¿Mi jaʼ baʼyel papa li jtakbol Pedroe?
«Li bankilal ta chʼulna Jorge Mario Bergoglio S. I. laj yichʼ tʼujel kʼuchaʼal Bankilal Ovispo, ti jaʼ kʼot ta 265 kʼexolil yuʼun Pedroe.» (VATICAN INFORMATION SERVICE, SLUMAL VATICANO, 13 YUʼUN MARSO TA 2013)
«Li ovispo ta Romae jaʼ li buchʼu mas tsots skʼoplal li ta chʼulna ta spʼejel Balumil ta skoj ti jaʼ xkʼexol li San Pedro ti jaʼ akʼbat yabtel yuʼun li Jesukristoe.» (LA PRIMAUTÉ DE LʼÉVEQUE DE ROME DANS LE TROIS PREMIERS SIÈCLES [LI YABTEL OVISPO TA ROMAE JAʼ LI MAS TSOTS SKʼOPLAL TA YANTIK OVISPOETIK LI TA BAʼYEL OXIB SIEN JABILE], DE VINCENT ERMONI, 1903)
«Mi oy buchʼu chal [...] ti Ovispo ta Roma muʼyuk tsots skʼoplal jech kʼuchaʼal li Pedroe, akʼo yichʼ lokʼesel li ta chʼulnae.» (BAʼYEL CONCILIO VATICANO, 18 YUʼUN JULIO TA 1870)
LI KʼUSI kʼot ta nopel li ta baʼyel Concilio Vaticano ta 1870 jaʼ jun chanubtasel tsots skʼoplal chilik li jkatolikoetik ta spʼejel Balumile. Pe li kʼusi tsots skʼoplale jaʼ ti jnaʼtik mi ta melel lokʼem ta Vivlia li chanubtasel taje. Jech xtok, li papa Franciscoe, ¿mi jaʼ xkʼexol li jtakbol Pedroe? Xchiʼuk, ¿mi jaʼ baʼyel papa li Pedroe?
«LI TA SBA TON LIʼE TE TA JVAʼAN JCHʼULNA»
Li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunik li ta Concilio Vaticano ta 1870 jaʼ te la slokʼesik ti kʼu yelan laj yaʼibeik smelolal li Mateo 16:16-19 xchiʼuk Juan 21:15-17. Kʼalaluk ta jchantik li tekstoetik liʼe xchiʼuk yan loʼiletik ta Vivlia ti kʼu yelan la xchiʼin sbaik ta loʼil li Jesus xchiʼuk Pedroe, chkakʼtik venta ti tsots skʼoplal yabtel li jtakbol kʼalaluk lik talel li yajtsʼaklomtak Kristoe. Ti kʼalal laj yojtikin sbaike, li Jesuse laj onoʼox yal ti Pedroe chakʼ ta ilel slekil talelaltak jech kʼuchaʼal jun mukʼta ton (Juan 1:42). Pe ¿mi mas tsots skʼoplal yabtel akʼbat yuʼun li Jesuse?
Li ta Mateo 16:17 xchiʼuk 18 tey ta jtatik li kʼusi laj yal Jesus liʼe: «Voʼon chkalbot ek ti voʼot Pedroote, li ta sba ton liʼe te ta jvaʼan Jchʼulna xchiʼuk muʼyuk bu tstsalat yuʼun li yochebaltak Hades (li sjuʼeltak lajelale)». * ¿Mi laj van yal Jesus ti jaʼ slikeb ‹Xchʼulna› o stsobobbail li Pedro ti jaʼ noʼox jun krixchanoe? ¿Mi jaʼ van mas mukʼ skʼoplal chkom kʼuchaʼal li yantik yajtsʼaklomtak Jesukristoe? Li yan jtakboletik ti yakal xchikintaike, ¿kʼu yelan laj yaʼibeik smelolal li kʼusi laj yichʼ alele? Li Evanjelioetike chakʼ iluk ti kʼalal laj loʼilajikuke, ep ta velta la svulilan sbaik ta sventa li buchʼu mas mukʼ skʼoplale (Mateo 20:20-27; Marcos 9:33-35; Lucas 22:24-26). Ti akʼbatuk mas tsots yabtel yuʼun Jesukristo li Pedroe, ¿mi te van xnaʼetik ta sventa ti buchʼu mas mukʼ skʼoplal ta skotol li jtakboletike?
