LIVOKʼ ta Crooksville ta sjabilal 1926, ta jun jteklum ta Ohio (Estados Unidos). Oy vukvoʼ jchiʼiltak ta vokʼel. Akʼo mi mu masuk oy ta yoʼontonik relijion li jtot jmeʼe, persa onoʼox tstakunkutik batel ta templo. Te toʼox chikʼot ta Relijion Metodista. Kʼalal chanlajuneb xaʼox jabilale, ta skoj ti mu junuk domingo la jchʼay jba ta templo li jun jabile, laj yakʼbeikun jmoton.

Li vaʼ jabile, lik vulaʼanatuk yuʼun jun stestigo Jeova sventa xchanubtasat ta Vivlia li jmeʼe. Li testigo taje Margaret Walker sbi xchiʼuk jaʼ jlakʼnakutik. Jun veltae te lichoti sventa jchikinta li kʼusi chalike, pe li jmeʼe laj yalbun ti jaʼ la lek xilokʼ batele, yuʼun ta la jchʼaybeik yoʼonton. Pe jech-o ta jchikinta li kʼusi chalike. Kʼalal oy xaʼox jayibuk velta tsvulaʼan jmeʼ li Margarete, la sjakʼbun mi jnaʼ kʼusi sbi li Diose. Vaʼun laj kalbe ti snaʼojik skotol krixchanoetik ti jaʼ sbi Diose. Laj yalbun ti jkʼel kʼusi chal ta Jvivlia li Salmo 83:18. Jaʼ to laj kile Jeova sbi li Diose. Jaʼ yuʼun bat jsaʼ ta anil li kamigotake. Laj kalbeik ti mi tskʼan tsnaʼik kʼusi sbi li Diose, akʼo saʼ ta Svivliaik li Salmo 83:18. Xkaltik noʼoxe, jaʼo te lik jcholmantal.

 Lik jchan li Vivliae, vaʼun laj kichʼ voʼ ta 1941. Mu ta sjaliluke laj yalbeikun ti xketʼes li Xchanel Livro yuʼun Tsobobbaile. Laj kalbe jmeʼ xchiʼuk jchiʼiltak ta vokʼel ti xbatik li ta xchanel livroe, vaʼun lik batikuk. Pe jaʼuk li jtote mu skʼan.

Ta kʼunkʼun lik yakʼbeikun mas kabtel li ta tsobobbaile. Ta jnae ep livroetik jkʼejoj ti jaʼ spasoj li stestigotak Jeovae. Jun veltae, laj yalbun jtot ti akʼo jlokʼes skotol li jlivrotake xchiʼuk ti xilokʼ batel li ta jnakutike, vaʼun jech la jpas. Te libat ta naklej ta jun jteklum ti nopol noʼoxe, ti Zanesville sbie. Nopajtik noʼox ta jvulaʼan jmeʼ xchiʼuk jchiʼiltak ta vokʼel sventa jpatbe yoʼontonik.

Laj onoʼox yakʼ persa jtot spajtsanel jmeʼ sventa xikta sba li ta tsobajeletike. Bakʼintik kʼalal ta be xaʼox xbat li jmeʼe, te tijil chbat li jtote, vaʼun ta snit sutel tal ta jnakutik. Pe ta yan-o xa tiʼ na chlokʼ sventa xbat li ta tsobajele. Laj kalbe jmeʼ ti mu svul yoʼontone, yuʼun chkʼot skʼakʼalil ti chlubtsaj spasel jeche. Taje jech onoʼox kʼot ta pasel, yuʼun muʼyuk xa kʼusi laj yalbe li jmeʼe, jaʼ yuʼun jun xa yoʼonton chbat li ta tsobajele.

Kʼalal lik li Chanob vun sventa Kabteltik yuʼun Dios ta sjabilal 1943, lik jelubtas jpartetak. Li tojobtaseletik laj yakʼbeikun kʼalal ta jelubtas jujukoj jpartee, jaʼ la skoltaun sventa xitojob mas ta yalel li mantaletike.

