Kʼalal laj xa ox stenik li vombaetike, ay jsaʼkutik li yamiga jmeʼe, pe chamem xa ox la jtakutik. Kʼalal echʼem xa ox junchib kʼakʼale, la stenik vomba yan velta li ta jteklume. Xvul ta jol ti la smuyesun ta svisi li jtote xchiʼuk anil xa lilokʼkutik batel.

 Toj ep laj yakʼ vokolil ta sjunul Italia li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile. Akʼo mi muʼyuk chʼayem ta jol li kʼusitik la jnuptane xchiʼuk li kʼusitik laj kile, li kʼusi la sjel jkuxlejale jaʼ ti ta jchʼinale jaʼ la jchiʼin li buchʼutik skʼanojik Jeova ta sjunul yoʼontonike.

Li Jeovae laj yakʼ kojtikin li kʼusi melele

 Li ta invierno ta 1936 kʼalal skʼan toʼox junchib u xivokʼe, li jtote te yakal ch˗abtej ta jun empresa sventa trenetik. Li jun xchiʼil ta abtel jtot ti Vicenzo Artusi sbie yakal xa ox chchan Vivlia xchiʼuk li stestigotak Jeovae. Akʼo mi muʼyuk toʼox yichʼoj voʼ, tskʼupin tajek tsloʼiltabe jtot li kʼusitik chchan ta Vivlia kʼalal jaʼo tslokʼesik taiv li ta sbe trenetike.

 Li jtote ta anil laj yakʼ venta ti jaʼ melel li kʼusi yakal ch˗akʼbat xchane xchiʼuk ep krixchanoetik ti bu nakalunkutik ti jaʼ Faenza sbie oy ta yoʼontonik tskʼan tsnaʼik li kʼusi chal Vivliae. Taje jaʼo yakal chichʼik kontrainel yuʼun jfasistaetik li stestigotak Jeovae, jaʼ yuʼun ta mukul tstsob sbaik xchiʼuk xuʼ xichʼik˗o chukel mi oy yuʼunik li jvuntike. Li vaʼ orae, oy xa ox buchʼutik tikʼajtik ta chukel. Jaʼ yuʼun, li jtot xchiʼuk li yantike tstsob sbaik ta jun na ti nom to bu chʼikil sventa xchanik li kʼusi chal Vivliae. Li ta kutsʼ kalalkutik xtoke, li jtote jun velta ta xemana tstsobunkutik sventa jchankutik li kʼusi chal Vivliae.

Li Jeovae laj yakʼ kojtikin ermanaetik ti lek ta chanbel stalelalike

 Li ta 1943, lokʼik ta chukel jutuk mu skotoluk li stestigotak Jeova ti chukbilik toʼox ta skoj li xchʼunel yoʼontonike. Te skʼoplal li ermana Maria Pizzato ti jaʼ tojol tseb ti te likem ta snorteal Italiae. Kʼalal tsut xa ox batel ta snae, te kom jvoy ta jnakutik. Xakʼel noʼox yilele, stsʼijet noʼox xchiʼuk chiʼ noʼox yileluk, pe ti melel xkaltike toj tsots yoʼonton. Yuʼun koltavan ta xchʼamel li vunetike xchiʼuk jech˗o abtej xchiʼuk li Betel ta Suiza ti jaʼ toʼox tskʼel li abtelal ta Italiae. Kʼalal echʼ li paskʼope, li Mariae ch˗echʼ bakʼintik li ta Faenzae. Lek tajek chkaʼikutik ti ch˗echʼ svulaʼanunkutike.

 Kʼalal chex tsebun toʼoxe, laj kojtikin li ermana Albina Cuminetti ti ep kʼusitik lekik laj yakʼ jchane. Te van 60 xa ox sjabilal, chamem smalal xchiʼuk jaʼ te nakal li bu ta jtsob jbakutike. Tun toʼox ta colportora (ti jaʼ jech ojtikinbilik toʼox li prekursoretike) te ta Italia ta sjabilaltik 1920. Li Albinae la sloʼiltabun li kʼusitik labalik sba laj kʼotanuk ta pasel kʼalal lik li cholmantal ta jlumalkutike.

