LI Eliase yakal chanav batel ta stenlejaltik Jordán. Oy xa ta sjayibal xemana chanav batel ta norte ti te lik talel ta namal vits Horebe. Li avi ti sut xa talel ta Israele laj yakʼ venta ti oy xa kʼusitik jelem li ta slumale. Chlik xa chʼayuk batel ti kʼu yelan la sokes balumil li kʼepelaltik echʼe. Lik xa li yorail kʼinobaltik ti xkiltik svitsʼvun chyal talel li voʼe, li j-abteletik ta osiltike yakal tslok li yosilike. Kʼalal laj yil ti yakal xa chlekub li osiletike jaʼ van patbat-o yoʼonton li j-alkʼope, pe jaʼ mas tsots skʼoplal chil li krixchanoetike. Yuʼun muʼyuk toʼox lek oyik ta mantal li krixchanoetike. Jech-o chichʼik ta mukʼ li Baale, jaʼ yuʼun ep abtelal skʼan spas li Eliase. *

Tetik nopol ta lum Abel-mehola, li Eliase laj yil epal abtelal yakal chichʼ pasel li ta osiltike. Oy 24 vakaxetik ti ta chaʼchaʼkot oyike xchiʼuk yakal tslokik balumil ti lek yoxe. Li buchʼu yakal tsbeiltas batel li slajeb chaʼkot j-abtel vakaxe jaʼ li vinik ti yakal tsaʼ Eliase. Li vinik taje jaʼ li Eliseoe, ti jaʼ xa stʼujoj Jeova sventa ch-och ta xkʼexol li Eliase. Li Eliase yakʼoj persa stsalel ti stuk chaʼi sba ta skoj ti tukʼ yakʼoj sba ta stojolal Diose, jaʼ yuʼun oy xa van tajek ta yoʼonton tskʼan chojtikin li vinik taje (1 Reyes 18:22; 19:14-19).

¿Mi chopol van laj yaʼi sba Elías ta skoj ti chakʼbe sbain Eliseo li abtelal tspase, ti koʼol tspasik li matanal staoje, o ti xuʼ van jaʼ xkom ta xkʼexol ta mas tsʼakale? Mu jnaʼtik xchiʼuk mu xuʼ xkaltik ti muʼyuk la svul yoʼonton ta sventa li kʼusitik taje. Yuʼun onoʼox «coʼol cristianoutic [jchiʼuktik]» li Eliase (Santiago 5:17). Kʼuk yelan ti kʼot ta pasele, li Vivliae chal ti «Eliase te ibat yoʼ bu oy li Eliseoe; te la slambe comel ta yacʼol li scʼuʼe» (1 Reyes 19:19). Li skʼuʼ Eliase, xuʼ van pasbil ta snukulil chij o ta tentsun, ti naka noʼox slapoje xchiʼuk jaʼ skʼan xal ti yichʼoj tsots yabtel ta stojolal Jeovae. Kʼalal la slambe komel ta snekeb Eliseo li skʼuʼe, jaʼ svinajeb ti ta sjunul yoʼonton la xchʼunbe smantal Jeova sventa chbat stʼuj yoʼ x-och ta xkʼexol li Eliseoe. Lek jamal xvinaj ti spatoj lek yoʼonton ta stojolal li Sdiose xchiʼuk ti chchʼunbe smantale.

Ta yan xtoke, li vinik ti kerem toe solel oy ta yoʼonton tskolta li j-alkʼop ti mol xae. Li Eliseoe muʼyuk x-och ta anil ta xkʼexol li Eliase. Moʼoj, te van vakibuk jabil «la xchiʼin toʼox ta abtel li Eliase» (2 Reyes 3:11). ¡Solel patbat van yoʼonton Elías ti oy xa buchʼu chkoltaat ti lek baxbol ta abtele xchiʼuk ti toj tunel tajek yuʼune! Li chaʼvoʼ viniketik taje laj van yamigoin sbaik lek. Ti koʼol la spatbe sba yoʼontonik ta jujuntale xuʼ van jaʼ koltaatik-o yoʼ xkuch batel yuʼunik ti chʼabal tukʼilal li ta slumalike. Pe li kʼusi mas vokol laj yaʼiike jaʼ li kʼusitik chopol tspas li ajvalil Acabe, yuʼun yantik xa tsok batel tajek li kʼusitik tspase.