¿Kʼu yelan laj yaʼibe smelolal Pedro li kʼusi laj yal Jesuse? Ta skoj ti jaʼ juda vinike, xojtikin lek li albil kʼopetik ta evreo ti chalbe skʼoplal jpʼej «ton» o «ton [...] sventa yikobil na» (Isaías 8:13, 14; 28:16; Zacarías 3:9). Kʼalaluk li Pedro la stsʼibabe batel jlik karta li yan yajtsʼaklomtak Kristoe, laj yalbe batel smelolal ti «ton» laj yichʼ albel skʼoplale jaʼ li Kajvaltik Jesukristo, li Mesiase. Li jtakbole la stunes li jpʼel kʼop ta griego ti petra xie —ti jaʼ onoʼox la stunes Jesus li ta Mateo 16:18— sventa chalbe skʼoplal stuk li Kristoe (1 Pedro 2:4-8).
Li jtakbol Pablo eke jaʼ jun tukʼil yajchankʼop Jesukristo echʼ. Li stuke ¿mi xchʼunoj van ti jaʼ mas tsots skʼoplal yabtel akʼbil yuʼun Jesus li Pedroe? Li Pabloe laj yakʼ venta ti tsots onoʼox skʼoplal Pedro li ta stsobobbail yajtsʼaklomtak Kristo ta baʼyel sigloe. Laj yal ti jtakbole tey skʼoplal li ta krixchanoetik ti «jaʼ jech ilbilik kʼuchaʼal yoyaltak» chʼulnae. Jech kʼuchaʼal chkiltike, li Pabloe snaʼoj ti maʼuk noʼox jun yoyal oye (Gálatas 2:9). Jech xtok, ti jaʼuk laj yichʼ biiltasel yuʼun Jesus kʼuchaʼal jolil ta stsobobbail li Pedroe, ¿mi laj van yal jechuk Pablo ti jech chilik kʼuchaʼal jun yoyal chʼulna li yan yajtsʼaklomtak Kristoe?
Li Pabloe la stukʼibtas Pedro ta skoj ti mu koʼoluk lek chil li krixchanoetike, akʼo mi tukʼ li kʼusi laj yale, pe ichʼvan onoʼox ta mukʼ kʼalal xi laj yale: «Ta sat laj kalbe, yuʼun sta-o ti xichʼ tukʼibtasele» (Gálatas 2:11-14). Taje chakʼ ta ilel ti Pabloe snaʼoj ti maʼuk svaʼanoj xchʼulna o stsobobbail Jesus ta stojolal Pedro, mi jaʼuk ta stojolal junuk jpasmulil krixchano. Yuʼun snaʼoj ti jaʼ Jesukristo li slikeb tsobobbaile. Li Pabloe snaʼoj lek ti «tone jaʼ Kristo (li Mesiase)» (1 Corintios 3:9-11; 10:4).
«TI VOʼOT PEDROOTE»
Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼusi skʼan xal li «voʼon chkalbot ek ti voʼot Pedroote, li ta sba ton liʼe te ta jvaʼan Jchʼulna» xie? Sventa xkaʼibetik smelolal li loʼil taje, skʼan jchantik li stsʼak loʼile. ¿Kʼusi yakal chalbeik skʼoplal li Jesus xchiʼuk Pedroe? Li Jesuse naka toʼox xi la sjakʼbe li yajchankʼoptake: «Li voʼoxuke, ¿buchʼuun ti chavalike?». Muʼyuk xchibet xi la stakʼ ta anil li Pedroe: «¡Voʼot li Kristoote (li Mesias), li Xnichʼon kuxul Diose!». Li Jesuse la skʼupil kʼopta ti kʼu yelan la stakʼe xchiʼuk laj yal xtok ti tsvaʼan ‹Xchʼulna› o stsobobbail ta jun «ton» ti mas tsotse; li ton ti bu laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼonton li Pedroe, ti jaʼ skʼoplal stuk li Jesukristoe (Mateo 16:15-18).