 Li Albinae oy kʼusitik skʼejoj ti tskʼupin tajeke, jech kʼuchaʼal li vunetike xchiʼuk yan kʼusitik ti te tsakal skʼoplal ti kʼu yelan lik tal li j˗organisasiontike. Jun kʼakʼale, laj kil ti oy kʼusi te skʼejoje, jaʼ jun krus ti xojol ta koronae. Jaʼ li kʼusi nopem xaʼiik ta snapʼan ta skʼuʼik li Jchanolajeletik ta Vivliae ti jaʼ toʼox jech ojtikinbilik li stestigotak Jeovae. Labal to sba laj kil xchiʼuk litseʼin, yuʼun jnaʼoj ti jaʼ tstunes jecheʼ relijion li kruse. Pe oy kʼusi laj yalbun Albina ti muʼyuk bu chchʼay˗o ta jole. Yuʼun la sta ta alel jutuk li kʼusi chal Sakarias 4:10, xi laj yale: «Mu xapʼaj li skʼakʼalil kʼalal laj yichʼ likesel li abtelale».

 Oy kʼusi tsots skʼoplal laj yakʼ jchan. Li Jchanolajeletik ta Vivliae mu toʼox xaʼibeik lek smelolal skotol li kʼusitik sventa mantale. Akʼo mi jech, staik˗o kʼupil kʼoptael. Yuʼun muʼyuk toʼox chichʼ jelubtasel ta italiano skotol li vunetike. Jaʼ yuʼun, mu toj kʼunuk sventa snaʼik li kʼusitik chichʼ jambel smelolale. Akʼo mi jech, li Jeovae toj ep sbalil chil li kʼusitik la spasike xchiʼuk skʼan jech chkil ek.

 Akʼo mi mas xa ox yij li Albina kʼuchaʼal voʼone, lek tajek chkaʼi ta xchiʼinel ta loʼil. Ta jtojbe tajek ta vokol Jeova ti ep kʼusitik laj yakʼ jchan li Maria, Albina xchiʼuk yan ermanaetik ti tsots xchʼunel yoʼontonike xchiʼuk ti jun yoʼontonik tunik ta stojolal Jeova akʼo mi ep kʼusi la snuptanike. Kʼot ta nopel kuʼun ti jaʼ jech ta jkʼan ta jpas eke.

Li Jeovae laj yakʼ ti xitun ta Betele

 Li ta verano ta 1955, li˗ay ta jun asamblea ta Roma ti xi sbie: «El Reino Triunfante». Li˗aykutik ta Betel xchiʼuk junantik ermanoetik ti likemik tal ta yantik lume. Xvul ta jol ti xi la jnope: «¡Lek nan tajek ti liʼ xijtune!».

 Laj kichʼ voʼ li ta 18 yuʼun disiembre ta 1955. Akʼo mi yakal toʼox chichanunaj, jnopoj xa onoʼox ti ta jkʼan chitun ta stojolal Jeova ta tsʼakal orae. Li ta 1956, li˗ay ta jun asamblea ta Génova. Te laj yalik ti chtun tajek ti oyuk buchʼu x˗abtej ta Betele, pe li jvulaʼal ti talem ta Betele laj to yal ti jaʼ noʼox chtun ermanoetike.

 Ta mas tsʼakale, laj kalbe li kʼusi ta jkʼan ta jta ta mantal li jkʼelvanej ta sirkuito ti jaʼ li Piero Gattie. a Li ermano liʼe baxbol tajek ta cholmantal, xi laj yalbune: «Ta xkal batel ti akʼo xasbiiltasik ta prekursora espesiale».

 Ta tsʼakal xtoke, la stakbun talel jlik karta li Betele. Kaloj mi jaʼ sventa tstakikun batel ta yan lum kʼuchaʼal prekursora espesiale. Pe mu jechuk, yuʼun laj yalbeikun ti akʼo jnojes junuk solisitud sventa xitun ta Betele.

 Li ta enero ta 1958, lik tunkun ta Betel ti bu kʼajomal 12 toʼox ta voʼ te ch˗abtejike. Laj yalbeikun ti akʼo jkolta li chaʼvoʼ ermanoetik ti tsjelubtasik kʼope. Ep tajek abtel skʼan pasel, pe mu xitojob ta sjelubtasel kʼop. Akʼo mi jech, koliyal ti la skoltaun li Jeovae, la jkʼupin tajek li abtelal laj yakʼbun jpase.

