LI Deborae tskʼel batel li soltaroetik ti te tsobolik ta jol vits Tabore. Kʼuxubaj ta yoʼonton kʼalal laj yile. Kʼalal jaʼo xojobaj lokʼel tal li Kʼakʼale, tsnop ti lek tsots yoʼontonik li soltaroetik taje xchiʼuk ti oy lek xchʼunel yoʼonton li skomandanteik, ti jaʼ li Barake. Akʼo mi oyik lajunmil ta voʼ, pe chichʼik akʼel ta preva mi tsots lek yoʼontonik xchiʼuk mi oy xchʼunel yoʼontonik. Jutuk tajek yabtejebik xchiʼuk jaʼ mas epik li yajkontraik tstsakik ta kʼop ti muʼyuk xkʼuxul yoʼontonike. Pe liʼ vaʼajtike, chapalik xa li ta paskʼope, taje jaʼ koliyal ti oy jun ants ti oy lek stsatsal yoʼontone.

Nopo noʼox avaʼi ti te oy ta jol vits Tabor li Deborae, xvililet ta ikʼ li skʼuʼ spokʼe, xchiʼuk jmoj tskʼelik batel xchiʼuk Barak li kʼupil sba osiltike. Li ta jol vits taje, mas ta chanib sien metro staylej, lek xvinaj batel li stenlejaltik Esdrelón, o Jezreel, ti te xkom ta stukʼil suroestee. Li ukʼum Cisone te ch-echʼ jelavel ta stenlejaltik ti lek yox xvinaje, te nopol chjelav ta vits Carmelo jaʼ to ti kʼuxi xkʼot ta Mukʼta Nabe. Li ta sob taje xuʼ van jaʼo takijem li ukʼume, akʼo mi jech, oy kʼusi stsʼayayet xvinaj li ta stenlejaltike. ¿Kʼusi jaʼ taje? Jaʼ li Sísara xchiʼuk yajsoltarotak ti yantik xa xnopajik talele. Li kʼusi stsʼayayet xvinaje: jaʼ baluneb sien ta kot skaretaik ti bichajtik lokʼel xkuchiloal li syantailtake, li buchʼutik laj yilike xiʼik-o tajek. ¡Li Sisarae jech ox tskʼan tsmil li j-israeletik kʼuchaʼal chichʼ tuchʼel tsʼiʼleletike!

Li Barak xchiʼuk sviniktake smalaojik ti akʼo xal mantal li Débora sventa li kʼusi skʼan spasike o ti xakʼ junuk senyaile. ¿Kʼu van yelan laj yaʼi sba Débora ti jaʼ noʼox stuk ants te oye xchiʼuk ti solel ep kʼusitik sbainoje? ¿Mi oy van la sjakʼbe sba kʼusi tspas ti te oye? ¡Ta melel muʼyuk! Yuʼun jaʼ yaloj stuk Jeova ti akʼo xbat li ta paskʼop taje. Jech noxtok li Jeova laj yal ti jaʼ «chacʼbe ta scʼob jun ants» li stsutseb paskʼope (Jueces 4:9). ¿Kʼusi xuʼ jchantik ta sventa li xchʼunel yoʼonton Deborae xchiʼuk ta sventa li soltaroetik ti oy lek stsatsal yoʼontonike?

Li sba velta chichʼ albel skʼoplal ta Vivlia li Deborae, chal ti jaʼ jun meʼ j-alkʼope. Akʼo mi muʼyuk mas chal Vivlia ti laj yichʼik biiltasel ta meʼ j-alkʼop li antsetike, pe li Deborae mu stukuk ti jech la sta yabtele. * Jech xtok, li tukʼil ants taje tun ta jchapanvanej xtok, chchapan kʼopetik xchiʼuk ta xal li kʼusi ch-akʼbat snaʼ yuʼun Jeova kʼalal chlik kʼop li ta slumalike (Jueces 4:4, 5).