¿Mi oy van muʼyuk kʼusi tukʼ la avichʼ pasbel? Li ta chopol balumil liʼe, jutuk mu jkotoltikuk oy jech pasbilutik. Mi la ata junuk avamigo ti skʼanoj li Diose, jaʼ xuʼ skoltaot sventa xkuch batel avuʼun. Jech xtok, xuʼ ep kʼusitik xachan ta sventa li xchʼunel yoʼonton laj yakʼ ta ilel Elías kʼalal mi kʼot ta atojolal li kʼusitik chʼabal tukʼike.

Li Elías xchiʼuk li Eliseoe solel tsots abtejik sventa stsatsubtasik ta mantal li krixchanoetike. Ta melel laj  van xchanubtasik yan j-alkʼopetik, ti xuʼ van la xchapanik jtosuk chanob vune. Ta jelavel jutuke li Eliase laj yichʼ akʼbel jun achʼ abtelal yuʼun Jeova: «Batan ta ora ta stojol li Acab ajvalil ta Israel[e]» (1 Reyes 21:18). ¿Kʼusi van la spas li Acabe?

Li ajvalil Acabe jvalopatinej mantal xaʼox, yuʼun jaʼ li mas chopol ajvalil echʼ ta Israel li vaʼ kʼakʼal taje. Li Acabe nupun xchiʼuk Jezabel, ti jaʼ la stij oʼontonal sventa tsotsuk skʼoplal xichʼ ilel li yichʼel ta mukʼ Baale, yuʼun kʼalal ta ajvalil laj yichʼ ta mukʼ ek li dios taje (1 Reyes 16:31-33). Li yichʼel ta mukʼ Baale te stsakojbe skʼoplal ti tsobol chmulivajike, ti chchon sbaike xchiʼuk chchikʼik ta matanal li ololetike. Li Acab xtoke muʼyuk onoʼox la xchʼunbe smantal Jeova sventa tsmil li chopol ajvalil ta Siria ti Ben-adad sbie, ti kʼu yuʼun jech la spas taje jaʼ van ta skoj ti xuʼ spas kanal takʼine (1 Reyes kapitulo 20). Akʼo mi jech, li xpichʼetel yoʼontonik, li saʼel mas skʼulejalik xchiʼuk ti tskʼan chmilvanik li Acab xchiʼuk Jezabele solel mas to sok batel.

Li Acabe oy toʼox jun spasobmantal ta Samaria ti solel mukʼ tajeke. Jech xtok oy spasobmantal ta Jezreel ti te van 37 kilometro snamal yiloje. Li ta spasobmantal ta Jezreele oy toʼox jun tsʼusubaltik ti te nopol yiloje. Li Acabe tskʼan tsman yaʼi li osil taje, ti jaʼ yuʼun jun vinik ti Nabot sbie. Li Acabe la stak ta ikʼel li Nabote xchiʼuk laj yalbe ti akʼo xchonbat li tsʼusubaltik yuʼune. Pe akʼo mi jech, li Nabote xi la stakʼbee: «Li Mucʼul Diose mu lecuc chil ti voʼot chacacʼbot li cʼusi yacʼojbun comel jtot jmeʼe» (1 Reyes 21:3). ¿Mi yuʼun van toj bol li Nabote? Xuʼ van ep buchʼutik jech tsnopik taje. Pe li kʼusi la spase jaʼ ti yakal ta xchʼun li Mantal yakʼoj Jeova ti mu stakʼ xchonik sbatel osil li yosilik ti jaʼ chichʼ komel li yutsʼ yalale (Levítico 25:23-28). Pe li Nabote mi jsetʼuk la snop ti muʼyuk chchʼunbe Smantal li Jeovae. Li stuke jaʼ toʼox jun vinik ti lek xchʼunel yoʼontone xchiʼuk ti tsots lek yoʼontone, yuʼun snaʼoj van ti toj xibal sba mi la stoy sba ta stojolal li Acabe.

Melel onoʼox ti mu jsetʼuk oy ta yoʼonton Acab li Smantaltak Jeovae. Kʼalal sut batel ta sna li Acabe, «toj ep chat yoʼnton, xchiʼuc ch-ilin» yuʼun muʼyuk jech xkʼot ta pasel ti kʼuchaʼal toʼox tskʼane. Li Vivliae xi chale: «Mu scʼan xveʼ; te noʼox cʼot xmochan sba ta svayab sqʼueloj batel cʼalna» (1 Reyes 21:4). Pe kʼalal laj yil Jezabel ti oy kʼusi tskʼan ta persa smalal ti xkoʼolaj kʼuchaʼal olol tspas sba ti toj jtoybae, li stuke ta anil noʼox oy kʼusi la snop la spas sventa xakʼbe li kʼusi tskʼan li smalale, pe kʼalal jech la spas taje ta smil jun utsʼ alalil ti muʼyuk smulike.