Li ta 1944 kʼalal jaʼo yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, laj kichʼ albel ti jpas li servisio militare. Vaʼun libat ta snail soltaroetik ta Columbus (Ohio). Te la skʼelik mi chʼabal jchamel xchiʼuk la jnojes jaylikuk vun. Pe laj kalbeik ti mu jkʼan xi-och ta soltaroale. Jaʼ yuʼun la skoltaikun batel, kʼalal echʼ xaʼox jayibuk kʼakʼale, kʼot ta jna jun polisia, vaʼun la xchukun batel.

Kʼalal echʼ xaʼox chib xemanae la xchapanikun. Li jchapanvaneje laj yalbun ti jaʼuk tspas li kʼusi tskʼan stuke, jaʼ la lek ti te xicham-o ta chukinabe. Vaʼun la sjakʼbun mi oy kʼusi ta jkʼan ta xkal. Xi la jtakʼbee: «Oy kʼusi ta jkʼan ta xkal, bankilal. Yajtunelun Dios. * Li ta jujun tiʼ nae jaʼ ti bu chivaʼi sventa xkalbe skotol krixchanoetik li lekil aʼyejetik ta sventa Ajvalilal yuʼun Diose». Vaʼun li jchapanvaneje xi laj yalbe li buchʼutik sbainojik chchapanvanike: «Li voʼoxuke maʼuk oy ta abaik yalel mi jaʼ yajtunel Dios o maʼuk li kerem liʼe. Jaʼ noʼox oy ta abaik xchapanel mi tskʼan ch-och ta soltaroil o mi moʼoj». Ta ora laj yalik ti oy jmule. Vaʼun li jchapanvaneje laj yalbun ti voʼob jabil chi-och ta chukel ta Ashland (Kentucky).

Chib xemana te laj kichʼ tikʼel ta jun chukinab ta Columbus. Li ta baʼyel kʼakʼale muʼyuk xilokʼ jsetʼuk li ta kuarto bu chukulune. Te laj kalbe Jeova ti mu xkuch kuʼun ti te bajalun voʼob jabile xchiʼuk laj kalbe ti mu jnaʼ kʼusi ta jpase.

Li ta yokʼomale, laj yakʼ xilokʼ li jchabivanejetike. Vaʼun te libat ti bu oy jun jchukel ti natil vinik xchiʼuk ti tsots yipe. Te vaʼalunkutik  jkʼelojkutik lokʼel ventana. Vaʼun xi la sjakʼbune: «¿Kʼu yuʼun latikʼat ta chukel ek, tʼentʼen vinik?». Laj kalbe ti stestigoun Jeovae. Xi laj yalbune: «¿Mi jaʼ yuʼun liʼ oyote?». Vaʼun laj kalbe ti muʼyuk chibatkutik ta paskʼop li stestigounkutik Jeovae xchiʼuk mi jaʼuk chimilvankutik. Xi laj yalbune: «Liʼe jaʼ noʼox ta stikʼik ta chukel li buchʼutik chmilvanike. Pe jech kʼuchaʼal chkaʼie tstikʼik ta chukel xtok li buchʼutik mu skʼan xmilvanike. ¿Mi jech smelolal taje?». Vaʼun laj kalbe ti mu jechuke.

Li vinik taje Paul sbi. Laj yalbun ti voʼlajuneb xa onoʼox jabil echʼ tal ta yan chukinabe. Ti bu toʼox chukule oy xa onoʼox la skʼeloj li jvuntike. Kʼalal laj kaʼie, xi laj kalbe li Jeovae: «Koltaun Jeova sventa mu chopoluk xilun li vinik liʼe». Kʼalal yakal to ta jpas orasione, xi laj yalbun li Paule: «Xa-avan me mi oy buchʼu tskʼan tsmajote. Chtal jkoltaot». Ti kʼu sjalil te chukulune muʼyuk kʼusi la spasbeikun li 50 jchiʼiltak ta chukele.

