Jchanbetik li xchʼunel yoʼontone

«Ti bu chabate, te chibat ec»

LI Rut xchiʼuk Noemie yakalik ta xanbal, te ch-echʼik ta stenlejaltik Moab. Stuk xa oyik. Smelol xa xvinajik batel li ta jamal osiltike ti solel tsots tajek ikʼe. Li Rute chakʼ venta ti yantik xa xmal kʼakʼale, jaʼ yuʼun kʼalal yakal tskʼel li smeʼalibe tsnop van ti skʼan saʼik bu stakʼ xvayike. Skʼanoj tajek, jaʼ yuʼun chakʼ tajek ta yoʼonton ta xchabi.

Ta jujuntal te stsʼikoj svokolik. Yuʼun oy xa jayibuk jabile cham smalal li Noemie, pe li avi xtoke chokʼita li skeremotak chame, jaʼ li Mahlón xchiʼuk Quelione. Chat yoʼonton li Rut eke yuʼun jaʼ toʼox smalal li Mahlone. Li Rut xchiʼuk Noemie koʼol li bu chbatike, jaʼ xkaltik, li ta Belene. Manchuk mi jmoj li bu chbatike, jelel li kʼusitik tsnopike. Yuʼun li Noemie jaʼ onoʼox slumal li bu chbate, yan li Rute mu xojtikin mi jutebuk. Laj yikta li yutsʼ yalale, li slumale xchiʼuk li stalelal xkuxlejale, ti te tsakal skʼoplal li sdiostake (Rut 1:3-6).

¿Kʼusi van tijbat-o yoʼonton sventa jech tspas li Rute? ¿Kʼuxi kuch yuʼun sventa xakʼbe batel yipal xchiʼuk sventa chchabi li Noemie? Li Rut ti likem ta Moabe toj lek ti jchanbetik li xchʼunel yoʼontone, li ta jun mantal liʼe ta jchantik batel jaytosuk ti kʼusi xuʼ jchanbetike. Baʼyele jkʼeltik batel kʼu yuʼun chbatik ta namal lum Belén li chaʼvoʼ antsetike.

Jun utsʼ alalil ti la svokʼ sbaik ta skoj vokolile

Li lum ti bu chʼi li Rute jaʼ jun bikʼit lum ti Moab sbie, nopol xil li Nab Muertoe. Te oy ta stenlejaltik jol vits ti oy natil jemelaltik tee xchiʼuk ti chʼabal mas teʼetike. Toj lek toʼox kʼusitik xchʼi li ta yosilal Moabe, manchuk mi jaʼo oy viʼnal li ta Israele. Taje jaʼ jech laj yojtikinik Rut li Mahlón xchiʼuk yutsʼ yalale (Rut 1:1).

Ta skoj ti oy viʼnal ta Israele, li smalal Noemí ti Elimelec sbie la snop chlokʼ batel ta slumal sventa chbat ta Moab. Laj yikʼ batel li yajnile xchiʼuk li chaʼvoʼ skeremotake. Ti vaʼ yelan lokʼ batel li jun utsʼ alalile te vinaj mi oy xchʼunel yoʼontonik, yuʼun skotol j-israeletik skʼan xbatilan li yoʼ bu tstʼuj Jeova sventa chichʼik ta mukʼe (Deuteronomio 16:16, 17). Manchuk mi lek-o tsots xchʼunel yoʼonton li Noemie, kʼalal cham li smalale toj tsots laj yaʼi (Rut 1:2, 3).

Vokol van laj yaʼi xtok kʼalal laj yikʼik Moab tsebetik li skeremotake (Rut 1:4). Yuʼun snaʼoj ti smoltot j-israeletik ti jaʼ li Abrahame, laj yakʼ persa sventa teuk noʼox ta slumal sabe yajnil li Isaaque, yuʼun chichʼik ta mukʼ li Jeova eke (Génesis 24:3, 4). Jech xtok, li Smantal Moisese chal ti kʼusi xibal sba chkʼot ta pasel mi chikʼik jyanlum li skerem o stseb j-israeletike: jaʼ ti xuʼ xlik yichʼik ta mukʼ yan diosetike (Deuteronomio 7:3, 4). *