 Kʼalal mu toʼox tstsʼaki chib jabil te chitun ta Betele, oy kʼusitik laj jelanuk xchiʼuk la stakikun batel kʼuchaʼal prekursora espesial. Vokol tajek laj kaʼi ti chilokʼ batel ta Betele, yuʼun nop xa ox tajek xkaʼi. Pe ta tsʼakale, laj kakʼ venta ti jaʼ jmoton laj yakʼ Jeova ti xuʼ xitun ta prekursora espesiale.

Li Jeovae laj yakʼbun jchiʼiltak ta cholmantal ti lek baxbolike

 Li ta 1 yuʼun septiembre ta 1959, lik tunkun ta prekursora espesial te ta Cremona. Li jchiʼil ta cholmantale jaʼ sbi Doris Meyer ti likem ta Dinamarcae. Jutuk mu koʼol jabilalkutik, pe lek tajek chkil ta chanbel stalelal, yuʼun ep xa ox kʼusitik xchanoj ti chtun ta prekursoraile. Li Dorise lek tsots yoʼonton, xnop yuʼun lek li kʼusi tspase xchiʼuk muʼyuk tsmala albel ti kʼusi skʼan spase. ¡Toj lek ti jech stalelale! Yuʼun skʼan ti jech xkakʼ ta ilel jtalelalkutik ta skoj ti jtukutik noʼox stestigounkutik Jeova li ta lum taje.

 Li Dorise jaʼ baʼyel kʼot li ta Cremonae, jaʼ yuʼun xchʼamunoj xa ox jpʼej na sventa te xjelav li tsobajeletike. Li paleetik ta katolikae laj yakʼik venta ti yakal xa ox ta jcholkutik mantale xchiʼuk kap tajek sjolik, jaʼ yuʼun oy kʼusitik chopol lik yalik ta jtojolalkutik.

 Jun veltae, la stakunkutik ta ikʼel li j˗abteletike. Akʼo mi muʼyuk la xchukunkutik, pe jamal laj yalbunkutik ti skʼan xlokʼ batel li Doris te ta Cremonae, yuʼun yan˗o slumal. Jech oxal, li Dorise sut batel li ta Dinamarcae, pe jech˗o tukʼ tun batel ta stojolal Jeova.

 Ta mas tsʼakale, la stakik tal ta Cremona li ermana Brunilde Marchi ti jaʼ tojol tsebe. Lek tajek yoʼonton, manxo noʼox xchiʼuk lek baxbol ta cholmantal. Koʼol la jlikeskutik epal chanubtaseletik ta Vivlia xchiʼuk junantike chʼiik ta mantal.

 Ta jtojbe tajek ta vokol Jeova ti laj yakʼ kil ti kʼu yelan lik talel cholmantal li ta Cremonae. Yuʼun li avie, oy xa voʼob tsobobbailetik tey.

Li Jeovae oy kʼusi laj yakʼbun ti muʼyuk jmalaoje

 Kʼalal mu toʼox chlokʼ chib jabil te oyun ta Cremonae, la skʼoponikun tal li ta Betele. Laj yalbeikun ti tskʼanik ti akʼo xisut yan velta ta Betele. Kʼalal jech laj yalbeikune, ¡solel limuyubaj tajek! La stakikun ta ikʼel, yuʼun li ta julio ta 1961 ta xjelav jun asamblea ta vakib kʼakʼal ti «Adoradores Unidos» sbie. Jaʼ yuʼun, ep tajek kʼusi skʼan jelubtasel. Li ta 1 yuʼun fevrero ta 1961, te xa ox oyun yan velta li ta Betele.

 Akʼo mi toj ep li˗abtejkutik, ximuyubaj tajek ti likoltavan sventa xlokʼ li veʼlil ta mantale. Anil tajek jelav li uetike, vaʼun kʼot yorail li asambleae.

 Li ta asamblea taje te laj yalik ti ta xichʼ jelubtasel ta italiano kʼop li Chʼul Tsʼibetik ta Mateo kʼalal ta Apokalipsise. Kʼalal jech laj yalike, xi la jnope: «¡Ch˗epaj abtel maʼ taje!». Epaj onoʼox un. Vaʼun, laj yalbeikun ti xuʼ to xikom te kʼuk sjaliluke. Taje oy xa mas ta 60 jabil ti jech laj yalbeikune, ¡pe liʼ to oyun li avie!