Vaʼun laj kichʼ ikʼel batel ta chukinab ta Ashland. Te laj kojtikin jayvoʼuk ermanoetik ti lek xa chanemike. Li ermanoetik taje la skoltaun xchiʼuk la skoltaik ek li yan ermanoetik sventa lekuk xkil jbakutik xchiʼuk li Jeovae. Jujun xemana chalbunkutik ti skʼan jkʼelkutik Vivliae, vaʼun oy kʼusitik ta jakʼkutik xchiʼuk te ta jtabekutik stakʼobil li ta Vivliae. Mukʼ tajek li kuarto ti bu chukulunkutike xchiʼuk ep te cholol temetik. Oy jun ermano ti chal bu ta jcholkutik mantale. Xi chalbune: «Robison, jaʼ chacholbe mantal ti buchʼutik te chvay li ta tem leʼe xchiʼuk leʼe. Cholbo me mantal kʼalal mu to chlokʼik batele». Jaʼ jech lek xcholet la jcholbekutik mantal li jchukeletike.

Laj ta 1945 li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, pe te to tikʼil likom kʼuk sjalil li ta chukele. La jvul koʼonton ta stojolal li kutsʼ kalale, yuʼun xi yalojbun li jtote: «Mi chʼabal xaʼox liʼ oyote, mas xa kʼun sventa xikta sbaik ta xchanel Vivlia li yantike». Pe kʼalal lilokʼ ta chukele oy kʼusi toj kʼupil laj kil. Akʼo mi chkontrainvan-o li jtote, vukvoʼ xaʼox kutsʼ kalal chkʼotik ta tsobajel xchiʼuk yichʼoj xaʼox voʼ jun jchiʼil ta vokʼel.

Li ta 1950 jaʼo lik li paskʼop ta Coreae. Vaʼun laj yalbeikun yan velta ti xi-och ta soltaroale. Vaʼun kʼalal laj xaʼox yakʼ venta jun soltaro ti lek xitojobe, laj yalbun ti jtuk xa noʼox la lek chanemune. La jtojbe ta vokol li kʼusi laj yalbune xchiʼuk laj kalbe ti muʼyuk onoʼox ta koʼonton  xi-och ta soltaroale. Laje laj kalbe li kʼusi chal ta 2 Timoteo 2:3 xchiʼuk xi laj kalbee: «Yajsoltaroun xa Kristo». Te tsʼijil jlikel, vaʼun la skoltaun batel.

Ta jelavel jutuke li-aykutik ta asamblea ta Cincinnati (Ohio). Li-ay li ta jun tsobajel laj yichʼ pasel ta sventa li buchʼutik tskʼan chtunik ta Betele. Te laj yal ermano Milton Henschel ti tskʼanik tajek ermanoetik sventa xbat tunikuk li ta Betele, ti oyuk ta yoʼontonik x-abtejik ta stojolal li Ajvalilale. Jaʼ yuʼun la jnojes jsolisitud, vaʼun la stakikun ta ikʼel. Lik tunkun ta Betel ta Brooklyn ta agosto ta 1954 xchiʼuk liʼ to oyun li avie.

Oy onoʼox ep abtelal li ta Betele. Ep jabil te li-abtej ti bu chichʼ kʼixnael voʼ (calderas) ta imprentae, ta jkʼel ofisinaetik, ta jmeltsan makinaetik, kandadoetik xchiʼuk yaveetik. Li-abtej xtok li ta Salonetik sventa Asamblea ta Nueva Yorke.

Toj kʼupil chkaʼi li mantaletik chjelav ta Betele, jech kʼuchaʼal li Yichʼel ta Mukʼ Dios Jujun Sobe xchiʼuk kʼalal ta jchankutik Li Jkʼel osil ta toyole. Jech xtok toj kʼupil chkaʼi xcholel mantal xchiʼuk li ermanoetik ta jtsobobbaile. Taje jaʼ li kʼusi skʼan spas li yajtsʼaklomtak Kristoe. Li totil meʼiletike skʼan koʼol skʼelik li kʼusi chal li teksto sventa jujun kʼakʼal xchiʼuk yalab xnichʼnabike, ti spasik jujun xemana li yichʼel ta mukʼ Jeovae, ti xakʼ sloʼilik li ta tsobajeletike xchiʼuk ti baxbolikuk ta cholmantale. Mi jech tspasike, xuʼ me xkʼot ta yamigoik li Jeovae.