Li Deborae te toʼox nakal ta vitstikaltik yuʼun Efrain, ti te xkom ta Betel xchiʼuk ta Rama. Nopem xaʼi te chchoti ta yolon xan sventa tsmala li krixchanoetike, vaʼun tskoltaan li ta smantaltak Jeovae. Melel onoʼox ti jaʼ jun tsatsal abtele, pe li stuke muʼyuk xiʼo. Jech xtok chakʼ vul oʼonton li kʼusi yakal chkʼot ta pasele. Kʼalal la stsʼibaik jun son ta mas tsʼakal xchiʼuk li Barake, xi laj yalbe srasonale: «Cʼalal la saʼic yan diosetic yuʼunique, te tsacbilic o ta pleito» (Jueces 5:8). Li Jeovae laj yakʼ ti akʼo tsalatikuk yuʼun yajkontraik li j-israeletike, ta skoj ti la svalopatinik komel sventa bat yichʼik ta mukʼ yan diosetike. Li avi une, pasbilik ta mantal yuʼun li ajvalil ta Kanaan ti Jabín sbie xchiʼuk ti jaʼ yajbankilal soltaro li xibal sba Sisarae.

Li j-israeletike chnikik ta xiʼel akʼo mi naka noʼox chaʼibeik sbi li Sisarae. Li ta srelijionik xchiʼuk stalelal xkuxlejal li jkanaanetike ojtikinbilik ti toj chopol li kʼusitik tspasike. Yuʼun nopem xaʼiik chakʼik ta chikʼbil matanal li ololetike xchiʼuk ti chchon sbaik ta temploe. Nopo xa noʼox avaʼi kʼu yelan xkuxlejal li j-israeletik ti pasbilik ta mantal yuʼun jun bankilal  soltaro ta Kanaan xchiʼuk skotol li yajsoltarotake. Jech kʼuchaʼal chal ta skʼejoj li Deborae, mu stakʼ xlokʼik batel li ta slumalike xchiʼuk muʼyuk yajval kom li bikʼtal jteklumetike (Jueces 5:6, 7). Ta melel xiʼemik van tajek li krixchanoetike xchiʼuk skʼan snakʼ sbaik ta teʼtik xchiʼuk ta vitsetik, mu xuʼ chlokʼ abtejikuk ta yosilik mi jaʼuk chlokʼik ta xanvil ta skoj ti chiʼik mi xichʼik milele, ti xichʼik pasel sekuestrar li yalab xnichʼnabike o ti stsatsal tsakbatik li yajnilike. *

Li j-israeletike laj yichʼik utsʼintael jtob jabil ta stojolal li chopol soltaroetik taje, jaʼ to kʼalal laj yakʼ venta Jeova ti la sjel stalelalik li steklumal ti jtoyba tajeke. O jech kʼuchaʼal chal li skʼejoj Débora xchiʼuk Barake: «Jaʼo lilic ec li vuʼune; vuʼun li Deboraune; vuʼun meʼil yuʼun Israel licʼot». Li Deborae nupunem xchiʼuk jun vinik ti Lapidot sbie. Akʼo mi mu stakʼ naʼel mi oy yalab xnichʼnabik, pe li Deborae kʼot ta «meʼil yuʼun Israel» ta skoj ti tʼujat yuʼun Jeova sventa chchabi li jteklum kʼu chaʼal jun meʼile. Albat yuʼun Jeovae ti akʼo stak ta ikʼel jun tukʼil vinik xchiʼuk ti mu sna xiʼ sventa stsak ta kʼop li Sisarae, taje jaʼ skʼoplal li jchapanvanej Barake (Jueces 4:3, 6, 7; 5:7).

Li Jeovae la stunes Débora sventa chalbe Barak ti akʼo stsob ta vits Tabor lajunmil viniketik li ta chib nitilulal yuʼun Israele. Li Deborae laj yalbe Barak ti yaloj ta melel Dios ti tstsal yuʼunik li Sisarae, li yajsoltarotake xchiʼuk li baluneb sien ta kot skareta sventa pasob kʼope. Toj labal van sba laj yaʼi Barak taje, yuʼun li j-israeletike chʼabal ep soltaroik xchiʼuk chʼabal mas yabtejebik. Akʼo mi jech, li Barake jpʼel yoʼonton bat ta paskʼop. Pe jaʼ noʼoxe la skʼan ti akʼo bat chiʼinatikuk yuʼun Débora li ta vits Tabore (Jueces 4:6-8; 5:6-8).