Kʼalal chkiltik ti solel toj chopol li kʼusi tsnop tspasike, toj labal sba chkiltik. Li meʼajvalil Jezabele snaʼoj xa onoʼox ti skʼan oyuk chaʼvoʼ testigo sventa oyuk sbalil li buchʼu tstikʼbeik smule (Deuteronomio 19:15). Jaʼ yuʼun la stsʼiba kartaetik ti jaʼ xa stsʼibaoj yileluk li Acabe, vaʼun la stakbe batel viniketik ti tsots skʼoplalik ta Jezreele. Li ta kartaetik taje te chal ti skʼan saʼik chaʼvoʼ viniketik ti oyuk ta yoʼontonik stikʼbeik smul li Nabote, jun mulil ti sta-o xichʼ milele. Kʼux ta alel, pe kʼot ta pasel li kʼusi oy ta yoʼontone. Vaʼun «chib jʼepalcʼop testigoetic» jecheʼ la stikʼbeik smul li Nabote, ta skoj taje la smilik ta ton, pe maʼuk noʼox taje, ¡yuʼun laj yichʼik milel ek li  xnichʼnabtake! * (1 Reyes 21:5-14; Levítico 24:16; 2 Reyes 9:26.) Li Acabe maʼuk xaʼox jolil ta yutsʼ yalal xchiʼuk laj yakʼ ti akʼo spas kʼusi tskʼan stuk li yajnile, yuʼun laj yakʼ ta milel krixchanoetik ti chʼabal smulike.

Nopo noʼox avaʼi kʼu yelan laj yaʼi sba Elías kʼalal albat yuʼun Jeova li kʼusi la spasik li ajvalil xchiʼuk li meʼajvalile. Chakʼ tajek at-oʼonton kʼalaluk jaʼ chkuch yuʼun yileluk li chopol krixchanoetike ti jaʼ tsalbil chkom li buchʼutik lek yoʼontonike (Salmo 73:3-5, 12, 13). Li avi eke chkiltik ep kʼusitik chʼabal tukʼ chkʼot ta pasel, yuʼun li viniketik ti yichʼoj tsots yabtelik ti chalik ti jaʼik yajkʼopojel Diose jech tspasik ek. Akʼo mi jech, xuʼ van tskoltautik li loʼil liʼe. Li Vivliae tsvules ta joltik ti chajal ta sba sat skotol li Jeovae (Hebreos 4:13). ¿Kʼusi tspas kʼalaluk chil chkʼot ta pasel li kʼusitik chopolike?

Li Jeovae la stak batel ta stojolal Acab li Eliase. Toj labal sba kʼalal xi laj yal li Diose: «Yuʼun ta ora leʼe te xa oy ta tsʼusubtic yuʼun li Nabote» (1 Reyes 21:18). Kʼalal laj yalbe Jezabel Acab ti jaʼ xa yuʼun li tsʼusubaltike, li Acabe ta anil noʼox lik xchiʼuk bat skʼel ta anil li osil laj xa yuʼunine. Muʼyuk la snop jsetʼuk ti ilbil yuʼun li Jeovae. Nopo noʼox avaʼi kʼu to yelan xmuyubaj kʼalal jaʼo te tskʼel li tsʼusubaltike xchiʼuk ti yakal tsnop kʼu to yutsil tskʼatajes ta nichimaltike. Pe jaʼ to chile, ¡te kʼot li Eliase! Li Acabe solel xmuyubaj toʼox tajek xvinaj li sate, pe kʼalaluk laj yil li Eliase ta anil noʼox kap ta ora xchiʼuk solel chpʼajvan kʼalal xi laj yale: «¿Me tal ataun, cajcontra?» (1 Reyes 21:20).