¿Kʼusi skʼan xal li «voʼon chkalbot ti voʼot Pedroot, li ta sba ton liʼe te ta jvaʼan Jchʼulna» xie?
Jaʼ yuʼun «li buchʼutik la slikesik li chʼulnae» la stsʼibaik komel ti jaʼ skʼoplal Kristo li ton chichʼ albel skʼoplal ta Mateo 16:18. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta svoʼobal siglo li Agustín de Hipona xi la stsʼibae: «Xi laj yal li Kajvaltike: ‹Li ta sba ton liʼe te ta jvaʼan Jchʼulna›, yuʼun xi onoʼox yaloj li Pedroe: ‹¡Voʼot li Kristoote (li Mesias), li Xnichʼon kuxul Diose!›. Te une, xi la stakʼ li Kajvaltike: ‹Li ta sba ton ti avalojbe skʼoplal achʼunoje, te ta jvaʼan li jchʼulnae›». Li Agustine ep ta velta laj yalbe skʼoplal ti «tone jaʼ li Kristoe (li Mesiase)».
Jchopolkʼoptavanejetik skʼoplalik jechuk li Agustín xchiʼuk li yantik xchiʼiltak ti tauk xichʼik chapanel ti kʼu yelan xchʼunojik li jkatolikoetik avie. Pe taje maʼuk noʼox stukik. Li Ulrich Luz ti chchanbe skʼoplal Dios (teólogo) ti likem ta Suizae, chal ti ep li buchʼutik chchanbeik skʼoplal Vivlia avie kʼotem ta nopel yuʼunik ti jaʼ skʼoplal Jesus li «tone», ta skoj taje yikʼaluk van jchopolkʼoptavanejetik laj yichʼik ilel li ta Concilio Vaticano ta 1870.
¿MI JAʼ VAN XKʼEXOL PEDRO LI PAPAE?
Li jtakbol Pedroe mi jsetʼuk xojtikin li biil «papae». Li kʼusi melele jaʼ ti kʼalal to ta sbalunebal sigloe, epal ovispoetik ti maʼuk jromaetike tstunesik li biil papa sventa chalbe sba skʼoplal stukike. Jech xtok, li biil taje mu masuk yichʼ tunesel ta stojolal ajvalil jaʼ to kʼalaluk lik li sbuluchibal sigloe. Xchiʼuk xtok, jaʼ ti baʼyel yajtsʼaklomtak Kristoe muʼyuk xchʼunojik ti akʼbil mas tsots yabtel li Pedro o ti oy xkʼexole. Jaʼ yuʼun, li pʼijil vinik Martin Hengel ti likem ta Alemania kʼot ta nopel yuʼun ti «muʼyuk staojik bu lik talel ti jaʼ ‹mas tsots skʼoplal› li papa li buchʼutik chchanbeik skʼoplal Diose (teólogos) xchiʼuk ti chʼabal sprevailtak yuʼunike».
Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿mi jaʼ baʼyel papa kʼot li Pedroe? ¿Mi oy xkʼexoltak li ta yabtele? ¿Mi ta Vivlia lokʼem tal li kʼusi xchʼunojik li jkatolikoetik ta sventa ti jaʼ mas tsots skʼoplal li papae? Li stakʼobile jaʼ ti moʼoje. Li Jesukristoe jaʼ la svaʼan ta sba stuk li xchʼulnae, li melel tsobobbaile (Efesios 2:20). Ta ora une, ta jujuntal xa xi jakʼbe jbatike: «¿Mi jtaoj xa li melel xchʼulna Kristoe?».
^ par. 8 Skotol li tekstoetik li ta mantal liʼe te lokʼesbil ta Nueva Biblia Latinoamericana de Hoy.
Xuʼ van chakʼupin skʼelel xtok liʼe
JCHANBETIK LI XCHʼUNEL YOʼONTONIKE
Li Pedroe, jun vinik ti lek tukʼ yoʼonton laj yakʼe
¿Kʼuxi koltavan xchʼunel yoʼonton xchiʼuk ti tukʼ laj yakʼ sba sventa xchʼam ti tukʼibtasat yuʼun Jesuse?
