1, 2. а) Қандақ муһим қабилийәтни риваҗландурушимиз керәк вә немә үчүн? ә) Бу мақалидә немини көрүп чиқимиз?

 ҺӘММИМИЗ мәлуматниң сахта яки һәқиқий екәнлигини пәриқләндүрүш вә тоғра хуласә чиқириш қабилийитини риваҗландурушимиз керәк (Пәнд-нәсиһәтләр 3:21—23; 8:4, 5). Әгәр шундақ қилмисақ, Шәйтан вә униң дунияси ой-пикримизни асанла бурмилаветиду (Әфәсликләргә 5:6; Колосилиқларға 2:8). Шуңа тоғра хуласә чиқириш үчүн, биз чоқум дәлил-испатларға егә болушимиз керәк. Пәнд-нәсиһәтләр 18:13тә: «Ахириғичә тиңшимай, җавап бериш уят билән қолайсизликни әкелиду»,— дәп йезилған.

² Бу мақалидә дәлил-испатқа егә болушқа вә тоғра хуласигә келишкә неминиң тосалғу болуши мүмкинлигини көрүп чиқимиз. Биз йәнә мәлуматларни қандақ пәриқләндүрүшни үгитидиған Муқәддәс китаптики принциплар вә мисалларни муһакимә қилимиз.

3. Пәнд-нәсиһәтләр 14:15тики принципни немә үчүн әмәлийәттә қоллинишимиз керәк? (Мақалиниң бешидики рәсимгә қараң.)

³ Бүгүнки күндә мәлуматлар һәр түрлүк мәнбәләрдин келиду. Мәсилән, мәлуматни тордин, телевизордин вә башқа аммивий әхбарат васитилиридин елишқа болиду. Буниңдин башқа, бизгә йәнә көплигән электронлуқ хәтләр, учурлар келиши яки достлиримиздин һәр түрлүк һекайә вә йеңилиқларни аңлишимиз мүмкин. Бәзидә шу мәлуматларниң көплигидин, униңға чөкүп кетидиғандәк һис қилимиз. Шуңа, биз пәхәс болушимиз керәк. Әлвәттә, достлиримизниң нийити яхши болуши мүмкин, бирақ йәнә ялған сөзләрни әтәй тарқитидиған яки һәқиқәтни бурмилайдиған башқа кишиләр бар. Ундақта, Муқәддәс китаптики қайси принцип аңлиғанлиримизни пәриқләндүрүшкә ярдәм бериду? Пәнд-нәсиһәтләр 14:15тә: «Йеникмүҗәз һәрқандақ сөзгә ишиниду, зерәк һәрқандақ қәдимини ойлайду»,— дәп йезилған.

4. Филипиликләргә 4:8, 9да қандақ мәлуматни оқушни таллаш һәққидә қандақ мәслиһәт бар? Тоғра мәлуматқа егә болуш немә үчүн муһим? (« Ишәнчлик мәлумат мәнбәлири» намлиқ рамкиға қараң.)

⁴ Тоғра қарар чиқириш үчүн биз ишәнчлик дәлил-испатларға егә болушимиз керәк. Шу сәвәптин, немиләрни оқушни таллиғанда, чоқум бәкму еһтиятчан болушимиз лазим (Филипиликләргә 4:8, 9ни оқуң). Шуңа биз ишәнчлик әмәс интернет хәвәрлирини көрүп яки сөз-чөчәк тарқитидиған электронлуқ хәтләрни оқуп, вақтимизни исрап қилмаслиғимиз зөрүр. Болупму һәқиқәттин үз өргәнләрниң идеялирини тәшвиқ қилидиған торбәтләрдин нери болушимиз керәк. Уларниң мәхсити — Худа хәлқиниң етиқадини аҗизлаштуруш вә һәқиқәтни бурмилаш. Ишәнчсиз мәлуматлар хата қарар чиқиришқа йетәкләйду. Һәргизму ялған мәлумат маңа тәсир қилалмайду дәп ойлимаң (Тимотийға 1-хәт 6:20, 21).