Manchuk mi jech, li Mahlón xchiʼuk Quelione Moab tsebetik la stʼuj ta yajnilik. Akʼo mi kʼux van laj yaʼi xchiʼuk laj yat yoʼonton li Noemie laj yakʼ persa chkʼuxubin xchiʼuk tskʼan li yalibtake ti jaʼ li Rut xchiʼuk Orfae. Laj van snop ti xuʼ xkʼot ta yoʼontonik chichʼik ta mukʼ  Jeova ta mas tsʼakal eke. Kʼuk xiuk noʼox, li kʼusi jnaʼojtik leke jaʼ ti skʼanojik tajek li smeʼalibike. Ti kʼuyelan lek laj yil sbaik yoxvoʼalike jaʼ koltaatik sventa stsal yuʼunik li yan vokolil la snuptanike. Yuʼun kʼalal muʼyuk toʼox yalabik li Rut xchiʼuk Orfae cham li smalalike (Rut 1:5).

¿Mi koltaat van yuʼun srelijion kʼalal kʼot svokol li Rute? Ti xkaltik leke muʼyuk. Ep ta tos diosetik chichʼik ta mukʼ li ta Moabe, taje te tsakal skʼoplal li Quemose (Números 21:29). Yaʼeluk li jnaklejetik ta Moabe oy kʼusitik tspas ta srelijionik ti chakʼ iluk ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontonike xchiʼuk ti toj chopole, june jaʼ ti tsmilik ololetik sventa chakʼik ta matanale. Yikʼaluk van chanubtasat yuʼun Mahlón o Noemí li Rut ta sventa li jkʼanvanej Dios yuʼun Israel ti Jeova sbie xchiʼuk ti chkʼuxubinvane, te van laj yakʼ venta ti jelel tajek xchiʼuk li sdiostake. Li Jeovae mi jutebuk xkoʼolaj xchiʼuk li yan diosetike. Yuʼun ta slekil yoʼonton chventainvan, maʼuk ta skoj xiʼel ti chtunik ta stojolal li yajtuneltake (Deuteronomio 6:5). Xuʼ van mas nopaj ta stojolal Noemí kʼalal jech kʼot svokol li Rute. Jaʼ yuʼun, xuʼ jnoptik ti la xchikintabe li smeʼalib kʼalal  ch-albat skʼoplal li Dios Jeova ti Skotol xuʼ yuʼune, ti kʼusitik labal sba spasoje xchiʼuk ti ta xkʼuxul yoʼonton chchabi li steklumale.

Li Noemie te xchikin ti kʼuyelan xbat li slumale. Jun kʼakʼale laj van yaʼi laj yal jun jpʼolmajel ti muʼyuk xa viʼnal ta Israele, yuʼun laj xa xkʼuxubin steklumal li Jeovae. Li Belene jaʼ skʼan xal «Yavil Pan». Taje jech xa ta melel, yuʼun muʼyuk xa viʼnal. Jaʼ yuʼun la snop tsut batel ta slumal li Noemie (Rut 1:6).

¿Kʼusi van tspasik li Rut xchiʼuk Orfae? (Rut 1:7.) Li kʼusi toj tsots kʼot ta xkuxlejalike mas van nopajik-o ta stojolal li smeʼalibike. Yaʼeluk kʼalal chilbe slekil yoʼonton xchiʼuk xchʼunel yoʼonton ta stojolal Jeova li Noemie, li Rute jaʼ tijbat-o tajek yoʼonton. Ta tsʼakal une batik ta Judá li oxvoʼ meʼonal antsetike.

Li jun loʼil liʼe chakʼ kiltik ti chkʼot svokol skotol li krixchanoetike, manchuk mi lekik o mi chopolik (Eclesiastés 9:2, 11). Oy to yan kʼusi tsots skʼoplal stakʼ jchantik, kʼalal chcham junuk kutsʼ kalaltike jaʼ lek jsaʼ spatobil koʼontontik ta stojolal yantik, pe mas to lek mi jaʼ tskoltautik li buchʼutik tsaʼ snakʼobbailik ta stojolal Jeovae ti jaʼ li Dios laj yichʼ ta mukʼ Noemie (Proverbios 17:17).