Oy jlom chalik ti muʼyuk la lek xchʼunel yoʼonton li Barake, jech-o la xal ti la skʼan akʼo bat chiʼinatuk yuʼun li Deborae, pe taje mu meleluk. Yuʼun maʼuk la skʼanbe Dios ti akʼo x-akʼbat mas yabtejebtak sventa paskʼope; jaʼ la skʼan ti akʼo bat chiʼinatuk yuʼun li yajkʼopojel Dios sventa stsatsubtasbat yoʼontonik xchiʼuk li sviniktake (Evreos 11:32, 33). Li Jeovae lek laj yaʼi li kʼusi la skʼane, jaʼ yuʼun laj yakʼ ti akʼo xbat chiʼinatikuk yuʼun li Deborae. Pe li Deborae laj yal ti jaʼ jun ants chichʼ ichʼel ta mukʼ kʼalal mi kuch tal yuʼunik li paskʼope (Jueces 4:9). Li Diose yaloj xa onoʼox ti ta stojolal jun ants chichʼ milel li chopol Sisarae.

Li avie, chichʼik tajek ilbajinel li antsetike, chichʼik majel xchiʼuk utsʼintael. Muʼyuk mas chichʼik ichʼel ta mukʼ jech kʼuchaʼal tskʼan li Diose. Pe li stuke lek chil skotol li krixchanoetike akʼo mi vinik o ants xchiʼuk ep sbalil chil ta jujun tal (Romanos 2:11; Galatas 3:28).  Li kʼusitik la spas li Deborae, tsvules ta joltik ti kʼalal oy kʼusi tsots chakʼbe sbain antsetik li Diose, jaʼ svinajeb ti chichʼ ta mukʼe xchiʼuk ti tspat yoʼonton ta stojolale. Jech oxal, toj tsots skʼoplal ti mu jchanbetik stalelal li krixchanoetik ti chopol kʼusi tsnopik ta stojolal li yantike.

Li Barake lik abtejuk, lik stsob lajunmil viniketik ti oyuk stsatsal yoʼontonik sventa stsakik ta kʼop li xibal sba Sisarae. Kʼalal yakal chmuyik batel ta vits Tabore, ta melel koltaatik ti oy buchʼu te xchiʼukik batel ti chpatbat yoʼontonike. «Te xchiʼuquic batel li Deborae.» (Jueces 4:10.) Li soltaroetik taje patbat van tajek yoʼontonik kʼalal laj yilik ti te xchiʼukik batel jun ants ti oy lek stsatsal yoʼontone, ta skoj ti skʼanoj tajek li Jeovae mu sventa mi oy kʼusi snuptan ta xkuxlejal.

Li Sisarae oy kʼusi la spas ta anil kʼalal laj yaʼi ti stsoboj xa sbaik li j-israeletik sventa tspasik kʼop xchiʼuke. Oy ep ajvaliletik ta Kanaan ti la stak batel yajsoltaroik sventa tskoltaik li ajvalil Jabine, yaʼeluk li Jabine jaʼ li buchʼu mas tsots sjuʼel ta stojolal li yan ajvaliletike. Kʼalal jaʼo yakal chanavik tal li epal soltaroetike xchiʼuk li baluneb sien karetaetike, tsmak jchikintik ta skoj ti tsots tajek chbakʼe xchiʼuk chnik li Balumil kʼalal chanavik talele. Li jkanaanetike spatoj yoʼontonik ti ta anil noʼox tslajesik li soltaroetik ta Israel ti abol sbaike (Jueces 4:12, 13; 5:19).

¿Kʼusi van tspasik li Barak xchiʼuk Deborae? Mi te komik li ta chʼut vits Tabore, xuʼ van spasik ta kanal li soltaroetik ta Kanaane, yuʼun li karetaetike jaʼ noʼox xuʼ xanavik li ta stenlejaltike. Pe li Barake jaʼ noʼox jech tspas kʼop ti kʼu yelan tskʼan li Jeovae, jaʼ yuʼun la smala kʼusi ch-albat yuʼun li Deborae. Vaʼun kʼot yorail. Xi albat yuʼun li Deborae: «Tsotsan me, yuʼun jaʼ xa scʼacʼalil chayacʼbot ta acʼob Mucʼul Dios li Sisarae. Li Mucʼul Diose jaʼ baʼyucbe ta xbat yuʼunic li avajsoldadotaque». Li Barake jaʼ jech la spas, yal talel ta vits Tabor xchiʼuk li lajunmil sviniktake (Jueces 4:14). *