Ep kamigotak li ta Betele xchiʼuk li ta tsobobbaile. Junantike jaʼik li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele, li yantike maʼuk. Jkotoltik ti chijtun ta stojolal li Jeovae muʼyuk jtukʼiltik, kʼalal ta jbetelitaetik muʼyuk stukʼilik ek. Jaʼ yuʼun mi oy jkʼop xchiʼuk junuk ermanoe ta onoʼox jchapan ta anil. Jaʼ ta jnopbe skʼoplal Mateo 5:23 xchiʼuk 24 ti chal kʼuxi ta chapanel li jeltos kʼopetike. Akʼo mi mu kʼunuk ta pasel, jutuk mu skotoluk velta ta xchapaj mi laj kaltik «pasun ta perton» mi xijchie.

Ta skoj ti molun xa tajeke, vokol xa chkaʼi ti xibat ta cholmantal ta naetike. Pe taje maʼuk  tsmakun. Jchanoj jutuk chino mandarín kʼop, jaʼ yuʼun toj kʼupil chkaʼi xcholbel mantal li jchinoetik ti te chjelavik ta kayee. Bakʼintike, ¡ta xkakʼ 30 o 40 ta lik revista jujun sob!

Oy jvulaʼanoj jun tseb ti ta China to nakale. ¿Kʼuxi van la jvulaʼan? Jun veltae la jta jun tseb ti yakal tspukbe svunal sat teʼ xchiʼuk itajetike, stseʼet sat la skʼelun. Stseʼet jsat la jkʼel ek, vaʼun laj kakʼbe ta chino kʼop li ¡Despertad! xchiʼuk Li Jkʼel osil ta toyole. La xchʼam xchiʼuk laj yalbun ti Katie sbie. Kʼalal te chilun ta kayee, ta xtal xchiʼinun ta loʼil. La jchanubtas kʼuxi ta alel ta inglés junantik sat teʼ xchiʼuk itajetik. Jech xtok, laj kalbe smelolal junantik tekstoetik ta Vivlia xchiʼuk laj kakʼbe li livro Chchanubtasvan[e]. Pe te van jayibuk xemana ta tsʼakale, muʼyuk xa la jkil.

Te van jayibuk u ta mas tsʼakale laj kakʼbe revistaetik yan tseb ti yakal tspuk vunetik ti likem ta China eke. Kʼalal laj kil ta yan xemanae, laj yakʼbun li stelefonoe xchiʼuk xi laj yalbune: «Voʼote kʼopojan ta China». Vaʼun laj kalbe ti muʼyuk buchʼu xkojtikin tee. Pe xi laj yalbune, «kʼopojan un». Jech oxal la jtsakbe li stelefonoe xchiʼuk lik kʼopojkun. Jaʼ to laj kaʼie oy buchʼu la stakʼbun xchiʼuk xi laj yalbune: «Voʼon Katie. Liʼ oyun ta Chinae». Laj yalbun ti jaʼ smuk li buchʼu laj yakʼbun li stelefonoe. Laj yalbun ti akʼo xkakʼbe xchan ek li kʼusitik lekike. Jaʼ yuʼun laj kalbe ti chkakʼ persa xchanubtasele, vaʼun la jtojbe ta vokol ti laj yalbun ti bu oye. Ta jelavel jutuke laj to jchiʼin ta loʼil ta slajebal velta li smuk Katie. Avie mu xa jnaʼ bu oyik, pe oy ta koʼonton ti xchanik mas li Vivliae.

Oy xa ta 73 jabil ti lik tunkun ta stojolal li Jeovae. Ta jtojbe ta vokol ti la skoltaun sventa tukʼ xkakʼ jba ta stojolal kʼalal litikʼat ta chukele. Li jchiʼiltak ta vokʼele laj yalbeikun ti jaʼ koltaatik kʼalal laj yilik ti kuch kuʼun ti la skontrainun li jtote. Ta jelavele laj yichʼ voʼ li jmeʼe xchiʼuk vakvoʼ jchiʼiltak ta vokʼel. Jech xtok, kʼalal skʼan toʼox xcham li jtote, jel jutuk stalelal xchiʼuk ay ta junantik tsobajel.

Mi jech oy ta yoʼonton li Diose, chchaʼkuxiik ta Paraiso li kutsʼ kalale. Toj kʼupil sba mi kʼot skʼakʼalil taje, ¡yuʼun koʼol xa chijtun ta stojolal Jeova ta sbatel osil! *