Laj yakʼ ta ilel tukʼil kʼanelal li Rute

Kʼalal yakalik ta xanbal li oxvoʼ meʼon antsetike, li Noemie oy kʼusi tsvul-o yoʼonton. Yakal tsnop ti kʼusi chkʼot ta stojolal li chaʼvoʼ tsebal antsetik te xchiʼuke. Yiloj ti kʼanvanemike xchiʼuk ti skʼanojik toʼox xtok li skeremotake. Mu skʼan ti xil mas svokolike. Mi laj yiktaik skotol sventa chbat chiʼinatuke snaʼoj ti muʼyuk kʼusi x-ayan yuʼun ta Belén sventa chakʼbe li yalibtake.

Li Noemie mu xa stsʼik yuʼun, jaʼ yuʼun xi laj yale: «Xuʼ chasutic batel ta sna atot ameʼic li jujunoxuque. Acʼo xcʼuxubinoxuc Mucʼul Dios jech chac cʼu chaʼal laj acʼuxubinicun jchiʼuc li jqueremetique». Li Noemie tskʼan ti akʼo x-akʼbatik bendision yuʼun li Jeovae, ti xnupunik yan velta sventa jech xkuxet noʼox yoʼontonik xchiʼuk smalalik ta snaike. Xi to chal batel li loʼile: «Li Noemie lic stsʼutsʼan li yalibtaque yuʼun xa tsvocʼ sbaic o. Pero li stuquique lic oqʼuicuc». Mu toj labaluk ta aʼyel ti skʼanojik tajek smeʼalibik li Rut xchiʼuk Orfae yuʼun toj lek yoʼonton. Jaʼ yuʼun xi lik yalilanbeike: «Muʼyuc chisutcutic batel; ta jchiʼinotcutic batel cʼalal ta avosilal» (Rut 1:8-10).

 Li Noemie muʼyuk la spajtsan sba. Jaʼ yuʼun laj to yalbe ti xuʼ chil svokolik ta Israel ta skoj ti chʼabal xa smalal sventa xkʼelatike mi jaʼuk yan skeremotak sventa xnupun xchiʼukik. Li Noemie tsnop ti mu xa xlekub-o li xkuxlejalike. Jech xtok chalbe ti chat yoʼonton ta stojolalik ta skoj ti mu xa xchabi yuʼune (Rut 1:11-13).

Li Orfae laj yaʼibe smelolal, jaʼ yuʼun la snop chkom te ta Moab, ti te chmalaat yuʼun li yutsʼ yalaltake xchiʼuk ti te snae. Xaval yaʼeluke, lek li kʼusi kʼot ta nopel yuʼune. Jaʼ yuʼun, akʼo mi chat tajek yoʼonton la stsʼuts komel li smeʼalibe, jech sut batel (Rut 1:14).

¿Mi laj van xchʼun li kʼusi laj yal Noemí li Rute? Xi to chal li loʼile: «Pero li Rute te icom xchiʼin li smeʼelʼalibe». Xanav xaʼox van kʼuk snatil li Noemie, pe kʼalal laj yakʼ venta ti te tijil xtal li Rute, xi laj yalbee: «Qʼuelavil, li avitʼixe isut xa batel ta slumal, bat yichʼ ta mucʼ yan velta li sdiosique. Jaʼ lec sutan batel ec li voʼote» (Rut 1:15). Oy to kʼusi yan chakʼ kiltik li kʼusi laj yal Noemie, li Orfae maʼuk noʼox sut batel li ta slumale, moʼoj, yuʼun «bat yichʼ ta mucʼ yan velta li sdiosique». Muʼyuk chopol chaʼi ti chichʼ ta mukʼ yan velta li Quemós xchiʼuk yan jecheʼ diosetike. ¿Mi jech van tspas li Rut eke?

Li Rute skʼanoj tajek li Noemie xchiʼuk li Dios chichʼ ta mukʼe. Jaʼ yuʼun mi jsetʼuk xchibet ta sventa li kʼusi tskʼan tspase. Stuk te oyik ta be, vaʼun xi laj yalbee: «Mu xatacun sutel, yuʼun ta jcʼan chbat jchiʼinot. Ti bu chabate, te chibat ec; ti bu cha naquie, te chinaqui ec. Li achiʼiltac ta alumale jaʼ jchiʼiltac chcʼot ec; li Dios avuʼune jaʼ Dios cuʼun ec. Te acʼo chamcun ec ti bu chachame; te acʼo quichʼ muquel noxtoc. Me ta jvocʼ jba batele, acʼo yacʼbun jtoj li Mucʼul Diose [«li Jeovae», NM]. Yan me ta scoj yuʼun lijcham ti ta jvocʼ jbatique, mu xa cʼu xcutic obi» (Rut 1:16, 17).

