¿Mi oy van yan evanjelioetik ti melel kʼusi chal ta sventa Jesuse?

KʼALAL vinaj skʼoplal li evanjelio yuʼun Judas (Evangelio de Judas) ta alele, ep kʼusitik laj yichʼ alel. Li vun taje (ti te xvinaj ta akʼole) mu nabiluk toʼox bu nakʼal mas ta 160 jabil. Xi laj yal jun krixchano ta sventa li livroe: «Toj labal sba li kʼusi laj yichʼ taele, ta melel ep buchʼutik chopol chaʼiik». Jun maestrae xi laj yale: «Persa tsjel jnopbentik ta sventa kʼuxi lik talel li relijionetik ti xchʼunojik Cristoe», xi.

Li evanjelioetik taje toj lek xa chaʼiik xchanel li krixchanoetik avie. Oy buchʼutik tsnopik ti livroetik taje chal kʼusitik tsots skʼoplal ti echʼ ta xkuxlejal Jesús o chanubtaseletik ti jal toʼox tajek nakʼale. Pe, ¿mi melel van ti kʼusi chal ta sventa Jesús xchiʼuk ta sventa li jchʼunolajeletik yuʼun Cristo, ti mu jechuk chal li ta Vivliae?

Evanjelioetik ti laj yakʼ ta naʼel Diose xchiʼuk ti maʼuk yakʼoj ta naʼele

Li Mateo, Marcos, Lucas xchiʼuk Juane laj yichʼ tsʼibael ta jabil 41 kʼalal to ta jabil 98 ta jkʼakʼaliltik. Li chanib Evanjelioetik taje jaʼ chalbe «sloʼil xkuxlejal» li Jesucristoe (Mateo 1:1, NM). Li kʼusitik laj yichʼ tsibaele evanjelioetik laj yichʼ biiltasel, yuʼun jaʼ skʼoplal «Lequil Aʼyej» ta sventa Jesucristo (Marcos 1:1).

Li ta voʼnee xuʼ van lek xaʼiik sloʼiltael li kʼusitik tsʼibabil xchiʼuk muʼyuk tsʼibabil ta sventa Jesuse. Akʼo mi jech, jaʼ noʼox tsakbil ta venta ti jaʼ yakʼoj ta naʼel Dios li chanib Evanjelioetik taje, xchiʼuk ti jaʼ tsakbil ta venta ta Skʼop Diose. Taje jaʼ skʼan xal ti jaʼ noʼox li chanib livroetik taje xuʼ xalbutik ta «melel cʼu xʼelan» echʼ xkuxlejal ta Balumil li Jesuse xchiʼuk ta sventa ti kʼuyelan chanubtasvane (Lucas 1:1-4; Hechos 1:1, 2; 2 Timoteo 3:16, 17). Skotol li voʼneal vunetik sventa Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti chalbe skʼoplal Cristoe jaʼ noʼox tstsak ta venta li chanib Evanjelioetik taje. Ta skoj taje, xuʼ jchʼuntik ti jaʼ laj yakʼ ta naʼel li Diose, jaʼ xkaltik ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk li livroetik ti nabil lek ti jaʼ Skʼop Diose.

Ta mas tsʼakale, lik ayanuk yan vunetik ti evanjelio sbiik eke. Li livroetik taje ojtikinbilik kʼuchaʼal evanjelioetik ti muʼyuk te skʼoplal li ta livroetik sventa Skʼop Diose (o evangelios apócrifos).

Ta slajebaltik siglo 2, li Ireneo ti likem ta Lyon la stsʼiba ti jvalopatinej mantaletik ti xchʼunojik Cristo ta alele «oy toʼox la yuʼunik epal livroetik ti maʼuk yakʼoj ta naʼel Diose xchiʼuk ti mu melelikuke, ti jaʼ stuk la spasike, ti jaʼ noʼox sventa tsloʼlaik li buchʼutik mu snaʼik kʼusi melele». Jaʼ yuʼun maʼuk noʼox xibal sba kʼalal oy buchʼu tskʼel li livroetik taje, moʼoj, yuʼun xibal sba ti oy buchʼu tskʼej xtoke.