5. Исраиллиқлар қандақ ялған сөзләрни аңлиған вә бу уларға қандақ тәсир қилған?

⁵ Ялған сөзләр паҗиәлик ақивәтни кәлтүрүши мүмкин. Мусаниң күнлиридә 12 пайлақчи Вәдә қилинған йәргә әвәтилгән еди. 10 пайлақчи у йәр һәққидә сәлбий хәвәрләрни елип кәлгән (Санлар 13:25—33). Улар түгмидәк нәрсини төгидәк көрситип, хәлиқниң роһини чүшәргән (Санлар 14:1—4). Немә үчүн хәлиқ шундақ инкас қайтурған? Бәлким, хәлиқ пайлақчиларниң көпинчиси охшаш сәлбий хәвәрни ейтқанлиқтин, уларға ишинип қалған. Шуңа,  хәлиқ қалған икки пайлақчиниң шу йәр тоғрисида ейтқан яхши гәплиригә ишәнмигән (Санлар 14:6—10). Хәлиқ аңлиған мәлуматлар һәққидә ениқ дәлил-испатқа егә болмай, Йәһваға ишәнч көрситишниң орниға ахмақлиқ қилип, сәлбий хәвәргә ишәнгән.

6. Немә үчүн Йәһва гувачилири һәққидә ғалитә һекайиләрни аңлиғанда һәйран болмаймиз?

⁶ Йәһва гувачилири һәққидә қандақту бир гәп-сөзләрни аңлиғанда биз алаһидә еһтиятчан болушимиз керәк. Дүшминимиз Шәйтанниң қериндашлиримизни кечә-күндүз әйиплигүчи дәп аталғанлиғини әстә тутуң (Вәһий 12:10). Әйса бизни қарши чиққучиларниң һәрхил ялған-явдақлири билән төһмитигә учрайдиғанлиғимиз һәққидә агаһландурған (Мәтта 5:11). Бу агаһландурушқа қулақ салсақ, Йәһва гувачилири һәққидә ғалитә һекайиләрни аңлиғанда һәйран болмаймиз.

7. Электронлуқ хәтләрни яки учурларни әвәтиштин бурун немә һәққидә ойлишимиз керәк?

⁷ Достлириңизға электронлуқ хәтләрни яки учурларни әвәтишни яхши көрәмсиз? Қизиқарлиқ һекайә яки хәвәрләрни аңлиғанда яки көргәндә, сиз худди мухбирлардәк дәрһал башқиларға бу учурларни тарқитамсиз? Электронлуқ хәтләрни яки учурларни әвәтиштин бурун өзүңиздин мону соалларни сораң: «Бу һекайә растму яки ялғанму? Мениңдә дәлил-испатлар барму?» Әгәр сиздә дәлил-испат йоқ туруп, шуларни әвәтсиңиз, сиз ялғанни тарқитишиңиз мүмкин. Шуңа, бир хәвәрниң раст-ялғанлиғини билмисиңиз, уни башқиларға әвәтмәй өчүрүветиң.

8. Бәзи дөләтләрдә қарши чиққучилар немә қилған? Биз қандақ өзүмиз билмәй уларға ярдәм беришимиз мүмкин?

⁸ Электронлуқ хәтләрни яки учурларни ойлимай әвәтишниң йәнә бир  хәтири бар. Бәзи дөләтләрдә бизниң паалийитимиз чәкләнгән, һәтта мәнъий қилинған. Қарши чиққучилар бизни қорқутуш яки бир-биримиздин гуман қилишни башлишимиз үчүн, әтәй ялған гәп-сөзләрни тарқитиши мүмкин. Илгири Совет иттипақида йүз бәргән вақиәгә нәзәр салайли. КГБ мәхпий сақчилири бәзи мәсъулийәтлик бурадәрләр Йәһваниң хәлқигә сатқунлуқ қилди дәп сөз-чөчәк тарқатқан a (Изаһәткә қараң). Бәкму әпсус, нурғун қериндашлар бу ялған гәпкә ишинип, Йәһваниң тәшкилатидин кетип қалған еди. Кейинирәк көпинчилири қайтидин һәқиқәткә қайтип кәлгән, бирақ бәзилири шу пети қайтип кәлмигән. Улар ялған гәпләргә ишинип, етиқадиниң вәйран болушиға йол бәргән (Тимотийға 1-хәт 1:19). Шундақ вәзийәткә чүшүп қалмаслиқ үчүн немә қилишимиз керәк? Сәлбий яки дәлил-испати йоқ хәвәрләрни тарқатмаң. Аңлиған һәммә нәрсиләргә ишинивәрмәң. Әксичә, қолуңизда дәлил-испат бар-йоқлиғини җәзимләштүрүң.

