xa be stamik batel sventa tsut batel ta slumalike (Mateo 2:1-12).

Kʼalal sutemik xaʼox batel li jkʼelkʼanaletike, li yaj-anjel Jeovae xi laj yalbe li Josee: «Lican, icʼo batel li olole xchiʼuc li smeʼe. Jatovanic batel ta ora ta Egipto banamil. Te oyanic o; jaʼ to me laj calboxuc ti xuʼ chasutic tale. Yuʼun li Herodese tscʼan ta stʼun li olole, yuʼun tscʼan ta smil» (Mateo 2:13). Jech kʼuchaʼal laj kiltik ta slikebale, ta anil noʼox la xchʼun li Josee. Ta skoj ti tsots skʼoplal chil ti chchabi li olole laj yikʼ batel ta Egipto. Ti kʼu sjalil te oyike jaʼ tun yuʼunik li matanal ti ep stojol akʼbatik yuʼun li jkʼelkʼanaletike. *

Oy jlom loʼiletik ti maʼuk yakʼoj ta naʼel Diose, chalik ti solel kʼupil xa noʼox sba ti kʼu snatil xanavik batel ta Egiptoe. Chalik ti laj la sbikʼtajes ta skʼelobil juʼelal be li Jesuse, ti mu la kʼusi spasbatik yuʼun xibal sba j-elekʼetike xchiʼuk ti la sniʼan sba yalel yuʼun jtos xan sventa tstulbe sat li Mariae. Pe taje mu meleluk, yuʼun nat xchiʼuk tsots laj yaʼiik li bu xanavik ti mu xojtikinike.

Ep kʼusi xuʼ xchanik totiletik ta stojolal li Josee, yuʼun ta sjunul yoʼonton laj yikta yabtel xchiʼuk li kʼusitik lek oy yuʼune, taje jaʼ sventa chchabi li yutsʼ yalale. Yuʼun tsots skʼoplal chil  li kʼusi akʼbat sbain yuʼun li Jeovae. Li totil meʼiletik avie, tstsʼites yalab xnichʼnabik ta jun balumil ti noj ta kʼusitik xibal sbae, ep tajek kʼusitik chopol ti xuʼ tsokesatik-o xchiʼuk ti xuʼ chlajesatik-oe. Ta melel, staik-o kʼupil kʼoptael li totil meʼiletik ti sjunul yoʼonton chchabi li yalab xnichʼnabike, jech kʼuchaʼal la spas Josee.

Ta xchabi li yutsʼ yalale

Yaʼeluke muʼyuk jalij ta Egipto li José xchiʼuk yutsʼ yalale, yuʼun li anjele laj noʼox yalbe José kʼalal cham li Herodese. Oy jun voʼne albilkʼop ti chal onoʼox ti chikʼ lokʼel ta Egipto xnichʼon li Jeovae (Mateo 2:15). Kʼalal lokʼ batel xchiʼuk yutsʼ yalal li José sventa chbatik li bu onoʼox slumalike, jech koltavan sventa xkʼot ta pasel li albilkʼope. Pe, ¿bu lek chbatik?

Li José ti snaʼ lek snopele, oy srasonal yuʼun sventa chiʼta li xkʼexol Herodes ti jaʼ li Arquelaoe, ti jaʼ jun bankilal jmilvanej eke. Li José xchiʼuk yutsʼ yalale beiltasatik yuʼun Dios sventa chbatik ta snorteal Egipto, ti nom yiloj li Jerusalene xchiʼuk sventa mu xa kʼusi spasbatik. Jaʼ yuʼun, sutik batel ta Nazaret yuʼun Galilea li José xchiʼuk Mariae, te nakiik xchiʼuk la stsʼites li yalab xnichʼnabike (Mateo 2:19-23).