Akʼo mi jech, li ta sjabilal 500 kʼalal ta 1500 ta jkʼakʼaliltike li buchʼutik tslokʼta kʼusitik tsʼibabile xchiʼuk li paleetike la slokʼtaik li livroetik taje. Kʼalal la sta li siglo 19 chaʼepaj li krixchanoetik ti tskʼan tsnaʼik ta sventa taje. Ta skoj taje, lik vinajuk skʼoplal tsobbil vunetik xchiʼuk tsʼibetik ti chchanbe skʼoplal li jecheʼ livroetike, ti te tsakal skʼoplal li jecheʼ evanjelioetike. Li avie jelubtasbil ta epal kʼopetik li livroetik taje.

 Loʼiletik ti mu stakʼ lek chʼunele

Li ta junantik jecheʼ evanjelioetike chalbe skʼoplal buchʼutik ti mu masuk o mi jsetʼuk chichʼ albel skʼoplal li ta Evanjelioetik ti yakʼoj ta naʼel Diose. Yantik xtoke chalik kʼusitik la kʼot ta pasel kʼalal bikʼit toʼox li Jesuse. Jkʼeltik jun-chibuk skʼelobil.

◼ Li evanjelio yuʼun Santiago ta alel, ti «Natividad de María» sbi xtoke, jaʼ la chalbe skʼoplal svokʼel xchiʼuk kʼalal bikʼit toʼox li Mariae xchiʼuk kʼalal nupun xchiʼuk Josee. Pe ep buchʼutik chalik ti taje jaʼ noʼox la jun jecheʼ loʼil sventa relijion. Oy srasonal ti vaʼ yelan chalike, yuʼun jaʼ jun livro ti laj yichʼ tsʼibael sventa chichʼ ichʼel ta mukʼ li Mariae xchiʼuk sventa chichʼ pakbel skʼoplal ti muʼyuk laj yil-o vinike (Mateo 1:24, 25; 13:55, 56).

◼ Li evanjelio yuʼun Tomás ta alele, jaʼ chalbe skʼoplal kʼalal voʼob kʼalal ta lajcheb sjabilal li Jesuse xchiʼuk la xtok chal ti ep la skʼelobil juʼel la spas ti vokolik ta chʼunele (koʼoltaso xchiʼuk Juan 2:11). Chal ti jaʼ la jun kerem ti jtoyba li Jesuse xchiʼuk ti tsots ch-iline, ti ta la stunes sjuʼel sventa chakʼbe stoj smul li smaestrotake, li slakʼnatake xchiʼuk li yan ololetike, bateltik lae tspas ta maʼsat, chakʼbe svokol ta yok o skʼob o moʼoje ta la smilanan.

◼ Jlom livroetik jech kʼuchaʼal li evanjelio yuʼun Pedro ta alele, jaʼ chalbe skʼoplal kʼuyelan laj yichʼ chapanel, laj yichʼ milel xchiʼuk kʼalal chaʼkuxi li Jesuse. Yan tsʼibetik, jech kʼuchaʼal li ta livro Actas de Pilato oy jvokʼ ti ojtikinbil kʼuchaʼal evanjelio yuʼun Nicodemo ta alele, chalbe skʼoplal li buchʼutik te tikʼilik spasel li kʼusi kʼot ta pasele. Pe ta skoj ti ep kʼusi jecheʼ nopbile xchiʼuk ti ep buchʼutik nopbil skʼoplale mu xa stakʼ chʼunel. Li evanjelio yuʼun Pedro ta alele chal ti muʼyuk la jsetʼuk smul li Pilatoe xchiʼuk chal ti yan xa-o sba tajek ti kʼuyelan chaʼkuxi li Jesuse.