9. Тоғра мәлуматқа еришиш немә үчүн қийин болуши мүмкин?

⁹ Бәзи вақитларда раст-ялған арилаш яки йерим-ярта һекайиләрни аңлаймиз. Шу сәвәптин, бизниң тоғра хуласә чиқиришимиз қийин болуши мүмкин. Раст-ялған арилаш һекайиләргә ишинишкә болмайду! Шуңа, бундақ һекайиләргә ишинип қалмаслиқ үчүн немә қилишимиз керәк? (Әфәсликләргә 4:14).

10. Немә үчүн бәзи исраиллиқларниң қериндашлири билән җәң қилишиға тас қалған еди вә буниң алдини елишқа уларға немә ярдәм бәргән?

¹⁰ Йәшуаниң күнлиридә Иордан дәриясиниң ғәрбий тәрипидә яшиған исраиллиқлар билән болған вақиәдин савақ алалаймиз (Йәшуа 22:9—34). Улар Иорданниң шәрқий тәрипидә яшаватқан исраиллиқларниң дәрияниң йенида йоған бир қурбангаһ ясиғанлиғини аңлиған. Уларниң аңлиғанлири раст еди, амма улар һәммә тәпсилатлирини билмигән. Шуңа, ғәрип тәрәптә яшиған исраиллиқлар шәриқ тәрәптики қериндашлири Йәһвадин үз өргән дәп ойлап, уларға қарши җәң қилиш үчүн жиғилған (Йәшуа 22:9—12ни оқуң). Лекин һуҗум қилиштин бурун, ғәрип тәрәптики исраиллиқлар дәлил-испатларға еришиш үчүн бирнәччә әр кишини әвәткән. Бу әр кишиләр қандақ дәлил-испатларға еришкән? Шәриқ тәрәптики исраиллиқлар қурбангаһни сахта илаһлар үчүн қурмиған. Улар буни Йәһваға ибадәт қилидиғанлиғини әслитиш үчүн қилған еди. Исраиллиқлар өз қериндашлири дәрһал җәң қилмай, авал барлиқ дәлил-испатларға еришкини үчүн чоқум бәкму хошал болушқан.

11. а) Мефибошәт қандақ адаләтсизликә учриған? ә) Давут қандақ қилған болса Мефибошәткә адаләтлик муамилидә болған болатти?

¹¹ Бәзидә башқилар сөзгә сөз қошуп биз һәққидә йерим-ярта мәлумат тарқитип, бизгә зиян кәлтүрүши мүмкин. Мефибошәт шундақ вақиәни баштин кәчүргән. Давут падиша Мефибошәткә бовиси Саулниң һәммә йерини қайтуруп бәргән (Самуилниң 2-язмиси 9:6, 7). Бирақ кейинирәк Давут  Мефибошәт һәққидә ялған гәпләрни аңлиған еди. У гәп-сөзләрниң раст-ялғанлиғини тәкшүрмәйла, Мефибошәтниң һәммә мал-мүлкини тартивалған (Самуилниң 2-язмиси 16:1—4). Давут униң билән сөзләшкәндин кейин, өзиниң хата қилғанлиғини тонуп йәткән. Шуңа, у Мефибошәтниң мал-мүлкиниң бир қисмини қайтуруп бәргән (Самуилниң 2-язмиси 19:24—29). Әгәр Давут алдирақсанлиқ қилмай, дәлил-испатларға еришкән болса, Мефибошәт һечқандақ адаләтсизликкә учримиған болатти.

