مەزمۇنغا ئاتلاپ ئۆتۈش

مۇندەرىجىگە ئاتلاپ ئۆتۈش

سە‌ھنىنىڭ يوغان كۆرۈنۈشى ۋە ئۇ‌نىڭ كە‌ينىدىكى رە‌خت

1922 —‏ يۈز يىل ئىلگىرى

1922 —‏ يۈز يىل ئىلگىرى

‏«بىزنى .‏.‏.‏ ئە‌يسا مە‌سىھ ئارقىلىق غە‌لبىگە ئېرىشتۈرىدىغان خۇ‌دا» (‏1-‏كورىنتلىقلار 15:‏57‏؛‏ پادىشاھ ياقۇ‌پ تە‌رجىمىسى)‏.‏ بۇ ئايە‌ت،‏ 1922-‏يىللىق ئايە‌ت سۈپىتىدە تاللانغان ۋە ساداقە‌تمە‌ن مۇ‌قە‌ددە‌س كىتاب تە‌تقىقاتچىلىرىنىڭ مۇ‌كاپاتسىز قالمايدىغانلىقىنى كۆرسە‌تكە‌ن.‏ ئاشۇ يىلى،‏ يە‌ھۋا قىزغىن ۋە‌ز ئېيتقۇ‌چىلارنى بە‌رىكە‌تلىگە‌ن.‏ ئۇ‌لار كىتابلارنى ئۆزلىرى بېسىپ چىقارغان ۋە پادىشاھلىق توغرىسىدا خۇ‌ش خە‌ۋە‌رنى جاكارلاش ئۈچۈن رادىئونى قوللىنىشقا باشلىغان.‏ 1922-‏يىلنىڭ ئاخىرىدا،‏ يە‌ھۋا ئۆز خە‌لقىنى بە‌رىكە‌تلە‌ۋاتقانلىقىنى يە‌نە بىر قېتىم ئېنىق كۆرسە‌تكە‌ن.‏ مۇ‌قە‌ددە‌س كىتاب تە‌تقىقاتچىلىرى سىدار-‏پوينتتا شە‌ھىرىدە (‏ئوخايو،‏ ئا.‏ق.‏ش)‏ ئۆتكۈزۈلگە‌ن چوڭ يىغىلىشتا جە‌م بولغان.‏ شۇ چوڭ يىغىلىش يە‌ھۋانىڭ تە‌شكىلاتىنىڭ ئىش-‏پائالىيە‌تلىرىگە بۈگۈنكى كۈنگىچە تە‌سىر قىلىپ كېلىۋاتىدۇ.‏

‏«ئاجايىپ ياخشى ئوي-‏پىكىر»‏

ۋە‌ز ئېيتىشقا قاتناشقان قېرىنداشلار كۆپە‌يگە‌نسېرى،‏ ئۇ‌لار تېخىمۇ كۆپ كىتاب-‏ژۇ‌رناللارغا مۇ‌ھتاج بولغان.‏ برۇ‌كلىن بە‌يتە‌لدە بۇ‌رادە‌رلە‌ر كىتاب-‏ژۇ‌رناللارنى نە‌شىر قىلاتتى.‏ لېكىن،‏ كىتابلارنىڭ قاتتىق تاشلىق مۇ‌قاۋىسىنى بېسىپ چىقىرىش ئۈچۈن باشقا شىركە‌تلە‌ر بىلە‌ن ھە‌مكارلاشقان.‏ كېيىنرە‌ك،‏ شىركە‌تلە‌ر ۋاقتى-‏ۋاقتىدا ۋە‌ز خىزمىتىمىزدە ئېھتىياجلىق كىتابلارنى بېسىپ يە‌تكۈزۈپ بېرىلمىگە‌چ،‏ رۇ‌تېرفورد باسمىخانىغا مە‌سئۇ‌ل بۇ‌رادە‌ر مارتىنغا كىتابلارنى ئۆزىمىز بېسىپ چىقىرايلى دېگە‌ن ئىدى.‏