Li kʼusi laj yal li Acabe oy kʼusi chaʼtos chakʼ ta aʼiel ti toj tsots skʼoplale. Baʼyel, kʼalal laj yal: «Me tal ataun» xi laj yalbe li Eliase, laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk la snop jsetʼuk ta stojolal li Jeovae. Li Jeovae staoj xa onoʼox ta kʼelel li Acabe. Yakʼoj xa onoʼox venta ti muʼyuk lek tstunes ti xuʼ snop stuk kʼusi tskʼan tspas li Acabe xchiʼuk la skʼupin li kʼusi chopol la spas li Jezabele. Li Diose laj yilbe ta yoʼonton Acab ti jaʼ mas tsots skʼoplal chil ti oyuk skʼulejale, maʼuk li xkʼuxul oʼontonale xchiʼuk li tukʼilale. Ta xchibal, kʼalal laj yalbe Elías: «Cajcontra» xute, laj yakʼ ta ilel Acab ti skontrainojbe jun yamigo Jeova ti xuʼ ox chkoltaat sventa xtukʼib li xchopol talelale.

Oy kʼusi tsots skʼoplal xuʼ jchantik ta sventa li kʼusitik chopol la spas li Acabe. Jvules ta joltik ti xil skotol li Jeovae. Li Jeovae xkoʼolaj kʼuchaʼal jun jkʼanvanej Totil, snaʼoj mi ep xa namajemutik lokʼel li ta tukʼil bee  xchiʼuk oy ta yoʼonton ti jel jtalelaltike. Sventa tskoltautik li Jeovae, jutuk mu skotoluk velta jaʼ tstunes yamigotak ti jaʼ tukʼil krixchanoetik sventa chalbeik Skʼop Dios li krixchanoetike, jech kʼuchaʼal la spas ta stojolal li Eliase. Muʼyuk me lek ti jaʼ kajkontratik chkiltik li yamigotak Diose (Salmo 141:5).

Nopo noʼox avaʼi ti xi la stakʼbe li Acabe: «Tal jtaot ta [kʼoponel]». Li Eliase snaʼoj xa onoʼox kʼu yelan stalelal li Acabe, ti jaʼ jun j-elekʼe, ti chmilvane xchiʼuk ti toj toyba ta stojolal li Jeovae. Sventa jech laj yalbe Acab taje skʼan oyuk stsatsal yoʼonton li Eliase. Vaʼun li Eliase laj yal li kʼusi yaloj tspas Dios ta stojolal li Acabe. Li Jeovae snaʼoj li kʼusi yakal chkʼot ta pasele, li kʼusitik chopol tspas yutsʼ yalal li Acabe yakal xa chchan li yan krixchanoetike. Jaʼ yuʼun li Eliase laj yalbe Acab ti chakʼbe slajeb skotol li snitilulaltake. Li Jezabel eke ta me stoj ta skoj li kʼusitik la spase (1 Reyes 21:20-26).

Li Eliase muʼyuk bu la xchʼun ti jaʼ noʼox ta xkuch yuʼun li buchʼu toj chopole xchiʼuk ti muʼyuk tukʼ kʼusi tspasik liʼ ta Balumile. Taje, xuʼ jech jnoptik ta anil li ta chopol balumil liʼe. Li loʼil liʼe tsvules ta joltik ti maʼuk noʼox chil Jeova li kʼusitik chkʼot ta pasel, yuʼun ta xichʼ talel tukʼil chapanel mi kʼot yorail chile. Li ta Skʼope chalbutik ta melel ti chkʼot yorail ti chakʼbe slajeb ta sbatel osil skotol li kʼusitik muʼyuk tukʼike (Salmo 37:10, 11). Akʼo mi jech, xuʼ van xi chajakʼbe abae: «¿Mi jaʼ noʼox van chichʼ talel kastigo mi chapanvan li Diose? ¿Mi chakʼ ta ilel kʼuxubinel xtok?».

Li Eliase xuʼ van toj labal sba laj yil ti kʼu yelan laj yakʼ ta ilel stalelal Acab ta sventa li chapanel chakʼ Diose. Xi chal li loʼile: «Cʼalal laj yaʼay li Acabe, la sliʼ scʼuʼ, lic slap cʼuʼil sventa at-oʼnton ti chʼixlajan ta lapele; laj yicta yixim noxtoc. Jaʼ jech slapoj o ivay; batsʼi toj biqʼuit laj yacʼ sba» (1 Reyes 21:27). ¿Mi laj van sutes yoʼonton li Acabe?