Solel nabil-o ta jyalel li kʼusi laj yal Rute, yuʼun akʼo mi echʼem xa jutuk mu oxmiluk jabil ta to xichʼ alilanel. Laj yakʼ ta ilel jun lekil talelal, ti jaʼ li tukʼil kʼanelale. Toj echʼ noʼox skʼanoj Noemí li Rute yuʼun mu ventauk mi chbat xchiʼin ta yan lum. Jaʼ noʼox xuʼ xchʼakik mi oy buchʼu cham junukale. Li Rute jmoj xa slumal chaʼi xchiʼuk li Noemie xchiʼuk chapal xa sventa chikta li kʼusitik xojtikin ta Moabe ti te tsakal skʼoplal li sdiostake. Li Rute mu xkoʼolaj xchiʼuk li Orfae yuʼun li stuke oy ta yoʼonton chtun ta stojolal li Jeovae, ti jaʼ li Dios chichʼ ta mukʼ Noemie. *

Jaʼ yuʼun la xchaʼtamik batel sbelel li Belén ti nom to oye. Ti buchʼutik xchanojbeik skʼoplale, chalik ti xuʼ van jun xemana xanavik batele. Ta melel ti jech jmoj chanavik batele chkoltaatik van sventa stsʼik yuʼun li svokolike.

Li avie ep tajek jvokoltik. Yuʼun jech kʼuchaʼal chal li Vivliae «tsots vocol» xchiʼuk ep ta tos kʼusitik ta jnuptantik (2 Timoteo 3:1). Jaʼ  yuʼun mas to toj tsots skʼoplal ti xkakʼtik ta ilel li tukʼil kʼanelal avie. ¿Kʼuyelan li talelal taje? Jaʼ jun talelal ti tskoltautik li ta balumil ti oy ta ikʼal osile. Li buchʼu jech chakʼ ta ilele tukʼ yakʼoj sba ta stojolal li buchʼu skʼanoje xchiʼuk mu xlubtsaj ta yakʼel ta ilel. Li talelal taje jtunel yuʼunik li buchʼutik nupunemike, li utsʼ alaliletike, li buchʼutik yamigo sbaike xchiʼuk li ta stsobobbail yajtsʼaklom Cristoe. Mi jech chijkʼanvan eke jaʼ yakal ta jchanbetik li slekil talelal Rute.

Li Rut xchiʼuk Noemie teik ta Belén

Ta melel kʼun noʼox van ta alel ti oy kuʼuntik li tukʼil kʼanelale, pe mu toj kʼunuk chkakʼtik ta ilel. Akʼo mi jech, li Rute laj yakʼ ta ilel ti oy yuʼun li tukʼil kʼanelal ta stojolal li Noemie xchiʼuk ta stojolal li Jeovae ti jaʼ la stʼuj sventa chichʼ ta mukʼe. Jkʼeltik kʼuxi.

Li chaʼvoʼ meʼon antsetike kʼotik xa ta Belén, taje te oy ta sural Jerusalén xchiʼuk te van 10 kilometro xil. Yaʼeluke ojtikinbilik lek ta skoj ti oy toʼox kʼusi x-ayan yuʼun xchiʼuk yutsʼ yalal li Noemí li ta jun bikʼit lum taje, yuʼun ta anil tanij skʼoplal kʼalal sut batele. Li antsetike solel tskʼelik tajek li Noemie xchiʼuk xi tsjakʼbe sbaike: «¿Me mu jaʼuc Noemí leʼe?». Ta melel xvinaj van lek ta spat xokon ti laj yil tajek svokol ti kʼu sjalil ay nakluk ta Moabe (Rut 1:19).

Och xchapbe yutsʼ yalal xchiʼuk slakʼnatak kʼusitik svokol la snuptan li Noemie. Jech xtok, la skʼan jelbel li sbie ti «xcuxet yoʼnton chcʼopoj» xi skʼan xale, jaʼ xa tskʼan chichʼ albel Mara ti «chʼa, o at-oʼnton» skʼan xale. ¡Chat tajek yoʼonton! Jech kʼuchaʼal li Jobe tsnop ti jaʼ akʼbat svokol yuʼun li Jeovae (Rut 1:20, 21; Job 2:10; 13:24-26).