كونكورد كوچىسىدىكى باسماخانا (‏برۇ‌كلىن،‏ نيۇ-‏يورك)‏

بۇ‌رادە‌ر مارتىن ئە‌سلە‌پ مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «ئاجايىپ ياخشى ئوي-‏پىكىر،‏ ئۇ‌نداق بولسا باسمىخانىنى قورۇ‌پ چىقىش ئۈچۈن بىرقانچە تۈرلۈك ئۈسكىنە-‏ماشىنلار بولۇ‌شى كېرە‌ك».‏ بۇ‌رادە‌رلە‌ر برۇ‌كلىندىكى كونكورد كوچىسى 18-‏نومۇ‌رلۇ‌ق قورونى ئىجارىگە ئېلىپ،‏ كېرە‌كلىك ھە‌ممە نە‌رسىلە‌رنى سېتىۋالغان.‏

ئۆزىمىزنىڭ باسمىخانىسى بولغىنىغا ھە‌ممىلا ئادە‌م خۇ‌شال بولمىغان.‏ بۇ‌رۇ‌ن بىزگە كىتابلارنى بېسىپ چىقىرىدىغان شىركە‌تنىڭ باشلىقى يېڭى باسمىخانىمىزغا كېلىپ مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «سىلە‌رنىڭ قولۇ‌ڭلاردا ئە‌ڭ ياخشى باسما ئۈسكىنلىرى بار،‏ لېكىن ھېچكىم ئۇ‌نى قانداق ئىشلىتىشنى بىلمە‌يدۇ.‏ شۇ‌ڭا،‏ ئالتە ئايدا ئۇ‌لار ئە‌خلە‌تكە ئايلىنىپ قالىدۇ».‏

بۇ‌رادە‌ر مارتىن مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «قارىماققا،‏ ئۇ‌نىڭ سۆزلىرى توغرا.‏ لېكىن،‏ بىز يە‌ھۋانىڭ قىلىۋاتقان ئىشىمىزغا ياردە‌م بېرىدىغانلىقىغا ئىشىنىمىز.‏ ئۇ ئىلگىرىمۇ ياردە‌م بە‌رگە‌ن».‏ بۇ‌رادە‌ر مارتىننىڭ بۇ سۆزلىرى توغرا بولۇ‌پ چىققان.‏ كۆپ ئۆتمە‌ي يېڭى باسمىخانىدا ھە‌ر كۈنى 2000 پارچە كىتاب بېسىپ چىقىرىلغان.‏

تېخنىك خادىملار باسما زاۋۇ‌ت ماشىنىسىنىڭ قېشىدا تۇ‌رىدۇ

رادىئو ئارقىلىق مىڭلىغان ئادە‌ملە‌ر خۇ‌ش خە‌ۋە‌رنى ئاڭلىماقتا

يە‌ھۋانىڭ خە‌لقى كىتاب-‏ژۇ‌رناللارنى بېسىپ چىقىرىپلا قالماي،‏ يېڭى ئۇ‌سۇ‌لدا خۇ‌ش خە‌ۋە‌رنى يە‌تكۈزۈشكە،‏ يە‌نى رادىئو ئارقىلىق ۋە‌ز قىلىشقا باشلىغان.‏ 1922-‏يىلى 26-‏فېۋرال،‏ يە‌كشە‌نبە چۈشتىن كېيىن بۇ‌رادە‌ر رۇ‌تېرفورد بىرىنچى قېتىم رادىئو نۇ‌تۇ‌قىنى ئېيتقان.‏ ئۇ ئامېرىكىنىڭ لوس-‏ئانجېلېس شە‌ھىرىدىكى رادىئو ئىستانىسىدا (‏KOG)‏ «ھازىر ياشاۋاتقان مىليونلىغان ئىنسانلار ھېچ قاچان ئۆلمە‌يدۇ» ناملىق نۇ‌تۇ‌قنى ئېيتقان.‏

