Avie, epal krixchanoetik xuʼ xa skʼel ta Svivlia stukik mi melel li kʼusi ch-akʼbat xchanik li ta srelijionike. Li ta sjabilaltik 1500, mu toʼox stakʼ spasik jech taje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jutuk mu skotoluk li krixchanoetik vaʼ orae, muʼyuk toʼox Svivliaik ta skʼop stukik, jutuk noʼox li buchʼutik xuʼ skoʼoltasik ta Vivlia li kʼusi ch-akʼbat xchanike. Li paleetik xtoke muʼyuk lek jamal chchanubtasvanik. Li livro History of the Christian Church (Sloʼilal li Relijion Katolikae) a xi chale: «Li relijion Katolika ta Suizae muʼyuk kʼusi lek tspasik li jnitvanejetike [...]. Mu kʼusi snaʼik, xchʼunojik ta sventa li labtaele xchiʼuk chmulivajik».

 Jaʼ jech toʼox li kuxlejal kʼalal yakal tsaʼ kʼusi melel ta Vivlia li Ulrico Zuinglioe. ¿Kʼusi ti laj yakʼ ventae? ¿Kʼuxi laj yakʼbe yil yantik li kʼusi la xchane? ¿Xchiʼuk kʼusi xuʼ jchantik ta stojolal xchiʼuk li kʼusitik la xchane?

 Kʼalal 20 toʼox sjabilal li Zuinglioe, kʼot ta nopel yuʼun ti ch-och ta paleale. Li vaʼ orae, li buchʼu tskʼan ch-och ta paleale persa skʼan xchan li kʼusitik chakʼik ta chanel li krixchanoetike (Filosofía), li kʼusitik nopem xaʼiik spasel li relijion Katolikae xchiʼuk li kʼusitik stsʼibaoj li paleetike. Pe jaʼ la mu persauk xchanik li Vivliae.

 ¿Kʼusi laj yakʼ venta Zuinglio kʼalal yakal chchan batel li Vivliae? Kʼalal yakal chchanunaj ta universidad ta Basilea li ta Suizae, laj yichʼ chanubtasel yuʼun li Tomás Wyttenbach ti skontrainoj ti kʼu yelan ch-akʼvan ta perton li relijion Katolikae. b Li livro: Zuinglio, li yaj˗alkʼop Dios ti lek chapale (Zwingli—Godʼs Armed Prophet), c xi chale: «[Li Zuinglioe] chanubtasat yuʼun Wyttenbach ti jun noʼox velta la stoj jmultik Kristo kʼalal chame» (1 Pedro 3:18). Kʼalal laj yaʼibe smelolal ti kʼu yelan xuʼ jtatik pertone, la spʼaj li chanubtasel yuʼun li relijion Katolika ti xuʼ la jtatik perton mi la jtojtik ta takʼine (Echos 8:20). Akʼo mi jech, jech-o chanunaj batel li Zuinglioe, vaʼun kʼot ta pastor yuʼun jkatolikoetik kʼalal yichʼoj toʼox 22 jabile.

 Li vaʼ jabiletike, li Zuinglioe la xchan stuk li griego kʼop sventa xaʼibe smelolal li Achʼ Testamento ta orijinale. Jech xtok, la xchan li vunetik ti stsʼibaoj li Erasmo de Rotterdam, te laj yakʼ venta ta Vivlia ti jaʼ noʼox jkʼopojel kuʼuntik ta stojolal Dios li Jesuse (1 Timoteo 2:5). Ta skoj taje, li Zuinglioe lik snop mi lek onoʼox van ti xichʼ tunesel santoetik yoʼ jkʼopontik li Diose, jech kʼuchaʼal chchanubtasvan li Katolikae.

 Kʼalal yichʼoj xa ox 30 jabil li Zuinglioe, mas to laj yakʼ ta yoʼonton saʼel li kʼusi melel ta sventa li Vivliae. Jech xtok, tun kʼuchaʼal pastor yuʼun jtsop soltaroetik kʼalal jaʼo yakal tspas kʼop li Europa ta skoj ti tskʼan chuʼunin li Italiae. Li ta paskʼop ta Marignano ta 1515, laj yil kʼu yelan tsmil sbaik akʼo mi xchiʼil noʼox sbaik ta katolikoal. Junchib jabil ta mas tsʼakale, la spasbe skopiail li Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti jaʼ la stsʼiba stuke xchiʼuk la skomes ta sjol. Li ta 1519 te toʼox nakal ta Zúrich, ti bu toj echʼ xa noʼox tstikʼ sbaik ta politika li krixchanoetik ta Suizae. Te laj yakʼ venta ti mu lekuk li kʼusi chakʼik ta chanel li relijion Katolika ta skoj ti mu jechuk chal li Vivliae. ¿Pe kʼuxi van xuʼ skolta yantik sventa xaʼibeik smelolale?