Ta kʼunkʼun lik nopikuk ta Belén li Rut xchiʼuk Noemie. Pe li Rute tsnopilan kʼuxi tsaʼ li kʼusi chtun yuʼun xchiʼuk smeʼalibe. Ta tsʼakal li Rute laj yaʼi ti kʼalal laj yakʼbe Mantal Israel li Jeovae te tsakal skʼoplal li xkʼuxkʼultael kʼusitik chikta ta yosilik li j-israeletike, taje jaʼ sventa chichʼik-o koltael li buchʼutik abol sbaike. Kʼalal jaʼo yorail tstsobik li kʼusi  stsʼunojike xuʼ xkʼuxkʼultaik li kʼuyepal chiktaik li j-abteletike. Xuʼ stsobik xtok skotol li kʼusi chʼiem ta stiʼiltak xchiʼuk ta xchikintak yosilike (Levítico 19:9, 10; Deuteronomio 24:19-21). *

Chkʼot xa yorail stsobel li sevadae (te van ta yuilal avril li ta kalendario ta jtunestike). Li Rute lokʼ batel sventa tsaʼ junuk osil ti bu xuʼ x-akʼbat xkʼuxkʼultae. Manchuk mi mu snaʼ, te kʼot ta yosil jun jkʼulej vinik ti Booz sbie, yuʼun ep yosil xchiʼuk jaʼ yutsʼ yalal li anima smalal Noemie. Akʼo mi snaʼoj ti xuʼ x-och ta kʼuxkʼulajele, muʼyuk jech la snop, yuʼun baʼyel la sjakʼbe li buchʼu sbainoj abtel mi xuʼ xkʼuxkʼulaj tee. Albat ti xuʼe, vaʼun li Rute lik abtejuk ta anil (Rut 1:22–2:3, 7).

Nopo ti te chkʼuxkʼulaj batel ta spat j-abteletik li Rute. Li kʼusi te chkom yuʼunik kʼalal chtuchʼik sevada ta jos pasbil ta ton li j-abteletike, tstsob batel li Rute. Chchukanan xchiʼuk chbat yakʼ ta jun yavil ti yoʼ bu xuʼ slilinbe lokʼel sat ta tsʼakale. Jal ta pasel li abtelal taje xchiʼuk chijlub yuʼun, mas to tsots kʼalal mas xa kʼixin kʼakʼale. Akʼo mi jech, li Rute muʼyuk chchʼay yoʼonton, jaʼ noʼox chpaj ta abtel mi tskus xchikʼe xchiʼuk mi chveʼ li bu chkuxik ta axinal li j-abteletike.

Xuʼ van muʼyuk smalaoj ti lek ch-ilat li Rute. Pe kʼalal laj yil li Booze xi la sjakʼbe li yaj-abtele: «¿Bochʼo tsebal leʼe?». ¿Kʼu van yelan stalelal li Booze? Jaʼ jun vinik ti oy lek xchʼunel yoʼontone xchiʼuk ti skʼanoj tajek Diose, yuʼun xi chalbe li yaj-abteltake: «Acʼo xchiʼinoxuc li Mucʼul Diose». Jaʼ jech chtakʼbat yuʼun li yaj-abteltak eke, oy te noʼox likemik xchiʼuk oy jyanlumetik. Ta skoj ti mas xa mukʼ li Booze chat yoʼonton ta stojolal li Rute yuʼun koʼol kʼuchaʼal stseb chil (Rut 2:4-7).

Jaʼ yuʼun «tseb» xut, xchiʼuk laj yalbe ti te noʼox xkom stsob sevada ta yosile, xchiʼuk ti xchiʼin li skiaratak sventa mu x-utsʼintaat yuʼun li sviniktake. Jech xtok, chakʼbe sveʼel kʼalal jaʼo yorail veʼele. Pe chalbe xtok ti jechuk-o spase xchiʼuk tskʼupil kʼopta. ¿Kʼu yuʼun? (Rut 2:8, 9, 14.)