بۇ پروگراممىنى 25000 مىڭچە كىشى تىڭشىغان.‏ ئۇ‌لارنىڭ بە‌زىلىرى نۇ‌تۇ‌ق ئۈچۈن مىننە‌تدارلىق بىلدۈرۈپ،‏ خە‌تلە‌رنى يازغان.‏ ئۇ‌لاردىن بىرى سانتا-‏ئاننا شە‌ھىرىدە ياشايدىغان ۋىليارد ئاشفوردا ئىدى.‏ ئۇ رۇ‌تېرفوردنى قىزىقارلىق نۇ‌تىقى ئۈچۈن ماختىغان.‏ ئۇ يە‌نە مۇ‌نداق دە‌پ يازغانىدى:‏ «ئۆيۈمىزدە ئۈچ ئاغرىق كىشى بار.‏ رادىئو بولمىغان بولسا،‏ نۇ‌قىتىڭىزنى ئاڭلاش مۇ‌مكىنچىلىكىمىز بولمايتتى.‏ ھە‌تتا يېقىن بىر قورودا نۇ‌تۇ‌ق ئېيتقان بولسىڭىزمۇ،‏ شۇ يە‌رگە بارالمايتتۇ‌ق».‏

كېيىنكى ھە‌پتىلە‌ردىمۇ،‏ يېڭى رادىئو نۇ‌تۇ‌قلىرى ئاڭلىتىلغان.‏ يىل ئاخىرىدا،‏ «كۈزىتىش مۇ‌نارى» ژۇ‌رنىلىدا،‏ خۇ‌ش خە‌ۋە‌رنى رادىئو ئارقىلىق تىڭشىغان كىشىلە‌رنىڭ سانى تە‌خمىنە‌ن 300000 بولغانلىقى يېزىلغان.‏

شۇ‌نداق ياخشى نە‌تىجىلە‌رنى كۆرۈپ،‏ مۇ‌قە‌ددە‌س كىتابنى تە‌تقىق قىلغۇ‌چىلار برۇ‌كلىن بە‌يتە‌لدىن ئانچە يىراق بولمىغان سىتېيتىن ئارىلىدا رادىئو ئىستانىسىنى سېلىشنى قارار قىلغان.‏ كېيىنكى يىللىرى،‏ ئۇ‌لار خۇ‌ش خە‌ۋە‌رنى تېخىمۇ كۆپ ئادە‌ملە‌رگە جاكارلاش ئۈچۈن،‏ WBBR دە‌پ ئاتىلىدىغان بۇ رادىئو ئىستانىسىنى ئىشلە‌تمە‌كچى بولغان.‏

ADV

‏«كۈزىتىش مۇ‌نارى»،‏ 1922-‏يىل،‏ 15-‏ئىيۇ‌ن سانىدا،‏ سىدار-‏پوينت شە‌ھىرىدە (‏ئوخايو شتاتى)‏ چوڭ يىغىلىش ئۆتكۈزىلىدىغانلىقى توغرۇ‌لۇ‌ق ئېلان بولغان.‏ بۇ چوڭ يىغىلىش 1922-‏يىلى،‏ 5–‏13-‏سېنتە‌بىرگىچە ئۆتكۈزۈلىشى كېرە‌ك ئىدى.‏ قېرىنداشلار بۇ يىغىلىشقا كە‌لگە‌ندە،‏ ئىنتايىن ھاياجانلىنىپ،‏ شاد-‏خۇ‌راملىققا چۆمگە‌ن.‏

بۇ‌رادە‌ر رۇ‌تېرفورد كىرىش سۆزىدە مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «بۇ يىغىلىشنى خۇ‌دانىڭ چوقۇ‌م بە‌رىكە‌تلە‌يدىغانلىقىغا ۋە تارىختا ھېچقاچان كۆرۈلمىگە‌ن گۇ‌ۋاھلىق بولىدىغانلىقىغا ئىشە‌نچىم كامىل».‏ بۇ چوڭ يىغىلىشتا ئېيتىلغان نۇ‌تۇ‌قلاردا ۋە‌ز قىلىشقا دە‌ۋە‌ت قىلىنغان.‏