Li soltaroetik yuʼun Israele lik yalikuk tal ta anil li ta vitstike, vaʼun kʼotik li ta stenlejaltik ti lek jamale, tukʼ skʼelojik batel li xibal sba karetaetik sventa pasob kʼope. ¿Mi chkoltaatik van yuʼun li Jeovae? ¿Mi tstsal van yuʼunik li yajkontraik jech kʼuchaʼal albatik yuʼun Deborae? Ta anil noʼox vinaj li kʼusi kʼot ta pasel, yuʼun xi chal li loʼile: «Inic li banamile; iyal tal voʼ ta vinajel». Li yajsoltarotak Sísara ti jpʼel xalike lik xiʼikuk kʼalal tal tsatsal voʼe. Yaʼeluke solel tsots laj yakʼ li voʼe yuʼun lik nojuk li osiltike. Ta anil noʼox lik sokuk li karetaetik ti olik tajeke. Lik matsʼiuk ta achʼel xchiʼuk mu xa stakʼ lokʼesel (Jueces 4:14, 15; 5:4).

Li Barak xchiʼuk sviniktake mu sventaik mi solel tsots li voʼe. Snaʼojik ti jaʼ yakʼoj tal Jeovae. Jaʼ yuʼun lik stsakik ta kʼop li soltaroetik yuʼun Kanaane. Ta skoj ti jaʼ takbilik batel yuʼun Diose, mi junuk kuxul laj yiktaik li yajkontraike. Mukʼib yokʼ li ukʼum Cisone vaʼun lik nojuk li stenlejaltike, ta skoj taje lik xkuchbe batel sbekʼtal li buchʼutik chamike, jaʼ to ti kʼuxi kʼotik kʼalal ta Mukʼta Nabe (Jueces 4:16; 5:21).

Li avie, muʼyuk xa tstak batel ta paskʼop yajtuneltak li Jeovae. Pe tskʼan ti akʼo jpastik kʼop ta mantal sventa jchabitik li xchʼunel koʼontontike (Mateo 26:52; 2 Korintios 10:4). Kʼalal ta jchʼunbetik smantal li Diose chkakʼtik ta ilel bu jotukal oyutik li ta paskʼope. Skʼan oyuk stsatsal koʼontontik yuʼun xuʼ toj chopol kʼusi spasbutik li yajkontra Diose. Akʼo mi jech, li Jeovae muʼyuk bu jelem, yuʼun jech-o chchabi li buchʼutik tspat yoʼontonik ta stojolale, jech kʼuchaʼal la spas ta stojolal li Débora, Barak xchiʼuk li soltaroetik ta Israel ti oy lek stsatsal yoʼontonike.

Pe... ¡jatav batel li jun yajkontraik ti mas xibal sbae! Li Sísara, ti toj ep yakʼojbe svokol li steklumal Diose, jatav batel ta anil. Te laj yikta komel ta achʼeltik li sviniktake, li stuke jatav lokʼel ta stojolal li soltaroetik ta Israel sventa xbat ti bu chʼabal achʼele. Solel nat xanav sventa bat snakʼ sba ta sna li buchʼu koʼol sjol xchiʼuke. Ta skoj ti xiʼem tajek mi xtaat yuʼun li j-israeletike, bat ta skarpana jun vinik ti Héber sbie, jaʼ jkeneo vinik ti xchʼakoj sba lokʼel tal ta stojolal li xchiʼiltak ti te batem ta naklej ta sure xchiʼuk xchapoj lek skʼopik xchiʼuk li ajvalil Jabín sventa junuk yoʼontonike (Jueces 4:11, 17).

Li Sisarae solel lubem kʼot li ta skarpana Hebere, jaʼo chʼabal te kʼot sta, pe jaʼ chʼam van li yajnil ti Jael  sbie. Li Sisarae laj van snop ti muʼyuk kʼusi chopol tspasbat yuʼun li Jaele, yuʼun li smalale spasoj jun trato xchiʼuk li ajvalil Jabine. Xuʼ van muʼyuk la snop jutebuk mi jelel snopben xchiʼuk smalal li antse. ¡Lek jamal xvinaj ti mu snaʼ kʼu yelan snopben Jael li Sisarae! Li Jaele snaʼoj lek ti toj chopolik li jkanaanetike xchiʼuk ti chutsʼintaik li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun la snop kʼusi tspas: mi tskolta li chopol vinik taje o mi jaʼ chakʼ sba ta stojolal Jeova xchiʼuk tsmilbe li yajkontra j-israeletike. Pe ¿kʼuxi chmil yuʼun jun ants li jun tsatsal soltaro xchiʼuk ti chanem lek ta paskʼope?