 Li Zuinglioe snaʼoj lek ti muʼyuk xa chchʼunik jecheʼ chanubtaseletik li krixchanoetik mi laj yaʼiik li kʼusi chchanubtasvan ta melel li Vivliae. Kʼalal la svaʼanik ta paleal ta relijion Katolika ta Grossmünster ta Zúriche, oy kʼusi la snop tspas ti muʼyuk buchʼu jech spasoj˗oe. Kʼalal chal mantale, maʼuk te tskʼel li ta svunik ti leccionario d sbi yuʼunike, ti ta latin kʼop oye. Taje oy xa ta sjayibaluk siglo tstunesik tal li paleetike. Kʼot ta nopel yuʼun ti jaʼ xa tstunes li Vivliae, ta jujun kapitulo tskʼel batel jaʼ to ti kʼuxi tstsuts slikleje. Kʼalal chchapbe smelolal li Vivliae, maʼuk xa tstunes li kʼusi chal paleetik li ta relijion Katolikae, jaʼ xa tstunes li Vivliae. Kʼalal oy tekstoetik ti vokol ta aʼibel smelolale, tstunes yan tekstoetik sventa sjambe smelolal (2 Timoteo 3:16).

 Kʼalal chal mantal li Zuinglioe, la skolta li krixchanoetik yoʼ xakʼik venta ti toj jtunel yuʼunik li Vivliae. Chanubtasvan ti kʼu yelan skʼan jtalelaltike xchiʼuk laj yalbe smelolal ti muʼyuk lek ti xichʼik ta mukʼ li Mariae, li smeʼ Jesuse. Jech xtok, ti mu lekuk ti xichʼ kʼoponel li santoetike, ti xakʼik takʼin sventa staik pertone xchiʼuk laj yal ti muʼyuk lek ti chmulivajik li paleetike. ¿Kʼu van yelan laj yaʼiik li krixchanoetike? Kʼalal laj xa ox yal li baʼyel mantale, junantik xi laj yalike: «Muʼyuk bu jech xkaʼikutik taje». Xi laj yal jun j˗al˗loʼil ta sventa li jkatolikoetik ti la xchikintaik li mantal laj yal Zuinglioe: «Li buchʼutik yiktaoj xa ox sbaik ta skoj ti tavan xa ox xaʼiik kʼusitik tspas paleetike, sutik batel yan velta li ta chʼulnae».

 Li ta 1522, li jnitvanejetik ta relijione laj yalbeik li j˗abteletik ta Zúrich ti mu chopoluk xaʼiik krixchanoetik li kʼusi chakʼik ta chanel li relijion Katolikae. Jaʼ yuʼun, la stikʼbeik smul li Zuinglioe. Ta skoj ti muʼyuk la sjel snopbene, laj yikta komel li paleale.

 Akʼo mi maʼuk xa ox pale li Zuinglioe, jech-o laj yakʼ ta chanel li kʼusi chal li Vivliae xchiʼuk yakʼ persa ti jechuk snopik li yantik eke. Ta skoj li kʼusitik laj yakʼ ta chanele, lek ojtikinat yuʼun li krixchanoetike xchiʼuk lek ilat yuʼun li j˗abteletik ta Zúriche. Koliyal taje oy kʼusitik laj yichʼ jelel ta sventa relijion Katolika li ta lum taje. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta 1523 la stijbe yoʼonton j˗abteletik ta Zúrich sventa xalik mantal ti mu stakʼ xakʼik ta chanel li kʼusi mu jechuk chal Vivliae. Ta 1524, la xchʼunik yuʼun sventa xalik mantal ti mu stakʼ ichʼel ta mukʼ lokʼoletike. Koliyal ti koltae yuʼun junantik jnitvanejetik ta relijion li ta lum taje xchiʼuk ti koltavan li krixchanoetike, li buchʼutik tsots yabtelike la slilinik li skajleb matanaletike, li santoetike, li lokʼoletike xchiʼuk li kʼusitik ep sbalil chilik ti chichʼik ta mukʼe. Li livro: Zuinglio, li yaj˗alkʼop Dios ti lek chapale, xi chale: «Li relijion Katolika ta Occidentee muʼyuk toʼox bu jech yilojik ti oy kʼusitik ta xichʼ lilinele, taje jaʼ toʼox jech la spasik li jtsop krixchanoetik ti vikingo sbiike». Li ta 1525 xtoke, la stijbe yoʼonton j˗abteletik sventa stunesik ta ospitaletik li xchʼulnatak relijion Katolikae xchiʼuk ti xakʼik permiso ti xuʼuk xnupunik li paleetik xchiʼuk monjaetike. Jech xtok, laj yal ti mu xa spasik mixa kʼuchaʼal nopem toʼox xaʼiike xchiʼuk ti jaʼuk xa jech spasik kʼuchaʼal chal li Vivliae (1 Korintios 11:23-25). Li j˗al˗loʼiletike laj yalik ti koliyal li kʼusi la spas Zuinglioe pas ta jmoj sjolik li jpolitikoetike xchiʼuk li jnitvanejetik ta relijion ta Zúriche. Taje koltavan sventa xichʼ pasel li Reformae xchiʼuk ti xlik li relijion protestantee.