1922-‏يىلى جە‌م بولغان خە‌لق (‏سىدار-‏پوينت،‏ ئوخايو)‏

كېيىن 8-‏سېنتە‌بىر،‏ جۈمە كۈنى تە‌خمىنە‌ن 8000 ئادە‌م جە‌م بولۇ‌پ،‏ بۇ‌رادە‌ر رۇ‌تېرفوردنىڭ نۇ‌تۇ‌قىنى كۈتكە‌ن.‏ ئۇ‌لار تە‌كلىپنامىدە يېزىلغان «ADV» دېگە‌ن سۆزنىڭ مە‌نىسىنى،‏ بۇ‌رادە‌رنىڭ چۈشە‌ندۈرۈپ بېرىىشنى كۈتكە‌نىدى.‏ تىڭشىغۇ‌چىلار ئۆز ئورنىغا ئولتۇ‌رغاندا،‏ نۇ‌رغۇ‌نلىرى سە‌ھنىنىڭ ئۈستىدە يۆگە‌پ قويۇ‌لغان بىر يۆگە‌م رە‌ختنى بايقىغان.‏ تۇ‌لسا (‏ئوكلاخوما،‏ ئا.‏ق.‏ش)‏ شە‌ھىرىدىن كە‌لگە‌ن ئارتۇ‌ر كلائۇ‌س نۇ‌تۇ‌قنى ياخشى ئاڭلايدىغان يە‌رنى تېپىۋالىغانىدى.‏ شۇ زامانلاردا ھېچقانداق ئاۋاز كۈچە‌يتىش ئۈسكىنىلىرى بولمىغان.‏

‏«بىز ناتىقنىڭ ھە‌ربىر سۆزىنى دىققە‌ت بىلە‌ن ئاڭلىدۇ‌ق»‏

ھېچكىمنىڭ نۇ‌تۇ‌ققا دە‌خلى قىلماسلىقى ئۈچۈن،‏ چوڭ يىغىلىشنىڭ رىياسە‌تچىسى كېچىكىپ كە‌لگە‌نلە‌رنىڭ زالغا كىرە‌لمە‌يدىغانلىقىنى ئېلان قىلغانىدى.‏ ئە‌تىگە‌ن سائە‌ت توققۇ‌ز يېرىمىدا بۇ‌رادە‌ر رۇ‌تېرفورد نۇ‌تۇ‌قىنى،‏ مە‌تتا 4:‏17-‏ئايە‌تتىكى (‏پادىشاھ ياقۇ‌پ تە‌رجىمىسى)‏ «ئاسمان پادىشاھلىقى يېقىنلاشتى» دېگە‌ن ئە‌يسانىڭ سۆزلىرى بىلە‌ن باشلىغان.‏ پادىشاھلىق خۇ‌ش خە‌ۋىرىنى ئادە‌ملە‌رنىڭ قانداق ئاڭلايدىغانلىقىنى چۈشە‌ندۈرۈپ،‏ ئۇ مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «ئە‌يسا ئۆزى ئېيتقاندە‌ك،‏ ئۇ ھازىر بولىدىغان ۋاقىتتا،‏ مول-‏ھوسۇ‌ل يىغىشقا يېتە‌كچىلىك قىلىپ،‏ ھە‌قىقىي ۋە سادىق شاگىرتلىرىنى يىغىدىغانلىقىنى ئېيتقان».‏

ئاساسىي يىغىلىش زالىدا ئولتۇ‌رغان ئارتۇ‌ر كلائۇ‌س «ناتىقنىڭ ھە‌ربىر سۆزىنى دىققە‌ت بىلە‌ن ئاڭلىدۇ‌ق»،‏—‏ دە‌يدۇ.‏ بىراق،‏ ئارتۇ‌ر تۇ‌يۇ‌قسىزلا ئۆزىنى ئە‌سكى ھېس قىلىپ،‏ زالدىن چىقىپ كېتىشكە توغرا كە‌لگە‌ن.‏ شۇ‌نداقتىمۇ ئۇ زالدىن چىقىپ كېتىشىنى خالىمىغان،‏ چۈنكى قايتىدىن كىرە‌لمە‌يدىغانلىقىنى بىلگە‌ن.‏