12, 13. а) Адәмләр Әйса һәққидә ялған сөз тарқатқанда, у немә қилған? ә)  Адәмләр биз һәққидә сөз-чөчәк қилса, немә қилсақ болиду?

¹² Бирси сиз тоғрилиқ сөз-чөчәк қилса, немә қилисиз? Әйса вә Чөмдүргүчи Йәһия шундақ вәзийәткә дуч кәлгән (Мәтта 11:18, 19ни оқуң). Әйса қандақ инкас қайтурған? У адәмләрниң өзи һәққидә ейтқанлириниң һәммисиниң ялғанлиғини дәлилләш үчүн пүтүн вақти билән күчини сәрип қилишқа тиришмиған. Әксичә, у адәмләрни дәлил-испатларға егә болушқа үндигән. У уларниң өзиниң немә сөзләп, немә қилғанлиғиға диққәт ағдурушини халиған. Шуңа Әйса: «Даналиқниң һәққанийлиғи ишлири билән тәстиқлиниду»,— дәп ейтқан (Мәтта 11:19).

¹³ Әйсаниң үлгисидин муһим савақ алалаймиз. Бәзидә адәмләр биз һәққидә наһәқ яки яман гәп сөзләрни ейтса, биз абройимиз чүшүп кетиду дәп ғәм қилишимиз мүмкин. Бирақ биз адәмләргә өзүмизниң қандақ адәм екәнлигимизни жүрүш-турушимиз билән көрситәләймиз. Әйсаниң үлгисидин көргинимиздәк, өз жүрүш-турушимиз билән биз һәққидә ейтилған йерим-ярта ялған мәлуматларни вә әйипләшләрниң хаталиғини испатлалаймиз.

14, 15. Немә үчүн өз әқлимизгә таянмаслиғимиз керәк?

¹⁴ Биз көрүп чиққинимиздәк, ишәнчлик дәлил-испатларға егә болуш қийин. Йәнә бир тосқунлуқ қилидиған нәрсә — камилсизлиғимиз. Бәлким, биз узун жиллар давамида Йәһваға хизмәт қилдуқ, шуңа бәзи тәрәптин даналиққа егә болдуқ. Еһтимал, биз сағлам ой-пикир қилғанлиғимиз үчүн башқилар бизни чоңқур һөрмәтләйду. Бирақ бу бизгә тузақ боламду?

¹⁵ Һә, чүнки биз өз әқлимизгә тайинишқа башлишимиз мүмкин. Өз һис-туйғулиримиз вә идеялиримизниң бизниң ой-пикир қилишимизни тизгинлишигә йол қоюшимиз мүмкин. Бу бәк хәтәрлик! Муқәддәс китап өз әқлимизгә таянмаслиғимиз керәклиги һәққидә ениқ агаһландуриду (Пәнд-нәсиһәтләр 3:5, 6; 28:26).

16. Бу мисалда ресторанда немә иш йүз бәргән? Турсунниң ойиға бирдинла немә кәлди?

¹⁶ Бир мисални көз алдимизға кәлтүрәйли: бир күни кәчтә узун жил ақсақал болуп хизмәт қилған Турсун исимлиқ қериндаш ресторанға барған. Шу йәрдә у Җаппар исимлиқ ақсақалниң өз аяли әмәс, башқа бир аял киши билән олтарғинини көрүп қалған. Турсун уларниң күлүшүп, қучақлашқанлиғини көргән. У бирдинла мундақ ойлайду: «Җаппар әнди аяли билән аҗришамду? Балилириға немә болар?» Турсун шуниңға охшаш ишларни көргән еди.  Әгәр сиз Турсунниң орнида болған болсиңиз немә ойлаттиңиз?

17. Турсун кейинирәк немини биливалған вә биз буниңдин қандақ савақ алалаймиз?