 Li kʼusi mas tsots skʼoplal la spas li Zuinglioe jaʼ ti la sjelubtas ta yan kʼop li Vivliae. Leʼtik bal ta sjabilal 1520, li Zuinglio xchiʼuk junantik xchiʼiltake toj lek ti kʼu yelan la sjelubtasik li Vivliae. Yuʼun chchanik jujun versikulo li ta ebreo xchiʼuk li ta griego kʼop li ta orijinale. Jech xtok, la xchanik li Vivliaetik ti lek ojtikinbil jech kʼuchaʼal li Septuaginta ta griego kʼope xchiʼuk li Vulgata ta latine. Vaʼun, tskʼelbeik skʼoplal jujun versikulo, laj ne tstsʼibaik li kʼusi kʼot ta nopel yuʼunike. Koliyal li abtelal la spasike, lokʼ li Biblia de Zúrich ta 1531.

 Akʼo mi lek onoʼox van li kʼusi oy ta yoʼonton li Zuinglioe, chopol yoʼonton xtok. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta 1525 koltavan kʼalal laj yichʼik chapanel li anabaptistaetike ti jaʼik li buchʼutik muʼyuk lek chilik ti chichʼik voʼ li neneʼetike. Ta mas tsʼakale, kʼalal kʼot ta nopel yuʼunik li jchapanvanejetik ti xuʼ xichʼik milel li buchʼutik tsbajik li ichʼvoʼ taje, li stuke muʼyuk chopol laj yil. Xchiʼuk jech˗o laj yalbe li bankilal jpolitikoetik ti akʼo stunes yajsoltarotak sventa suj li krixchanoetik yoʼ xchʼunik li kʼusi chakʼ ta chanele. Akʼo mi jech, junantik jteklumetik ta Suiza ti jkatolikoetik tajeke, la stoy sbaik. Ta skoj taje, lik-o paskʼop. Li Zuinglio ti te oy ta Zúriche la xchiʼin batel soltaroetik yoʼ bu tspasik kʼope, vaʼun te laj yichʼ milel. Yichʼoj 47 jabil.

 Akʼo mi muʼyuk mas laj yichʼ ojtikinel li Zuinglio kʼuchaʼal li Martín Lutero xchiʼuk Juan Calvino ti jaʼ la spasik li Reforma protestantee, tsots onoʼox skʼoplal li kʼusi la spase. Jamal laj yakʼ ta ilel ti muʼyuk la xchʼam li chanubtasel chakʼ li relijion Katolikae, ti mu jechuk la spas li Luteroe. Taje jaʼ koltavan sventa masuk kʼunuk xaʼiik xchʼamel krixchanoetik li kʼusi chakʼ ta chanel Calvinoe. Jaʼ yuʼun, laj yichʼ ojtikinel ti jaʼ li yoxvoʼal ti mas tsots skʼoplal ti koltavan ta spasel li Reforma protestantee.

 Mu skotoluk lek li kʼusitik la spas Zuinglioe. Sventa xal batel li kʼusitik laj yaʼibe smelolale, la stikʼ sba ta politika xchiʼuk la stikʼ sba ta paskʼop. Maʼuk la xchanbe stalelal li Jesukristoe, yuʼun muʼyuk la stikʼ sba ta politika xchiʼuk laj yalbe yajchankʼoptak ti akʼo skʼan li yajkontratakike, maʼuk ti smilike (Mateo 5:43, 44; Juan 6:14, 15).

 Akʼo mi jech, li Zuinglioe laj yichʼ ojtikinel ti oy tajek ta yoʼonton xchanel li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk ti lokʼ ta yoʼonton sventa xalbe yantik li kʼusitik laj yaʼibe smelolale. Laj yaʼibe smelolal epal chanubtaseletik ta Vivlia xchiʼuk la skolta yantik.