Yan matanaletik laj yakʼbun Jeova ti toj ep sbalil chkile

 Li jabiletik jelavem tale kakʼoj venta ti jaʼ jun mukʼta matanal yakʼojbun Jeova ti tojol tsebun˗oe. Pe taje maʼuk skʼan xal ti muʼyuk la jnopbe skʼoplal ti ta jkʼan chinupune. Moʼoj, yuʼun oy kʼuuk sjaliluke, lik jvul koʼonton mi muʼyuk xa chinupun. Pe jnaʼoj ti jaʼ noʼox Jeova xojtikinun lek ti kʼu kelane. Jaʼ yuʼun, la jkʼopon xchiʼuk laj kalbe ti akʼo skoltaun sventa jnaʼ li kʼusi mas lek xuʼ jpas ta jkuxlejale.

 Laj kaʼibe lek smelolal li kʼusi chal Mateo 19:11, 12 xchiʼuk li Baʼyel sventa Korintios 7:8, 38. Li Jeovae la skoltaun sventa xkaʼibe smelolal li kuxlejale xchiʼuk laj yakʼbun jun oʼontonal. Ta jtojbe tajek ta vokol, yuʼun kakʼoj venta ti lek li kʼusi kʼotem ta nopel kuʼune. Ximuyubaj ti jtunesoj li jtsebal sventa xuʼ xitun ta stojolal li Jeovae.

 Ti kʼu xa sjalil liʼ oyune kakʼoj venta ti toj ep kʼusitik jelem ti kʼu yelan chichʼ jelubtasel ta yan kʼop li jvuntike. Li s˗organisasion Jeovae jaʼ yakal tstunes tal li kʼusitik achʼ chlaj lokʼanuke xchiʼuk «li kʼusitik oy yuʼun mukʼtik lumetike» (Isaias 60:5). Koliyal li kʼusitik jelemik talele, li steklumal Jeova ta spʼejel balumile mas xa tsobol oy. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta 1985, Li Jkʼel-osil ta toyol ta inglés xchiʼuk Li Jkʼel-osil ta toyol ta italiano kʼope koʼol lik lokʼuk. Jech xtok, li ta jw.org oy mantaletik xchiʼuk videoetik ta ep ta chop kʼopetik xchiʼuk jutuk mu skotoluk koʼol yorail chlokʼ xchiʼuk li ta inglese. Kakʼoj lek venta ti jaʼ koltavanem Jeova sventa jechuk˗o tsobol li steklumale xchiʼuk ti ta yorailuk xichʼik li sveʼelik ta mantale.

 Li Jeovae toj echʼ xa noʼox yakʼoj ta ilel slekil yoʼonton ta jtojolal. Yuʼun yakʼoj ti xitun ta prekursora espesiale xchiʼuk oy buchʼutik jkoltaojan sventa xnopajik ta stojolal li Jeovae. Oy onoʼox ta koʼonton ti xitun ta Betele, vaʼun te laj yikʼun batel li Jeovae. Ta skoj taje, ep kamigotak ti yalel toyol sjabilalike. Yan matanal ti toj echʼ xa noʼox ep sbalile jaʼ ti laj kil ti lik tunuk ta stojolal Jeova li jmeʼe. Laj yichʼ voʼ kʼalal 68 xa ox sjabilale. Toj echʼ xa noʼox kʼupil sba mi laj kil jbakutik yan velta xchiʼuk li jmeʼe xchiʼuk li yan kutsʼ kalaltak mi la xchaʼkuxesan tal li Jeovae (Juan 5:28, 29).

 Oy xa tajek ta koʼonton ta jkʼel li kʼusi xchapanoj Jeova ta stojolal li stukʼil yajtuneltak kʼalal mi laj xa ox spas «ta achʼ skotol li kʼusitike» (Apokalipsis 21:5). Akʼo mi skʼan jmalatik sventa xkiltik chkʼot ta pasel, jpatoj koʼonton ti jaʼ te likem talel ta stojolal Jeova «skotol li lekil matanal xchiʼuk li tukʼil matanale» (Santiago 1:17).