بىزنىڭ ئارخىپتىن
«چوڭ يىغىلىش يەنە قاچان بولىدۇ؟»
1932-يىلى نويابىر ئېيىنىڭ ئاخىرى. ئاھالىسى بىر مىليوندىن ئوشۇق مېكسىكا شەھىرىدە ئادەملەر مىغ-مىغ بولىۋاتىدۇ. بۇنىڭدىن بىر ھەپتە بۇرۇنلا بۇ يەردە ئەڭ دەسلەپكى كوچا چىرىغى (قاتناش چىرىغى) ئورنىتىلغان ئىدى. لېكىن ئادەملەرنى باشقا بىر نەرسە ھاياجانلاندۇرماقتا. فوتوئاپپاراتلىرىنى قولىدا تۇتقان مۇخبىرلار پويىز ئىستانسىدا تۇرۇپ، ئالاھىدە بىر مېھماننى كۈتمەكتە. قايسى مېھماننى؟ بۇ كۈزىتىش مۇنارى جەمىيىتىنىڭ رەئىسى جوسىف ف. رازېرفورد ئىدى. يەرلىك گۇۋاھچىلارمۇ ئۈچ كۈنلۈك چوڭ يىغىلىشقا كېلىۋاتقان رازېرفورد بۇرادەرنى قۇچاق ئېچىپ قارشى ئېلىشقا تەييار.
«ئالتۇن دەۋر» ژۇرنىلدا مۇنداق يېزىلغان ئىدى: «شەك-شۈبھىسىزكى، بۇ يىغىلىشنىڭ ئەھمىيىتى زور بىر ۋەقە سۈپىتىدە تارىختا ئۆز ئىزىنى قالدۇرىدۇ». ئەمما بۇ پەقەت تەخمىنەن 150 ئادەم قاتناشقان كىچىك يىغىلىش ئىدى. ئۇنداقتا، بۇ يىغىلىشنىڭ قانداق ئالاھىدىلىكى بولغان؟
بۇ يىغىلىشقىچە مېكسىكىدا ھەقىقەت ئانچە كەڭ تارقالمىغان ئىدى. 1919-يىلدىن تارتىپ بۇ يەردە كىچىك يىغىلىشلار ئۆتكۈزۈلسىمۇ، شۇ يىلىدىن كېيىن جامائەتلەرنىڭ سانى ئازىيىپ كەتتى. 1929-يىلى مېكىسكىدا بەيتەلنىڭ ئېچىلىشى بىلەن ۋەزىيەت ياخشىلىنىدىغاندەك كۆرۈنسىمۇ، يەنىلا بەزى توسالغۇلار بولغان. مەسىلەن، تەشكىلاتىمىز كىتاب تارقاتقۇچىلارغا (شۇ چاغدا پىدائىي ۋەز ئېيتقۇچىلار شۇنداق ئاتالغان) ۋەز قىلغان چاغدا سودا-سېتىق بىلەن شۇغۇللانماسلىق ھەققىدە كۆرسەتمە بەرگەندە، بىر كىتاب تارقاتقۇچى ئاچچىقلىنىپ، ئۇ ھەقىقەتنى تاشلاپ، ئۆزىنىڭ مۇقەددەس كىتابنى تەتقىق قىلىش گۇرۇپپىسىنى ئۇيۇشتۇرغان. بۇنىڭ بىلەن بىر ۋاقىتتا مۇقەددەس كىتابقا قارشى ئىش-ھەرىكىتى سەۋەبىدىن بەيتەل مەسئۇل ئاقساقالنى ئالماشتۇرۇشقا توغرا كەلگەنىدى. ھەقىقەتەن، مېكسىدىكى سادىق گۇۋاھچىلار تەسەللىيگە مۇھتاج بولغانىدى.
