Li avie, buyuk xa noʼox jtatik aʼyejetik. Taje xuʼ skoltautik yoʼ lekuk noʼox oyutik xchiʼuk junuk noʼox koʼontontik. ¡Pe kʼelo me aba! Ta skoj ti ep li aʼyejetike, xuʼ xa ta jech kʼuchaʼal liʼe:

•   Notisia ti chloʼlavane

•   Jecheʼ aʼyejetik

•    Aʼyejetik ti muʼyuk sprevailtake

 Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal jaʼo xyaket li chamel coronaviruse li sekretario jeneral ta Naciones Unidase laj yal ti chpuk batel jecheʼ aʼyejetik ti xibal sbae. Laj yal ti ch-epaj poxiletik ti chijpoxtaj˗o la yuʼune xchiʼuk chalik la ti kʼu yelan skʼan jchabi jbatike, pe ti jaʼ noʼox xuʼ xkil-o jvokoltik yuʼune. Xchiʼuk buyuk xa noʼox xuʼ jtatik jutbil kʼopetik jech kʼuchaʼal ta radio, ta television, ta selular o ta yan butik. Xi to laj yale: «Li kʼusi chalik ta Internete mu meleluk, ta buyuk noʼox oy krixchanoetik ti tspʼaj sbaike xchiʼuk chalik jutbil kʼopetik ta stojolal li buchʼutik mu koʼoluk kʼusi tsnopik kʼuchaʼal li stukike».

 Voʼne xa onoʼox slikel talel ti oy jecheʼ aʼyejetike. Pe li Vivliae laj yal ti ta jkʼakʼaliltike «yantik sok batel li viniketik ti toj chopolike xchiʼuk li jloʼlavanej viniketike, yakal chloʼlavanik xchiʼuk yakal chichʼik loʼlael ek» (2 Timoteo 3:1, 13). Avi ti oy xa Internete mas xa kʼun xchiʼuk anil xuʼ jtatik xchiʼuk jpuktik li jecheʼ aʼyejetike, akʼo mi mu yolbajuk jech ta jpastik. Jaʼ yuʼun, li jkorreo elektronikotik, li ta jredes socialestike xchiʼuk li pʼijubtasel tstakik talele, xuʼ van mu meleluk o sjelojik xa jutuk li kʼusi chalike.

 ¿Kʼuxi xuʼ jchabi jbatik ta sventa li jecheʼ aʼyejetike xchiʼuk li ta aʼyejetik ti muʼyuk sprevailtake? Liʼ chata junantik tojobtaseletik ta Vivlia ti xuʼ skoltaote.

•   Mu xachʼun skotol li kʼusi chavile xchiʼuk skotol li kʼusi chavaʼie

   Li kʼusi chal li Vivliae: «Li buchʼu muʼyuk spʼijile chchʼun skotol li kʼusi ch-albate, yan li buchʼu pʼije tsnop lek li kʼusi tspase» (Proverbios 14:15).

   Mi muʼyuk xavichʼ apʼijile, xuʼ xa sloʼlaoxuk ta anil. Jech kʼuchaʼal liʼe, nopo ta sventa li videoetik ti muʼyuk jalike o li lokʼoletik ti oy kʼusitik chakʼ ta aʼiel ti pukemik tajek ta Internete, mas to li ta redes socialese. Taje jaʼ li memeetik ti jech ojtikinbil yuʼun li krixchanoetike, ti jaʼ sventa xijtseʼin˗o yuʼune. Pe li lokʼoletik xchiʼuk li videoetike, xuʼ oy kʼusitik sjelbeik. Yuʼun xuʼ spasik videoetik ti bu chvinaj ti oy kʼusi tspasik li krixchanoetike o ti oy kʼusi chalike, pe ti mu meleluke.

   «Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal li kʼusitik ta internete chalik ti jaʼ mas staojbeik skʼoplal li jecheʼ aʼyejetik ta videoetik xchiʼuk ta lokʼoletik jech kʼuchaʼal li ta memeetike» (Axios Media).

   Xi xajakʼbe abae: ¿Mi melel li notisiae o mi jaʼ noʼox jun meme?

•   Kʼelo bu lik talel xchiʼuk kʼusi chalbe skʼoplal

   Li kʼusi chal li Vivliae: «Kʼelik me [mi melel] skotol» (1 Tesalonisenses 5:21).

   Xuʼ van oy jun loʼil ti pukem tajek skʼoplale o ti ep ta velta chetʼesik ta notisiae, pe yoʼ to mu xachʼun li kʼusi chale o ti xatak batele, kʼelo baʼyuk mi melel. ¿Kʼuxi ta pasel taje?