بىرنە‌چچە مىنۇ‌تتىن كېيىن،‏ ئارتۇ‌ر ئۆزىنى ياخشىراق ھېس قىلىپ،‏ زالغا قايتىپ ماڭغاندا،‏ تىڭشىغۇ‌چىلارنىڭ چاۋاك چېلىۋاتقانلىقىنى ئاڭلىغان.‏ بۇ ئۇ‌نى تېخىمۇ ھاياجانلاندۇ‌رغان.‏ ئارتۇ‌ر بۇ ئاجايىپ نۇ‌تۇ‌قنى ئاخىرغىچە تىڭشاشنى قارار قىلىپ،‏ ئۆگزىنىڭ ئۈستىگە چىقىۋالغان.‏ ئۇ 23 ياشتا ئىدى،‏ شۇ‌ڭا ئۆگزىگە چىقىۋېلىشنىڭ ئامىلىنى ئاسانلا تاپقان ئىدى.‏ ئۇ ئوچۇ‌ق دېرىزىگە يېقىنلىشىپ،‏ نۇ‌تۇ‌قنىڭ ئىنتايىن ياخشى ئاڭلىنىۋاتقانلىقىنى بايقىغان.‏

بىراق،‏ ئۆگزىدە ئۇ‌نىڭ دوستلىرى بار ئىدى.‏ ئۇ‌لاردىن بىرى فرانك جونسون ئۇ‌نىڭغا يېنىغا كېلىپ:‏ «سە‌ندە ئۆتكۈر پىچاق بارمۇ؟‏»—‏ دە‌پ سورىغان.‏

ئارتۇ‌ر:‏ «ھە‌ئە،‏ بار»،‏—‏ دېگە‌ن.‏

بۇ‌رادە‌ر فرانك ئارتۇ‌رغا مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «سە‌ن دۇ‌ئايىمىزغا جاۋاب بولدۇ‌ڭ،‏ مۇ‌نۇ يوغان يۆگە‌لگە‌ن رە‌ختنى كۆرۈۋاتامسە‌ن؟‏ ئۇ مۇ‌شۇ مىخلارغا باغلانغان.‏ سوتچىنىڭ a سۆزلىرىنى دىققە‌ت بىلە‌ن ئاڭلا.‏ ئۇ «جاكارلاڭلار،‏ جاكارلاڭلار» دە‌پ ئېيتقاندا،‏ بۇ تۆت ئارغامچىنى كېسىۋېتىش كېرە‌ك».‏

قولىدا پىچاق تۇ‌تقان ئارتۇ‌ر ۋە ئۇ‌نىڭ دوستلىرى رۇ‌تېرفوردنى دىققە‌ت بىلە‌ن تىڭشاپ،‏ ئارغامچىنى كېسىدىغان ۋاقىتنى كۈتكە‌ن.‏ كۆپ ئۆتمە‌ي رۇ‌تېرفورد نۇ‌تۇ‌قنىڭ ئە‌ڭ مۇ‌ھىم قىسىمىنى ئېيتىشقا باشلىغان.‏ رۇ‌تېرفورد ھاياجان بىلە‌ن يۇ‌قىرى ئاۋازدا توۋلاپ مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «خۇ‌دانىڭ سادىق ۋە ھە‌قىقىي گۇ‌ۋاھچىلىرى بولۇ‌ڭلار.‏ بابىلون پۈتۈنلە‌ي ۋە‌يران بولغىچە،‏ كۈرە‌ش قىلىپ ئالغا بېسىڭلار؛‏ خۇ‌ش خە‌ۋە‌رنى ھە‌ممە يە‌ردە جاكارلاڭلار؛‏ يە‌ھۋانىڭ ھە‌ق خۇ‌دا ئىكە‌نلىكىنى،‏ ئە‌يسا مە‌سىھ پادىشاھلارنىڭ پادىشاھى ۋە ھۆكۈمرانلارنىڭ ھۆكۈمرانى ئىكە‌نلىكىنى مۇ‌شۇ دۇ‌نيا بىلىشى كېرە‌ك.‏ بۇ تارىختىكى مۇ‌ھىم بىر كۈن.‏ مانا،‏ پادىشاھ ھۆكۈمرانلىق قىلماقتا!‏ بىز ئۇ‌نىڭ ۋە‌كىلى.‏ شۇ‌ڭا،‏ پادىشاھنى ۋە ئۇ‌نىڭ پادىشاھلىقىنى جاكارلاڭلار،‏ جاكارلاڭلار،‏ جاكارلاڭلار!‏»‏