Li Rute la sjakʼbe Booz kʼu yuʼun lek tajek yoʼonton ta stojolal manchuk mi jaʼ jyanlum. Li Booze laj yalbe ti yabinoj xa skotol li kʼusitik spasoj ta stojolal Noemie. Taje jaʼ van ta skoj ti jech laj yalbe antsetik ta Belén li Noemie, ti lek skʼoplal laj yalbe li yalibe. Jech xtok, li Booze snaʼoj xa ti oy ta yoʼonton chtun ta stojolal Jeova li Rute, jaʼ yuʼun xi laj yalbee: «Mucʼul Dios chayacʼbot atojol ti jech laj apase. Li Mucʼul Diose, jaʼ li Dios yuʼun Israel ti laj asaʼ sventa chascoltaote, jaʼ chayacʼbot amoton ta sventa scotol li cʼusitic laj apase» (Rut 2:12).

¡Patbat van tajek yoʼonton Rut li kʼusitik albat taje! Ta melel, laj xa saʼ snakʼobbail ta stojolal Jeova, xkoʼolaj kʼuchaʼal jkot uni vich ti chbat snakʼ sba ta yolon xikʼ li smeʼe. Kʼalal laj xaʼox stoj ta vokol li kʼusi albat yuʼun Booz li Rute, te mal-o kʼakʼal yuʼun ta abtel (Rut 2:13, 17).

Li kʼusitik la spas Rut ta skoj xchʼunel yoʼontone, lek stakʼ jchanbetik, mas to ti ep vokolil ta takʼin li avie. Muʼyuk smalaoj chichʼ koltael li Rute, pe kʼalal oy kʼusi ch-akʼbate la stoj ta vokol. Muʼyuk chkʼexav-o ti tsots ch-abtej ta osiltik sventa chakʼbe kʼusi chtun yuʼun li buchʼu mas skʼanoje. Jech xtok, ep sbalil laj yil xchiʼuk la xchʼam tojobtasel sventa kʼuxi lek noʼox chabibil ch-abtej xchiʼuk ti oyuk noʼox lek xchiʼiltake. Pe li kʼusi snaʼoj-o leke jaʼ ti chchabiat yuʼun li Jeovae.

Mi laj kakʼtik ta ilel tukʼil kʼanelal jech kʼuchaʼal la spas li Rute xchiʼuk mi bikʼit laj kakʼ jbatik, mi baxbolutik ta abtel xchiʼuk jnaʼ jtojtik ta vokole xuʼ me xchanik kʼusitik ta jpastik li yantik eke. Pe, ¿kʼu yelan la xchabi Rut xchiʼuk Noemí li Jeovae? Taje jaʼ to te ta jchantik li ta yan mantal chlokʼ ta mas jelavele.

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Rekuadro ta pajina 26]

Jun lekil abtelal ti bikʼit noʼoxe

Oy bu albil ti slivroal Rute xkoʼolaj ta lekil abtelal manchuk mi bikʼit noʼox. Li slivroal Rute bikʼit noʼox, mu xkoʼolaj xchiʼuk li slivroal Jueces ti baʼyel chalbe skʼoplal kʼusitik kʼot ta pasele (Rut 1:1). Yaʼeluke jaʼ la stsʼiba xchibal livro li j-alkʼop Samuele. Jaʼ yuʼun, kʼalal chakʼel li Vivliae chavakʼ venta ti lek ta yavil li bu yichʼoj akʼel li slivroal Rute. Kʼalal chakʼelbe skʼoplal paskʼopetik xchiʼuk yan kʼopetik li ta slivroal Juecese, ta tsʼakale chata jun bikʼit livro ti chakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton Jeova svokolik li krixchanoetik ti mu stikʼ sbaik ta kʼope. Taje jaʼ noʼox sloʼil xkuxlejal jun utsʼ alalil ti oy ep kʼusitik chakʼ jchantike. Te chalbe skʼoplal ti kʼux chkaʼitik kʼalal oy buchʼu chcham ta kutsʼ kalaltike, chalbe skʼoplal xtok li kʼanelale, li xchʼunel oʼontonale xchiʼuk ti skʼan tukʼ xkakʼ jbatike.

[Lokʼol ta pajina 24]

Kʼalal jaʼo chil svokol li Rute la saʼ spatobil yoʼonton ta stojolal Noemí

[Lokʼol ta pajina 25]

«Li achiʼiltac ta alumale jaʼ jchiʼiltac chcʼot ec; li Dios avuʼune jaʼ Dios cuʼun ec»

[Lokʼol ta pajina 27]

Li Rute tsots abtej ta osiltik sventa tsaʼ li kʼusi chtun yuʼun xchiʼuk smeʼalibe