Lek noʼox li xkuxlejalike, pe mu kʼunuk laj yaʼiik. Li Vivliae chal ti jaʼ jun karpintero li Josee, taje jaʼ skʼan xal ti jaʼ jun tsatsal abtelale. Yuʼun chtuchʼik teʼ, chkuchik xchiʼuk tstakijesik sventa tspasik naetik, varkoetik, bikʼtal bakʼoetik, karetaetik xchiʼuk skarosaltak, yabtejeb vakax xchiʼuk skotol ti kʼusitik chtun sventa tsʼunobale (Mateo 13:55). Li buchʼu jech yabtele skʼan tsots yip xchiʼuk nopoltik noʼox te ch-abtejik ta yeloval snaik o moʼoje ta xokon sna oy li stayerike.

Ep ta tos yabtejebtak li Josee, jlome jaʼ toʼox van yuʼun li stote. Oy toʼox van s-eskuadra, splomo, skuerda o no ti oy sbone, yekʼel, serucho, azuela, smartiyo xchiʼuk smaso, xchiʼuk ep ta tos sformontak xchiʼuk spakʼobil teʼ. Xuʼ van la stunes jun taladro (sjomobil teʼ) ti ta kʼabal ch-abteje. Xuʼ van oy jayibuk xlauxtak xtok, manchuk mi toyolik stojol ta tael.

Nopo noʼox avaʼi ti yakal tskʼel kʼuyelan ch-abtej stot li uni kereme, ti jaʼ li Jesuse. Chʼayal yoʼonton, lek vikʼilik yuni sat. Tskʼel ti xtal xbat ta jujot li Josee. Chakʼ venta ta skʼob xchiʼuk ta spat ti lek snaʼ x-abteje, ti tsotse xchiʼuk ti pʼije. Li Josee xuʼ van lik xchanubtas ta abtel ta jun chibuk kʼusitik ti kʼunik noʼox ta pasele, jech kʼuchaʼal ti chjuxik ta taki nukulil choy li teʼetike. Jech xtok, xuʼ van chakʼbe yojtikin bu junukal li sikomoro teʼe, li tulane xchiʼuk li oliva teʼe.

Li Jesuse tskʼel kʼuyelan ch-abtej skʼob stot ti tsotsik tajek sventa tslomes teʼe, tslokʼes tsʼamteʼ xchiʼuk tstsʼakanan batel li kʼusitik tspase. Pe jech xtok, chil kʼuyelan tstunesan skʼob stot sventa chakʼ ta ilel ti skʼanoj li yajnile xchiʼuk li xnichʼnabtake. Pe epajik, yuʼun li José xchiʼuk Mariae laj to yil vakvoʼuk yalab xnichʼnabik (Mateo 13:55, 56). Ta skoj ti mas xa ep buchʼu skʼan smakʼline, mas to ep skʼan x-abtej li Josee.

Pe li kʼusi mas tsots skʼoplal chaʼi li Josee jaʼ ti chakʼbe kʼusitik chtun yuʼun ta mantal li yutsʼ  yalale. Jaʼ yuʼun chchʼakbe yorail sventa chchanubtas xnichʼnabtak ta sventa Jeova xchiʼuk ta sventa li smantaltake. Li José xchiʼuk Mariae nopem xaʼi chikʼik batel ta nail tsobobbail li yalab xnichʼnabik sventa xaʼiik kʼuyelan chichʼ kʼelel xchiʼuk kʼuyelan chichʼ albel smelolal li Smantal Diose. Ta jelavele, xuʼ van ep kʼusitik lik sjakʼbe stot smeʼ li Jesuse. Xuʼ jchʼuntik ti laj yakʼ tajek persa José stakʼbel kʼusitik tskʼan tsnaʼ li xnichʼone. Jech xtok, chikʼolan batel yutsʼ yalal li ta kʼinetik chichʼ pasel jujun jabil ta Jerusalene. Jun skʼelobile, jaʼ ti kʼalal chbatik ta kʼin Koltaele skʼan chanavik batel mas ta 110 kilometro, xchiʼuk jech to yepal chichʼ yuʼunik kʼalal tsutike. Li kʼuyepal chanavik xchiʼuk li kʼu sjalil li kʼine te van chibuk xemana ta skotol.