رازېرفورد بۇرادەر كەلگەندە ئۇلارغا ئىلھام بېرىپ، تەسىرلىك ئىككى نۇتۇق ۋە رادىئو ئارقىلىق ئاڭلىتىلغان بەش نۇتۇقنى ئېيتقان. شۇ چاغدا قېرىنداشلار مېكسىكىدا خۇش خەۋەرنى جاكارلاش ئۈچۈن رادىئو ئىستانسىيىلىرىنى بىرىنچى قېتىم ئىشلەتكەن. چوڭ يىغىلىشتىن كېيىن ۋەز ئىشىغا رەھبەرلىك قىلىدىغان بەيتەلنىڭ يېڭى مەسئۇل نازارەتچىسى تەيىنلەنگەنىدى. ئەمدى قىزغىنلىققا چۆمگەن گۇۋاھچىلار كۈچكە تولۇپ يەھۋانىڭ بەرىكىتى بىلەن ۋەز قىلىشنى داۋاملاشتۇردى.
1941-يىلى ئۆتكۈزۈلگەن چوڭ يىغىلىش، مېكسىكا
1933-يىلى مېكسىكىدا ئىككى چوڭ يىغىلىش ئۆتكۈزۈلدى: بىرسى ۋېراكرۇس شەھىرىدە، ئىككىنچىسى مېكسىكا شەھىرىدە. قېرىنداشلار ھارماي-تالماي ۋەز قىلىپ، بەك ياخشى نەتىجىلەرگە ئېرىشتى. مەسىلەن، 1931-يىلى بۇ يەردە 82 جاكارلىغۇچى بولدى، 1941-يىلى بولسا ئۇلارنىڭ سانى ئون ھەسسە كۆپەيدى! 1941-يىلى ئۆتكەن يىغىلىشقا 1000غا يېقىن ئادەم كەلدى.
«ئۇلار كوچىلارنى قاپلاۋالدى»
1943-يىلى گۇۋاھچىلار مېكسىكىنىڭ 12 شەھىرىدە ئۆتكۈزۈلمەكچى بولغان «ئازات بولغان خەلق» ناملىق يىغىلىشقا چاقىرىشنى باشلىدى * (ئىزاھاتقا قاراڭ). بۇنىڭ ئۈچۈن ئۇلار «ساندۋىچ» ئېلان تاختايلىرىنى ئېسىپ يۈردى. گۇۋاھچىلار مۈرىسىدە بىرىكتۈرۈلگەن، بىرى ئالدىغا، ئىككىنچىسى كەينىگە چۈشۈپ تۇرغان مۇنداق ئېلان تاختىسىنى 1936-يىلىدىن باشلاپ ئادەملەرگە چوڭ يىغىلىشنى ئېلان قىلىش ئۈچۈن ئىشلىتىپ كەلگەن.
1944-يىلنىڭ ژۇرنالىدىن ئېلىنغان گېزىت پارچىسى: «ساندۋىچ» ئېلان تاختىسىنى ئېسىپ يۈرگەن قېرىنداشلىرىمىز
مېكسىكىدا ئېلان تاختايلىرىنى ئېسىپ چوڭ يىغىلىشنى ئېلان قىلىش ئىشىنىڭ نەتىجىسى ئۇتۇقلۇق بولدىكى، بىر يەرلىك ژۇرنالدا چوڭ يىغىلىشقا قاتناشقان گۇۋاھچىلار ھەققىدە مۇنداق يېزىلغان ئىدى: «[چوڭ يىغىلىشتا] بىرىنچى كۈنى ئۇلارغا كۆپرەك ئادەمنى تەكلىپ قىلىش كېرەكلىكى ئېيتىلغان. ئەتىسى بولسا، ئۇلار يىغىلغان يەر ئادەملەرگە لىق تولدى» («La Nación»). گۇۋاھچىلارنىڭ بۇ ئۇتۇقى كاتولىك چىركوسىنىڭ چىشىغا تەگكەنلىكتىن، ئۇلار قارشىلىق كۆرسەتتى. بىراق قېرىنداشلار ھېچ قورقمىدى. ئۇلار ئادەملەرنى چوڭ يىغىلىشقا تەكلىپ قىلىشنى داۋاملاشتۇردى. مەزكۈر ژۇرنالدىكى باشقا بىر ماقالىدە: «ئۇلار پۈتكۈل شەھەر پۇقرالىرىنىڭ كۆزىگە چۈشتى»،— دەپ يېزىلىپ، قېرىنداشلىرىمىزنىڭ «ئېلان «ساندۋىچلىرىغا» ئايلانغانلىقى» ئېيتىلغان. شۇنداقلا شۇ ماقالىدە مېكسىكا شەھىرىنىڭ كوچىلىرىدا يۈرگەن قېرىنداشلىرىمىزنىڭ رەسىمى چىققان ئىدى. رەسىمنىڭ ئاستىدا: «ئۇلار كوچىلارنى قاپلاۋالدى»،— دەپ يېزىلغان.