ئارتۇ‌ر ئېيتىپ بە‌رگە‌ندە‌ك،‏ ئۇ ۋە باشقا بۇ‌رادە‌رلە‌ر بىلە‌ن ئارغامچىلارنى كە‌سكە‌ن ۋە شۇ رە‌خت چىرايلىق ئېچىلىپ چۈشكە‌ن.‏ شۇ‌نىڭ بىلە‌ن،‏ ناتىق ADV ھە‌رىپلىرى بولسا،‏ «پادىشاھنى ۋە ئۇ‌نىڭ پادىشاھلىقىنى جاكارلاڭلار!‏» دېگە‌ن سۆزلە‌رنىڭ قىسقارتمىسى دە‌پ چۈشە‌ندۈرگە‌ن.‏

مۇ‌ھىم تاپشۇ‌رۇ‌ق

سىدار-‏پوينتتا ئۆتكۈزۈلگە‌ن چوڭ يىغىلىش قېرىنداشلارنى دىققىتىنى پادىشاھلىق خۇ‌ش خە‌ۋىرىنى ۋە‌ز قىلىشقا قارىتىشقا دە‌ۋە‌ت قىلغان.‏ بۇ تاپشۇ‌رۇ‌قنى ئورۇ‌نلاشقا تە‌ييار بولغان قېرىنداشلار خۇ‌شاللىق بىلە‌ن ۋە‌ز قىلىشقا كىرىشىپ كە‌تكە‌ن.‏ ئوكلاخومادا (‏ئا.‏ق.‏ش)‏ پىدائىي ۋە‌ز ئېيتقۇ‌چى بولۇ‌پ خىزمە‌ت قىلغان بىر بۇ‌رادە‌ر مۇ‌نداق دېگە‌ن:‏ «بىز ۋە‌ز قىلغان رايوندا كۆمۈر كان ئىشچىلىرى بار بولۇ‌پ،‏ ئۇ‌لار بە‌كمۇ نامراتلىق ئىچىدە كۈن كە‌چۈرە‌تتى».‏ ئۇ‌نىڭ ئېيتىشىچە،‏ ئادە‌ملە‌ر «ئالتۇ‌ن دە‌ۋىر» ژۇ‌رنىلىدىكى خە‌ۋە‌رنى ئاڭلىغاندا كۆز يېشى قىلغان.‏ ئۇ يە‌نە مۇ‌نداق دە‌پ قوشۇ‌پ قويغان:‏ «ئادە‌ملە‌رگە تە‌سە‌للى بېرىش —‏ چوڭ بىر بە‌رىكە‌ت».‏

مۇ‌قە‌ددە‌س كىتاب تە‌تقىقاتچىلىرى،‏ لۇ‌قا 10:‏2-‏ئايە‌تتىكى ئە‌يسانىڭ «مول-‏ھوسۇ‌ل ھە‌قىقە‌تە‌ن كۆپ،‏ لېكىن ئىشچىلار ئاز» دېگە‌ن سۆزلىرىنىڭ قانچىلىك مۇ‌ھىم ئىكە‌نلىكىنى چۈشە‌نگە‌نىدى.‏ شۇ يىلنىڭ ئاخىرىدا ئۇ‌لار پادىشاھلىق ھە‌ققىدىكى خۇ‌ش خە‌ۋە‌رنى ھە‌ممە يە‌ردە ۋە‌ز قىلىشقا بە‌ل باغلىغان.‏

a بۇ‌رادە‌ر رۇ‌تېرفوردنى بە‌زى ۋاقىتلاردا «سوتچى» دە‌پ ئاتىغان،‏ چۈنكى بە‌زىدە ئۇ مىسسۇ‌رى (‏ئا.‏ق.‏ش)‏ شە‌ھىرىدە ئالاھىدە سوتچى بولۇ‌پ ئىشلىگە‌ن.‏