Jech tspasik avi ek li yajtsʼaklomtak Cristo ti jaʼik jolil ta utsʼ alalile. Mas tsots skʼoplal chaʼiik xchanubtasel ta mantal li xnichʼnabike. Maʼuk chbat ta yoʼontonik ti epuk kʼusitik oy yuʼunike. Jech, mu sjalan sbaik. Chakʼik persa yikʼel batel ta tsobajeletik xchiʼuk ta mukʼta tsobajeletik li xnichʼnabike. Li totiletik taje xkoʼolajik xchiʼuk li Josee, yuʼun jaʼ mas tsots skʼoplal chilik ti xchanubtasik ta mantal li xnichʼnabike.

«Ep laj cat coʼntoncutic»

Kʼalal lajcheb xaʼox sjabilal li Jesuse, li Vivliae chal ti oy kʼusi kʼot ta pasele. Jech kʼuchaʼal onoʼox nopem xaʼi li Josee, laj yikʼ batel ta kʼin Koltael ta Jerusalén li yutsʼ yalale. Ep utsʼ alaletik stsoboj sbaik batel. Xchiʼuk ta skoj ti jaʼ xa primaverae alakʼ sba xvinaj li osiltike. Kʼalal te xa xbatik li ta muyeltik sventa chbatik ta Jerusalene, ep buchʼutik chlik skʼejintaik li skʼejoj jpaskʼinetike (Salmos 120 kʼalal ta 134). Xuʼ van ta smilal xa noʼox krixchanoetik ti chkʼotik li ta jteklume, pe mi laj li kʼine tsut batel ta snaik. Ta skoj ti ep kʼusi ta snopik li José xchiʼuk Mariae, muʼyuk laj yakʼik venta ti muʼyuk te li Jesuse, yalojik van mi te xchiʼuk li yan yutsʼ yalalike. Kʼalal jun xaʼox kʼakʼal xanavemik batele laj yakʼik venta ti muʼyuk te xchiʼukik li Jesuse, solel xiʼik ta jyalel (Lucas 2:41-44).

 Mu xa snaʼ kʼusi tspasik, jaʼ yuʼun sut saʼik ta Jerusalén li Jesuse. Nopo avaʼi ti yakalik saʼel li ta kayeetik ti solel xokol xchiʼuk tsʼijile, xchiʼuk ti chaptaik ta sbi li Jesuse. ¿Bu van oy? Xuʼ van chalilanbe sba ti muʼyuk spas yuʼun li kʼusi kʼanbat yuʼun Jeova li Josee, yuʼun oy xa oxib kʼakʼal ti chʼayem li Jesuse. Ta tsʼakale bat saʼik ta chʼulna xchiʼuk ochik yoʼ bu tsobolik ep jchanubtasvanejetik ta Mantal ti lek xtojobike. Te chotol xchiʼuk jchanubtasvanejetik li Jesuse (Lucas 2:45, 46). ¡Xkuxet to laj yaʼi yoʼontonik!

Li Jesuse yakal chaʼibe skʼop li jchanubtasvanejetike xchiʼuk oy kʼusitik tsjakʼbe, li stukike labal chilik ti kʼuyelan chaʼibe smelolale xchiʼuk ti kʼuyelan tstakʼe. Li José xchiʼuk Mariae chʼayal to kʼot yoʼontonik. Li Vivliae muʼyuk chal mi oy kʼusi laj yal li Josee. Yan li kʼusi laj yal Mariae te chvinaj ti kʼuyelan chaʼi sba xchaʼvoʼalike, xi laj yale: «Querem, ¿cʼu yuʼun ti jech laj apasbuncutique? La jtʼunotcutic xchiʼuc li atote. Ep laj cat coʼntoncutic avuʼun» (Lucas 2:47, 48).

Li kʼusi kʼot ta pasele, li Vivlia ta anil chakʼ iluk kʼusitik chat-o yoʼontonik li totil meʼiletike. Taje jech kʼot ta pasel manchuk mi tukʼil nichʼonil li Jesuse. Manchuk mi ep chakʼbe yatel yoʼonton totil meʼiletik li kʼusitik chkʼot ta pasel ta balumile, li Vivliae chakʼbe spatobil yoʼontonik, yuʼun chal ti ep onoʼox kʼusitik tsots tsnuptanike.