Li Jaele muʼyuk la snop chib velta, jaʼ yuʼun laj yalbe Sísara ti akʼo ochuk tal li skarpanae. Li Sisarae laj yal ti muʼyukuk buchʼu xalbe ti te snakʼoj sba mi oy buchʼu la sjakʼe. Vaʼun, la xpuchʼan sba vayuk, li Jaele la xpix ta jlik manta. Kʼalal la skʼan voʼ yuchʼ li Sisarae, li Jaele laj yakʼbe kʼixin leche. Vaʼun ta anil noʼox och svayel. Kʼalal jaʼo batem xchʼulele, li Jaele la stsak jun teʼ ti lek tsʼubtsʼub sniʼe xchiʼuk jun martiyo, li chib abtejebal taje xtojobik lek stunesel li antsetik ti xtal xbatik noʼox ta nakleje. Ta kʼunkʼun nopaj batel sventa tsmilbe li yajkontra Jeovae, taje mu toj kʼunuk yuʼun tskʼan oyuk lek stsatsal yoʼonton. Ti teuk xnaʼet uni jlikeluke, xuʼ van muʼyuk pas yuʼun ti jechuke. ¿Mi jaʼ van la snop ti toj echʼ noʼox yilbajinojbe steklumal Dios li chopol vinik taje? ¿O mi jaʼ noʼox van tskʼan ti lekuk x-ilat yuʼun li Jeovae? Li Vivliae muʼyuk chal. Kʼajomal noʼox chal ti ta anil la smil li Sisarae (Jueces 4:18-21; 5:24-27).

Te van kʼuk yuni jalile, te kʼot li Barake yuʼun snutsoj tal li yajkontrae. Kʼalal akʼbat yil yuʼun Jael ti te telel li yajkontrae xchiʼuk ti pajal teʼ ta sjol ti lek tsʼubtsʼub sniʼe, ta anil noʼox laj yakʼ venta ti kʼot ta pasel li kʼusi yaloj xa onoʼox li Deborae. ¡Ta jun noʼox ants laj yichʼ milel li xibal sba Sisarae! Li buchʼutik muʼyuk kʼusi xchʼunojike xchopol kʼoptaojik li kʼusi la spas Jaele. Pe li Barak xchiʼuk Deborae toj ep sbalil laj yilik li kʼusi la spase. Li son la stsʼibaik ti akʼbat snaʼik yuʼun li Diose, xi laj yalik ta stojolal li Jaele: «Lecuc scʼoplal yuʼun li [antsetike]», taje jaʼ ta skoj ti oy lek stsatsal yoʼontone (Jueces 4:22; 5:24). Lek jamal xvinaj ti muʼyuk itʼixaj yoʼonton ta stojolal Jael li Débora ta skoj ti laj yichʼ ichʼel ta mukʼe, yuʼun li kʼusi mas tsots skʼoplal chaʼie jaʼ ti xkʼot ta pasel li kʼusi yaloj Jeovae.

Kʼalal cham sjeneral li ajvalil Jabine muʼyuk xa tsots sjuʼel kom. ¡Laj skʼoplal ti solel ch-utsʼintavanik toʼox li jkanaanetike! Li j-israeletike 40 jabil muʼyuk pleito li ta yosilike (Jueces 4:24; 5:31). Li Débora, Barak xchiʼuk Jaele la staik ep bendision ta skoj ti oy lek xchʼunel yoʼontonike. Oyuk stsatsal koʼontontik jech kʼuchaʼal li Deborae, teuk oyukutik ta stojolal Dios xchiʼuk jtijbetik yoʼontonik yantik sventa jechuk spasik ek. Mi jech ta jpastike, ta me skoltautik Jeova sventa xkuch batel kuʼuntik li kʼusi ta jnuptan ta jkuxlejaltike xchiʼuk xuʼ jkʼupintik lekilal ta sbatel osil.