Li Vivliae jaʼ jlik livro ti voʼne xa slokʼele, muʼyuk xijnaʼet ta sventa taje. Te lik yichʼ tsʼibael ta Oriente Medio leʼ xa ta 3,500 jabile. Li vaʼ kʼakʼale, oy toʼox jun snitilulal ajvalil ta China ti Shang sbie, ti jaʼ li mas voʼne ojtikinbile. Te van jmiluk jabil ta tsʼakale, lik ayanuk budismo li ta Indiae. (Kʼelo li rekuadro « Li kʼusitik yichʼoj tal li Vivliae».)

Jtunel yuʼun krixchanoetik li jlik livro mi yichʼoj tal tojobtaseletik xchiʼuk mi kʼun ta aʼiele. Taje jaʼ jech li Vivliae: chalbe lek smelolal li kʼusitik tsotsik skʼoplal ta jakʼbe jbatik ta jkuxlejaltike.

Jun skʼelobile, li krixchanoetike ta epal jabil xa onoʼox tskʼan tsnaʼik ti kʼu yuʼun kuxulutike. Pe te ta jtabetik stakʼobil li ta baʼyel xchibal kapitulo ta Genesise, ti jaʼ li baʼyel livro ta Vivliae. Li teye chal ti ‹ta slikebe›, ti oy xa ta smiyonal jabile, laj yichʼ pasel li vinajelbalumile, li kʼanaletike, li galaxias xchiʼuk li Balumile (Génesis 1:1). Ta tsʼakale ta xal kʼu yelan ta kʼunkʼun lik meltsajuk tal li Balumil sventa stakʼ naklebinele, ti kʼuxi lik ayanuk li kʼusitik jeltos kuxajtike xchiʼuk ti kʼuxi lik ayanuk li krixchanoetike. Chalbe smelolal xtok kʼusi sventa laj yichʼ meltsanel sjunul li vinajelbalumile.

Li Vivliae yichʼoj tal tojobtaseletik ti tskoltautik ta xchapanel li kʼusitik ta jnuptan ta jkuxlejaltik jujun kʼakʼale. Li tojobtaseletik taje toj kʼun ta aʼibel smelolal. Jkʼelbetik batel chib srasonal.

Li baʼyel srasonale, jaʼ ti muʼyuk tstunes kʼopetik ti vokol ta aʼiele, yuʼun lek jamal ta aʼiel, tukʼ li kʼusi chale, lek xcholet xchiʼuk kʼupil sba. Jech xtok, li kʼusitik tsotsik ta aʼiele lek jamal chal jech kʼuchaʼal chijkʼopoj jujun kʼakʼale.

Jun skʼelobile, kʼalal chanubtasvan li Jesuse, la stunes li kʼusitik nopem xaʼiik spasel li krixchanoetik yoʼ xkʼot ta yoʼontonik li kʼusi chakʼ ta chanele. Taje tey ta jtatik li ta Mantaletik ta Vits laj yal komele, jaʼ ta kapitulo 5 kʼalal ta 7 li ta Evanjelio yuʼun Mateoe. Jun j-al-loʼil ta sventa Vivliae laj yal ti «jaʼ jun mantal ti toj jtunele» ti «maʼuk naka noʼox tsnojes jnopbentike, yuʼun chbeiltasvan xchiʼuk chal mantaletik sventa talelal». Akʼo me kʼunik noʼox ta aʼiel li kapituloetik taje xchiʼuk ti xuʼ xichʼ chanel ta voʼlajuneb o jtob minutoe, pe labal  to sba chavil ti chkʼot ta oʼontonal li kʼusi laj yal Jesuse.

Li yan srasonal ti kʼun ta aʼiel li Vivliae jaʼ ta skoj li kʼusi yichʼoj tale, yuʼun muyuk chalbe skʼoplal jecheʼ loʼiletik. Moʼoj, yuʼun jech kʼuchaʼal chal The World Book Encyclopedia: «Chalbe skʼoplal krixchanoetik ti lek ojtikinbilike xchiʼuk ti buchʼu muʼyuk ojtikinbilike» xchiʼuk li kʼusitik «la snuptan ta xkuxlejalike, ti kʼuxi la sta spatobil yoʼontonike, ti lajik ta tsalele xchiʼuk ti kʼuxi kuch yuʼunike». Xuʼ jech chkaʼi jbatik jech kʼuchaʼal laj yaʼi sbaik li krixchanoetik ti chalbe skʼoplal li Vivliae xchiʼuk ta sventa li kʼusitik laj kʼotanuk ta pasele. Mu vokoluk ta aʼiel li loʼiletik taje xchiʼuk ep kʼusitik chchanubtasutik (Romanos 15:4).

Sventa xuʼ xavaʼibe smelolal jlikuk livroe, skʼan oyuk ta akʼop atuk. Ta melel, li Vivliae xuʼ xasaʼ ta jtosuk kʼop ti xavaʼi leke, mu ventauk bu nakalot. ¿Kʼuxi xa noʼox la spasik taje?

Sjelubtasel ta yan kʼop. Li Vivlia ta orijinale laj yichʼ tsʼibael ta evreo, arameo xchiʼuk ta griego kʼop. Jaʼ yuʼun jutuk toʼox buchʼutik tskʼelik li Vivliae. Li epal jabiletik jelavem tale, ep jelubtasej kʼopetik ta sjunul yoʼontonik abtejemik ta sjelubtasel li Chʼul Tsʼibetik sventa oyuk ta yan kʼopetike. Koliyal ti tsots abtejike, li Vivliae yichʼoj xa jelubtasel sliklej o ta jvokʼ noʼox ta jutuk mu 2,700 jeltos kʼopetik. Taje jaʼ skʼan xal ti jutuk mu skotoluk li jnaklejetik ta spʼejel Balumile xuʼ skʼel ta skʼop stukik li Vivliae; akʼo mi ta jvokʼ noʼox.

Li spukel Vivliae. Li voʼneal tsʼibetike ta papiro xchiʼuk ta nukul laj yichʼ tsʼibael, jaʼ yuʼun snaʼ sok. Sventa mu xchʼay skʼoplal li tsʼibetike skʼan pasilanel kopiar. Toj toyol toʼox stojol li kopiaetik taje, jaʼ yuʼun junantik noʼox ti buchʼu xuʼ xman yuʼunike. Pe kʼalal la smeltsan makina sventa imprenta li Gutenberg leʼ xa mas ta 550 jabile, mas xa ta anil lik pukuk batel li Vivliae. Tey xa van voʼmiluk miyon pasbil imprimir li Vivliae.

Jaʼ noʼox stuk Vivlia ti ep jelubtasbil ta yan kʼopetik xchiʼuk ti solel ep pukbile, muʼyuk yan vun sventa relijion ti jech pasbile. Ta melel, jaʼ jlik livro ti xuʼ oyuk yuʼun skotol li krixchanoetike. Akʼo mi oy bu vokol ta aʼiel, oy bu xuʼ jtatik koltael. ¿Kʼusi jaʼ li koltael taje? ¿Bu xuʼ jtatik? Te chichʼ albel skʼoplal li ta yan xchanobile.