Li jecheʼ evanjelioetik xchiʼuk li svalopatinel mantale

Li ta disiembre ta 1945 jlom j-abteletik ta osiltike la staik oxlajunlik voʼneal balbal vun papiro ti yichʼoj 52 tsʼibetike. Te la staik ta stsʼel Nag Hammadi (Alto Egipto). Ep buchʼutik chalik, ti vunetik taje, ti laj yichʼ tsʼibael ta siglo 4, jaʼ la svun buchʼu xchanojbeik skʼoplal filosofía xchiʼuk relijion, ti gnóstico sbiike. Li krixchanoetik taje la skapik li kʼusitik mu stakʼ nabel skʼoplal xchiʼuk li snopben buchʼutik maʼuk jchʼunolajeletike, li snopben filosofoetik ta Greciae, li snopben judioetike xchiʼuk li buchʼutik xchʼunojik ta sventa Cristoe, jech oxal sok li kʼusitik xchʼunojik li yajtsʼaklom Cristoe (1 Timoteo 6:20, 21).

Ep li kʼusitik ti xchʼunojik li gnostikoetike jaʼ la stuk Jesús laj yal. Taje te la chvinaj ta jaylikuk vunetik ti laj yichʼ tael ta Nag Hammadie, jech kʼuchaʼal li ta evanjelio yuʼun Tomás, ta evanjelio yuʼun Felipe xchiʼuk li ta Evanjelio sventa Melel (Evangelio de la Verdad). Jech xtok li ta evanjelio yuʼun gnostikoetike te tsakal skʼoplal li evanjelio yuʼun Judas ti achʼ to laj yichʼ taele. Li livro taje chal ti jaʼ la jun lekil krixchano echʼ li Judas Iscariotee, yuʼun chal ti jaʼ noʼox la stuk jtakbol ti xaʼibe smelolal kʼusi yabtel li Jesuse. Jun vinik ti lek chanem ta sventa li vunetik taje, chal ti ta evanjelio yuʼun Judase li Jesuse xvinaj ti jaʼ noʼox la «jun jchanubtasvanej xchiʼuk ti chvinaj ti oy spʼijile, ti lek xojtikin li kʼusitike, pe ti muʼyuk la cham ta skoj li smul krixchanoetike». Yan li Evanjelioetik ti yakʼoj ta naʼel Diose chal ti laj yakʼ sba ta milel kʼuchaʼal jun matanal sventa tstojbe smul skotol krixchanoetik li Jesuse (Mateo 20:28; 26:28; 1 Juan 2:1, 2). Jamal xvinaj ti muʼyuk chakʼ epajuk xchʼunel koʼontontik ta sventa Vivlia li evanjelio yuʼun gnostikoetike, moʼoj, naka noʼox tskʼunibtas (Hechos 20:30).

Bu to kʼalal melel kʼusi chal li Evanjelioetik ta Skʼop Diose

Lek xvinaj bu junukal jaʼ laj yakʼ ta naʼel Dios mi la jkoʼoltastik lek kʼusi chal li jecheʼ evanjelioetik xchiʼuk li Evanjelioetik ta Vivliae (2 Timoteo 1:13). Li buchʼutik la stsʼibaik li jecheʼ evanjelioetike muʼyuk bu xojtikinik li Jesuse xchiʼuk li yajtakboltake, jaʼ yuʼun muʼyuk kʼusi xuʼ xalik ta melel ta sventa li Jesuse xchiʼuk li relijionetik ti xchʼunojik Cristoe. Li kʼusitik chalike mu meleluk, naka noʼox nopbil xchiʼuk yan xa-o sba tajek, mu skoltautik ta yojtikinel li Jesuse xchiʼuk li kʼusitik laj yakʼ ta chanele (1 Timoteo 4:1, 2).

Yan li Mateo xchiʼuk Juane te kapal skʼoplalik li ta lajchaʼvoʼ jtakboletike, li Marcose la skolta jtakbol Pedro, li Lucase la skolta jtakbol Pablo. Skotolik beiltasbilik yuʼun xchʼul espiritu Dios kʼalal la stsʼibaik li S-evanjelioike (2 Timoteo 3:14-17). Jaʼ yuʼun li ta chanib Evanjelioetik taje te oy skotol li kʼusitik chtun kuʼuntik sventa jchʼuntik ti jaʼ Cristo li Jesuse, ti jaʼ Xnichʼon Diose (Juan 20:31).

[Stojel ta vokol ta pajina 18]

Kenneth Garrett/National Geographic Stock