Mu jnaʼtik lek mi la sjel ta melel stalelal. Li Acabe solel la sbikʼtajes sba, taje mu kʼunuk chaʼi spasel jech li jun vinik ti jtoyba xchiʼuk ti toj simarone. Pe, ¿mi laj van sutes yoʼonton ta melel? Jkʼelbetik skʼoplal jun ajvalil ti mas tsʼakal kuxi ti xuʼ van mas to chopol kʼusi la spase, taje jaʼ li ajvalil Manasese. Kʼalal laj yakʼbe kastigo Manasés li Jeovae, la sbikʼtajes sba xchiʼuk la skʼanbe koltael. Pe oy to yan kʼusi la spas. La sjel ti kʼu toʼox yelan xkuxlejale xchiʼuk la slilin li lokʼoletik ti spasojan toʼoxe. Laj yakʼ persa tun ta stojolal Jeova xchiʼuk la stijbe yoʼonton li buchʼutik sventainojan yoʼ jechuk spasik eke (2 Crónicas 33:1-17). ¿Mi jech van la spas li Acab eke? Kʼux ta alel, pe mu jechuk la spas.

¿Mi laj van yakʼ venta Jeova ti laj yakʼ ta ilel ti chat yoʼonton li Acabe? Li Jeovae xi laj yalbe li Eliase: «¿Me laj avil ti toj biqʼuit chacʼ sba ta jtojol li Acabe? Ta sventa ti biqʼuit chacʼ sba ta jtojole, jech muʼyuc ta xcacʼ taluc vocol ta stojol yalab xnichʼnab ti cʼalal cuxul toe» (1 Reyes 21:29). Li Jeovae, ¿mi laj van yakʼbe perton li Acabe? Ti lajuk sutes yoʼonton ta melel li Acabe kʼuxubinat yuʼun Jeova ti jechuke (Ezequiel 33:14-16). Pe ta skoj ti chopol laj yaʼi sba jutuk li Acabe, li Jeovae laj yakʼbe ta ilel uni jutuk xkʼuxul yoʼonton. Li Acabe muʼyuk laj yil ta sat stuk kʼalal laj yichʼ lajesel skotol li yutsʼ yalale.

Akʼo mi jech, muʼyuk onoʼox bu la sjel li chapanel chakʼ li Jeovae. Li stuke la sjakʼbe yaj-anjeltak kʼuxi xuʼ sloʼlaik Acab sventa xbat ta jun paskʼop yoʼ te xcham-oe. Ta mas tsʼakal jutuke kʼot ta pasel li kʼusi yaloj Jeova ta stojolal li Acabe. Tsots laj yichʼ yayijesel ta jun paskʼop xchiʼuk te mal xchʼichʼel ta skareta. Pe oy to kʼusi chichʼ alel ti toj chopol kʼusi kʼot ta pasele: kʼalal la spokbeik skareta li ajvalile oy jaykot tsʼiʼetik la slekʼbeik xchʼichʼel li ajvalile. Yuʼun laj yil skotol krixchanoetik ti kʼot onoʼox ta pasel li kʼusi laj yal Jeova ta stojolal li Acabe: «Te ta banamil yoʼ bu ilaj ta lecʼbel xchʼichʼal ta [tsʼiʼetik li Nabote], jaʼ noʼox te chavichʼ lecʼbel achʼichʼal ta tsʼiʼetic ec» (1 Reyes 21:19; 22:19, 20; 22:21, TNM; 22:22, 34-38).

Ta stojolal li Elías, Eliseo xchiʼuk li yantik tukʼil yajtuneltak Diose, kʼalal cham li Acabe jaʼ vulesbatik-o ta sjolik ti muʼyuk xchʼayoj-o ta sjol Jeova li stsatsal yoʼonton xchiʼuk li xchʼunel yoʼonton laj yakʼ ta ilel li Nabote. Li Dios ti oy stukʼile ta onoʼox xakʼbe slajeb li buchʼutik chopol kʼusitik tspasike, pe chakʼ ta ilel xkʼuxul yoʼonton kʼalal chchapanvan mi jech sta-o chile (Números 14:18). Toj ep kʼusi akʼbat xchan Elías ta sventa taje, yuʼun ta epal jabil xaʼox kuchem yuʼun ti jaʼ tspas mantal li chopol ajvalil taje. ¿Mi oy van junuk velta ti muʼyuk kʼusi tukʼ la avichʼ pasbele? ¿Mi oy ta avoʼonton ti xakʼbe slajeb li Diose? Chanbo xchʼunel yoʼonton li Eliase. Yuʼun koʼol la xcholik-o mantal xchiʼuk li slekil amigo Eliseoe xchiʼuk kuch batel yuʼunik li kʼusitik muʼyuk tukʼ kʼotanuk ta pasele.