   Kʼelo mi xuʼ xanaʼ buchʼu laj yal li loʼile o ti buchʼu la spuke. Li empresaetik sventa notisia o li organisasionetike oy bateltik ta sjelik li loʼil ta skoj ti tskʼanik takʼin o ta skoj li politikae. Jaʼ yuʼun, li loʼil taje koʼoltaso ta yan notisiaetik kʼuchaʼal ta radio, television, periodiko o yan kʼusitik. Li kamigotaktike xuʼ van mu xakʼik venta ti tstakik batel jecheʼ aʼyejetik ta korreo elektroniko o ta redes sociales. Jaʼ yuʼun, mu xachʼun junuk loʼil mi mu xanaʼ kʼuxi lik tale.

   Kʼelo lek mi achʼ to li aʼyeje xchiʼuk mi muʼyuk pʼolesbil. Kʼelo lek mi jech li yorail kʼotanuk ta pasele xchiʼuk li kʼusitik chakʼ ta ilel mi jaʼ melele. Jech xtok, kʼelo mi oy lek sprevailtak, mas to me ichʼo a pʼijil mi oy jun loʼil ti ep kʼusi smakoje, pe ti ta jpʼel chaʼpʼel xa noʼox chichʼ albel skʼoplale. Jech xtok, ichʼo apʼijil kʼalal chalik jun aʼyej ti xuʼ lek xavaʼi aba yuʼun o ti mu junuk avoʼonton yuʼune.

   «Ti ta jkʼeltik mi melel li kʼusi chalike, tsots skʼoplal jech kʼuchaʼal ti ta jpok jkʼobtike» (Sridhar Dharmapuri, oficial superior de inocuidad alimentaria y nutrición de las Naciones Unidas).

   Xi xajakʼbe abae: Ti kʼu yelan chichʼ chapel li jun loʼile, ¿mi jaʼ noʼox van snopben jun krixchano ti melel xa chakʼ ta aʼiel li kʼusi kʼot ta pasele?

•   Jaʼ chʼuno li kʼusi melel kʼotem ta pasele maʼukuk ti bu lek chavaʼie

   Li kʼusi chal li Vivliae: «Bol me li buchʼu tspat yoʼonton ta stojolal stuke» (Proverbios 28:26).

   Li krixchanoetike jaʼ chchʼunik mi jaʼ chloʼiltabatik li kʼusi lek chaʼi stukike. Jech xtok, li Internete jaʼ mas ta slokʼes li kʼusitik mas saʼoj li krixchanoetike. Pe li kʼusi ta jkʼan ta jchikintatike, mu skotoluk velta jtunel kuʼuntik ta melel.

   «Jkotoltik xnop kuʼuntik xchiʼuk jnaʼ xijrasonajutik, pe li kʼusi ta jkʼantike, li kʼusi ta jpat-o koʼontontike, li kʼusi chijxiʼo-o yuʼune xchiʼuk li kʼusi tstij koʼontontik spasele, jaʼ tsnitutik batel sventa jchʼuntik ti jaʼ melel li kʼusitik chalik ta skoj ti jech ta jnoptik eke» (Peter Ditto, psicólogo social).

   Xi xajakʼbe abae: «Li loʼil liʼe, ¿mi ta jchʼun ta skoj noʼox ti jech ta jnop eke?».

•   Mu xapuk batel jecheʼ loʼiletik

   Li kʼusi chal li Vivliae: «Mu me xapuk batel junuk aʼyej ti mu meleluke» (Eksodo 23:1).

   Mu me xchʼay ta ajol ti kʼusi chapukbe batel yantike xuʼ sjelbe li kʼusi tsnopike xchiʼuk li kʼusi chlik spasike. Akʼo mi mu yolbajuk chapuk batel li jecheʼ aʼyejetike, xuʼ me oy buchʼu xavakʼbe svokol.

   «Li kʼusi baʼyel skʼan jpastike jaʼ ti mu aniluk jpuktik batele, jchotan jbatik ta snopel xchiʼuk xi jakʼbe jbatike: ‹¿Mi oy lek sprevail kuʼun sventa jpuk batele?›. Ti jechuk ta jpastik jkotoltike chjutukaj jechuk li jecheʼ aʼyejetik tspukik ta Internete» (Peter Adams, vicepresidente sénior del News Literacy Project).

   Xi xajakʼbe abae: Ta skoj ti melel li aʼyeje, ¿mi ta jpuk batel?