«بېتونلۇق يەردىن خېلىلا يۇمشاق»
شۇ يىللىرى مېكسىكىدىكى يەھۋا گۇۋاھچىلىرىنىڭ كۆپىنچىسىگە چوڭ يىغىلىشلارغا قاتنىشىش ئاسان بولمىغان. كۆپ قېرىنداشلار پويىز يوللىرى ۋە ھەتتا ماشىنا ماڭىدىغان يوللاردىن يىراقتا جايلاشقان يېزىلاردىن كەلگەن. بىر جامائەت مۇنداق يازغان ئىدى: «بۇ يەرلەردە تېلېگراف لىنىيەسىدىن باشقا ھېچ نېمە ئۆتمەيدۇ». شۇ سەۋەبتىن، چوڭ يىغىلىشقا بېرىش ئۈچۈن، ئۇلارغا خېچىر ئېشەك بىلەن ياكى نەچچە كۈن پىيادە مېڭىشقا توغرا كەلگەنىدى.
قېرىنداشلارنىڭ كۆپىنچىسى كەمبەغەل بولغانلىقتىن، چوڭ يىغىلىشقا بېرىش ئۈچۈن پۇللىرى ئارانلا يېتەتتى. ئۇ يەرگە يېتىۋالغاندىن كېيىن، ئۇلار مېھىر-مۇھەببەت ۋە مېھماندوستلۇق كۆرسەتكەن يەرلىك گۇۋاھچىلارنىڭ ئۆيىدە تۇرغان. باشقىلىرى ئىبادەت ئۆيلىرىدە قونۇپ قالاتتى. بىر قېتىم تەخمىنەن 90 قېرىنداش بەيتەلدە كىتاب يېشىكلىرى ئۈستىدە ئۇخلىغان. «يىلنامىدا» يېزىلغاندەك، قېرىنداشلار بۇنىڭغا مىننەتدار بولۇپ، بۇ كوروبكىلارنىڭ «بېتونلۇق يەردىن خېلىلا يۇمشاق» بولغانلىقىنى ئېيتقان.
بۇ گۇۋاھچىلار قېرىنداشلىرى بىلەن جەم بولۇش ھەممە كۈچنى چىقىرىشقا ئەرزىيدۇ دەپ ھېسابلىغان. بۈگۈنكى كۈندە مېكسىكىدا 850000 يەھۋا گۇۋاھچىسى بار ۋە ئۇلارنىڭ ھەممىسى مىننەتدارلىق روھىنى كۆرسىتىدۇ * (ئىزاھاتقا قاراڭ). 1949-يىلنىڭ «يىلنامە» كىتابىدا يېزىلغاندەك، قېرىنداشلارنىڭ ئىبادەتكە بولغان قىزغىنلىق ئوتىنى ھېچقانداق قىيىنچىلىقلار ئۆچۈرەلمىدى. ھەربىر چوڭ يىغىلىشتىن كېيىن «ئۇلار ئۇزۇن ۋاقىت داۋامىدا كۆپىنچە شۇ چوڭ يىغىلىش توغرىسىدا سۆزلەپ يۈرگەن». قېرىنداشلار قايتا-قايتا: «چوڭ يىغىلىش يەنە قاچان بولىدۇ؟»— دەپ سورىشاتتى. ئوتتۇرا ئامېرىكىدىكى ئارخىپمىزدىن.
^ 9-ئابزاس 1944-يىلنىڭ «يىلنامىسىدا» ئېيتىلغاندەك، بۇ چوڭ يىغىلىش يەھۋا گۇۋاھچىلىرىنى مېكسىكىدا ھەممىگە تونۇتتى.
^ 14-ئابزاس 2016-يىلى مېكسىكىدا خاتىرىلەش كېچىسىگە 2 262 646 ئادەم كەلدى.