Jaʼ noʼox bal ti te ta chʼulna laj yichʼ tael li Jesuse, ti bu mas nopol oy chaʼi sba ta stojolal li Stote. Lek tsʼetel xchikin tsnopbe skʼoplal skotol li kʼusitik ch-albate. Jaʼ yuʼun ta slekil yoʼonton xi la sjakʼbe li stot smeʼe: «¿Cʼu yuʼun laj asaʼilanicun? ¿Me mu xanaʼic ti tscʼan liʼ oyun ta sna li Jtote?» (Lucas 2:49).

Xuʼ van ep ta velta la snopbe skʼoplal José li kʼusi laj yal Jesuse. Xuʼ van xmuyubaj tajek yuʼun lek laj yakʼbe yipal xchanubtasel sventa skʼan Jeova li stsʼitesbil nichʼone. Manchuk mi bikʼit to li Jesuse, tsots xa skʼoplal chaʼi li jpʼel kʼop Jtot xie. Sventa jech xaʼi sba Jesús taje, ta melel jaʼ koltavan li Josee.

Mi totilote, ¿mi xavakʼ venta ti tsots skʼoplal skʼan xakolta anichʼnab yoʼ xakʼik venta kʼuyelan stalelal li jun lekil totile? ¡Ta melel jaʼ jun mukʼta matanal! Mi oy achaʼnichʼon o atsʼitesbil nichʼone, vuleso ta ajol kʼusitik la spas li Josee xchiʼuk akʼo persa skoltaelik ta jujuntal, akʼo iluk ti tsots skʼoplal chavaʼie xchiʼuk ti stuk xa noʼox jechike. Koltao sventa xnopajik mas ta stojolal li Jeovae, li Jtotik ta vinajele.

Li Josee la spas li kʼusi oy ta sbae

Li Vivliae mu xa kʼusi mas chal ta sventa li Josee, pe lek ti jchanbetik skʼoplale. Li ta Vivliae jaʼ xa noʼox chal ti Jesuse «lec la xchʼunbe  smantal li stot smeʼe» xchiʼuk «lec ichʼi, oy lec sbijil. Lec iʼilat yuʼun Dios, lec iʼilat yuʼun cristianoetic noxtoc» (Lucas 2:51, 52). ¿Kʼusi chakʼ kaʼitik taje? Ti jaʼ jun lekil jolil li Josee, yuʼun lek-o ch-ichʼat ta mukʼ xchiʼuk chchʼunbat-o smantal yuʼun li stukʼil nichʼone.

Te chkiltik xtok ti Jesuse epaj-o «lec sbijil». Xuʼ jnoptik ti ep koltavan José sventa xchʼi ta mantal li Jesuse. Li vaʼ kʼakʼale oy toʼox jun voʼneal pʼijil loʼil ti jaʼ noʼox chalbe sbaik li judioetik ti chal ti jaʼ noʼox xuʼ xpʼijub li buchʼu xokol noʼoxe. Chalik, ti j-abteletike xchiʼuk li buchʼutik tspasik kʼusitik kʼupil sba jech kʼuchaʼal li karpintero, j-abtel ta osiltik o erreroetik (buchʼutik chabtelanik tsatsal takʼine) «mu xaʼibeik smelolal li kʼusitik tukʼe xchiʼuk li kʼusitik melele [...] xchiʼuk mi jaʼuk xkʼopojik ta lokʼolkʼopetik, jech kʼuchaʼal li yantike». Kʼalal yijil krixchano xaʼox li Jesuse laj yakʼ ta ilel ti mu jechuk li kʼusi tsnopike. Yuʼun ep ta velta laj yaʼibe stot yalbel lek skʼoplal «li kʼusitik tukʼ xchiʼuk li kʼusitik melel» ta sventa Jeovae, manchuk mi jaʼ noʼox jun uni karpintero.