¹⁷ Алдиримай ойлинип көрәйли: Турсун «Җаппар аялиға вапасизлиқ қилип жүриду» дәп ойлиған. Бирақ у вәзийәтни ениқ билгәнму? Кейинирәк, Турсун Җаппарға телефон қилип, һелиқи аял униң туққан қериндиши екәнлигини билгән. У жирақ йәрдин кәлгән екән. Бир-бирини көрмигәнлигигә хелә жил болған еди. Бирақ қериндиши пәқәт бирнәччә саатқа кәлгәнликтин, Җаппарниң өйигә беришқа вақти болмиған һәм аяли униң билән көрүшүшкә келәлмигән еди. Турсун «Җаппар тоғрисида ойлиғинимни һечкимгә ейтмиғанлиғим яхши болди» дәп ойлиди. Бу вақиәдин немини үгинимиз? Йәһваға мәйли қанчә вақит хизмәт қилайли, биз тоғра хуласә чиқириш үчүн вәзийәтни яхши чүшинишимиз керәк.

18. Немә сәвәптин қериндишимиз һәққидә натоғра хуласә чиқиришимиз мүмкин?

¹⁸ Биз бир қериндаш билән тил тепишалмай жүрсәк, вәзийәткә тоғра баһа бериш қийин болиду. Әгәр аримиздики пәриқ тоғрисида дайим ойлавәрсәк, қериндишимиздин гуман қилишимиз мүмкин. Кейинирәк у һәққидә яман бир нәрсә аңлап, раст-ялғанлиғини билмисәкму, шу гәпкә ишәнгүмиз келиши мүмкин. Буниңдин қандақ савақ алимиз? Әгәр қериндишимиз һәққидә яман ойларға жүригимиздә орун бәрсәк, нәтиҗидә у тоғрисида дәлилләргә асасланмиған хата хуласә чиқиришимиз мүмкин (Тимотийға 1-хәт 6:4, 5). Ичи тарлиқ вә һәсәтхорлуққа охшаш яман илләтләрниң жүригимиздә йилтиз тартишиға йол бәрмәймиз. Йәһва Худа қериндашлиримизни яхши көрүшимизни вә уларни чин жүрәктин кәчүрүшимизни халайду (Колосилиқларға 3:12—14ни оқуң).

19, 20. а) Муқәддәс китаптики қайси принциплар мәлуматқа тоғра баһа беришкә ярдәм бериду? ә) Келәрки мақалидә немини үгинимиз?

¹⁹ Бүгүнки күндә ишәнчлик дәлил-испатларни тепиш вә уларға тоғра баһа бериш наһайити қийин. Немә үчүн? Чүнки мәлуматларниң көпинчиси толуқ әмәс яки ялған арилашқан. Камилсизлиғимизму бизгә тәсир қилиду. Бизгә немә ярдәм берәләйду? Әлвәттә, Худа Сөзидики принциплар! Мәсилән, шундақ бир принципта сөзни аңлимай турупла җавап бәргән киши ахмақ дәп санилидиғанлиғи көрситилгән (Пәнд-нәсиһәтләр 18:13). Йәнә бир принцип мәлуматниң раст-ялғанлиғини тәкшүрмәй туруп, дәрру униңға ишәнмәслик керәклигини көрситиду (Пәнд-нәсиһәтләр 14:15). Мәйли қанчә узун вақит Йәһваға хизмәт қилайли, өз әқлимизгә тайиналмаймиз (Пәнд-нәсиһәтләр 3:5, 6). Әгәр биз ишәнчлик дәлил-испатларни ишләтсәк, Муқәддәс китап принциплири бизни қоғдайду. Шундила биз тоғра хуласигә келип, дана қарарларни чиқиралаймиз.

²⁰ Бизгә мәлум бир вәзийәттә ақ-қарини пәриқ қилиш қийин болидиған йәнә бир сәвәп бар. Камилсиз болғанлиқтин, биз ишларға пәқәт ташқи көрүнишигә қарапла баһа беримиз. Келәрки мақалидә биз қайси вәзийәттә бу хаталиқни өткүзүшимиз вә шундақ хаталиқтин қандақ сақлиналайдиғанлиғимизни үгинимиз.