Chkakʼtik venta xtok ti lek la xchabi Jesús li Josee, yuʼun pas ta jun tsatsal vinik. Maʼuk noʼox taje yuʼun lek la xchanubtas ta jun abtel ti bu persa skʼan tsots yipike. Maʼuk noʼox laj yichʼ ojtikinel kʼuchaʼal xnichʼon karpintero, moʼoj, yuʼun laj yichʼ ojtikinel ti jaʼ jun karpinteroe (Marcos 6:3). Jamal xvinaj ti pas yuʼun li kʼusi oy ta yoʼonton li Josee. Li totiletike jaʼ lek ti xchanbeik li Josee, skʼan lek xchabiik xchiʼuk skʼan xchanubtasik ta abtel li xnichʼnabike.

Kʼalal chal ta Vivlia ti chichʼ voʼ Jesús kʼalal 30 xaʼox sjabilale, mu xa bu chalbe skʼoplal li Josee. Li kʼusitik kʼot ta pasele chakʼ ta ilel ti kʼalal lik spas yabtel ta cholmantal li Jesuse, meʼon ants xaʼox li Mariae (kʼelo li rekuadro «¿Bakʼin cham li Josee?», ta pajina 27). Akʼo mi jech, laj yiktabe komel slekil kʼelobil, yuʼun laj yakʼ ta ilel ti jaʼ jun totil ti la spas skotol li kʼusitik oy ta sbae, ti la xchabi xchiʼuk la skʼel li yutsʼ yalale. Skotol li totiletike skʼan xchanbeik li xchʼunel yoʼonton Josee, pe maʼuk noʼox stukik, yuʼun jkotoltik li yajtsʼaklomutik Cristoe skʼan jech jpastik.

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Rekuadro ta pajina 27]

¿Bakʼin cham li Josee?

Kʼalal lajcheb toʼox sjabilal li Jesuse jnaʼojtik ti kuxul toʼox li Josee. Ep judío keremetik kʼalal jech sjabilalike chlik xchanbeik li yabtel stotike, kʼalal mi la staik voʼlajuneb jabile chlik xa koltavanikuk. Lek xvinaj ti la xchʼak skʼakʼal José sventa xakʼbe xchan lek karpinteroal li xnichʼone. Tana un, ¿mi kuxul toʼox van José kʼalal lik spasbe yabtel Dios li Jesuse, ti 30 xaʼox sjabilale? Yaʼeluke chamen xaʼox. Li ta Vivliae jaʼ xa noʼox chichʼ albel skʼoplal li smeʼ Jesuse, li yitsʼinabtake xchiʼuk li yixleltake. Jun velta «yol María» xi laj yichʼ alel, jaʼ muʼyuk xa laj yichʼ tsakel ta venta li Josee (Marcos 6:3). Jech xtok, lek xvinaj ti jaʼ xa noʼox tsnop stuk María ti kʼusitik tspase, muʼyuk xa bu chbat sjakʼbe smalal (Juan 2:1-5). Taje mu staleluk ti jech tspasik li ta skʼakʼalil Vivliae, jaʼ noʼox tspas li buchʼu meʼon antse. Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xcham li Jesuse laj yalbe jtakbol Juan ti akʼo xchabibe li smeʼe (Juan 19:26, 27). Ti kuxuluk to li Josee, mu persauk jech la spas ti jechuke. Jaʼ yuʼun xuʼ jchʼuntik ti jaʼo cham kʼalal chex kerem toʼox li Jesuse. Ta skoj ti jaʼ bankilal li Jesuse, xuʼ van jaʼ la stsakbe yabtel li stote xchiʼuk jaʼ lik smakʼlin li yutsʼ yalale. Taje jaʼ to laj yikta spasel kʼalal laj yichʼ voʼe.

[Lokʼol ta pajina 24]

Li Josee ta slekil yoʼonton laj yikta yabtel xchiʼuk kʼusitik lek oy yuʼun sventa chchabi li skereme

[Lokʼol ta pajina 25]

Tsots abtej sventa tsmakʼlin li yutsʼ yalale

[Lokʼol ta pajina 26]

Li Josee chikʼolan batel ta chʼulna ta Jerusalén sventa chichʼ ta mukʼ Jeova li yutsʼ yalale

[Lokʼol ta pajina 28]

La xchanubtas ta karpinteroal li xnichʼone