سىز بىلەمسىز؟
موردىكاي ھەقىقەتەن ئۆتمۈشتە ياشىغان شەخس
مۇقەددەس يازمىلارنىڭ ئەستىر كىتابىدا موردىكاي ئىسىملىك مۇھىم بىر شەخس تىلغا ئېلىنغان. ئۇ ئەسىرلىككە ئېلىنغان يەھۇدىي بولسىمۇ، پارس پادىشاھلىقىنىڭ ئوردىسىدا خىزمەت قىلغان ئىدى. ئۇ مىلادىدىن ئىلگىرىكى بەشىنچى ئەسىرنىڭ باشلىرىدا، يەنى پادىشاھ ئاخاشۋېروشنىڭ (بۈگۈنكى كۈندە، كىشىلەر 1-كسېركس دەپمۇ ئاتايدۇ) زامانىدا ياشىغان. موردىكاي پادىشاھنى ئۆلتۈرۈش ئۈچۈن تىل بىرىكتۈرگەنلەرنى ئاشكارىلىغان. مىننەتدارلىق بىلدۈرۈش ئۈچۈن پادىشاھ ئۇنى خەلقنىڭ ئالدىدا شان-شەرەپكە ئېرىشتۈرگەن. موردىكاي بىلەن باشقا يەھۇدىيلارنىڭ دۈشمىنى ۋە ھامان ئۆلگەندىن كېيىن، پادىشاھ موردىكاينى ۋەزىر قىلىپ تەيىنلىگەن. بۇ ھوقۇق موردىكايغا، پارس ئىمپېرىيىسى زېمىنىدا ياشاۋاتقان يەھۇدىيلارنى ئىرقى قىرغىنچىلىقتىن قۇتۇلدۇرۇش بۇيرۇقىنى چىقىرىش ئىمكانىيىتىنى ياراتقانىدى.—ئەستىر 1:1؛ 2:5، 21–23؛ 8:1، 2؛ 9:16.
20-ئەسىرنىڭ بېشىدا، بەزىبىر تارىخشۇناسلار ئەستىر كىتابى ئويدۇرۇپ چىقىرىۋالغان ۋە موردىكاي دېگەن شەخس ھېچقاچان ياشىمىغان دېيىشكەنىدى. لېكىن، 1941-يىلى ئارخېئولوگلار مۇقەددەس كىتابتىكى موردىكاي توغرۇلۇق مەلۇماتنىڭ راستلىقى ھەققىدە دەلىل-ئىسپاتلارنى تاپتى. بۇ قانداق دەلىل-ئىسپاتلار؟
تەتقىقاتچىلار پارس سېغىز لاي تاختا يازمىلىرىدا، ماردۇكا (ئىنگلىزچە موردىكاي) ئىسىملىك بىر ئەر كىشىنى تىلغا ئالغانلىقىنى بايقىغان. ئۇ شۇشاندا باشقۇرغۇچى، بەلكىم ھېساب قىلغۇچى بولۇپ ئىشلىگەن. شەرق تارىخى تەتقىقاتچىسى ئارتۇر ئۇنگناد ئۆز كەسىپىگە پىشقان تارىخشۇناس بولۇپ، ئۇ تۇنجى بولۇپ، مۇقەددەس كىتابتىن باشقا ھۆججەتلەردە موردىكاي توغرۇلۇق تىلغا ئېلىنغانلىقىنى ئېلان قىلغان.
ئۇنگناد بۇنى ئوتتۇرغا قويغاندىن كېيىن، تەتقىقاتچىلار باشقا مىڭلىغان پارس سېغىز لاي تاختا يازمىلىرىنى تەرجىمە قىلغان. ئۇلارنىڭ ئارىسىدا شەھەر تاملىرىنىڭ ئەتراپىدىكى خارابىلەردىن تېپىلغان پېرسەپولىس تاختىلىرى بار ئىدى. بۇ تاختىلار 1-كسېركس پادىشاھ زامانىغا تەۋە بولۇپ، ئېلام تىلىدا يېزىلغان. ئۇلاردا ئەستىر كىتابىدا تىلغا ئېلىنغان بىرنەچچە ئىسىملار بار a.
موردىكاي (ماردۇكا) دېگەن ئىسىمنىڭ پارس سېغىز لاي تاختا يازمىلىرىدىكى يېزىلىشى
بىرنەچچە پېرسەپولىس تاختىسىدا ماردۇكا دېگەن ئىسىم يېزىلغان، ئۇ 1-كسېركس زامانىدا شۇشان ئوردىسىدا پادىشاھنىڭ كاتىپى بولغان. بىر تاختىدا ماردۇكا تەرجىمان دەپ تەسۋىرلىگەن. بۇ تەپسىلات مۇقەددەس كىتابتىكى موردىكاي ھەققىدىكى تەسۋىرلەشكە ماس كېلىدۇ. ئۇ پادىشاھ ئاخاشۋېروش (1-كسېركس) ئوردىسىدا خىزمەت قىلىدىغان، كەم دېگەندە ئىككى تىلدا سۆزلەيدىغان ئەمەلدار ئىدى. موردىكاي دائىم شۇشاندىكى پادىشاھ سارىيىنىڭ دەرۋازىسىدا ئولتۇراتتى (ئەستىر 2:19، 21؛ 3:3). بۇ پادىشاھلىق دەرۋازىسى ھەيۋەتلىك بىنا بولۇپ، ئوردا ئەمەلدارلىرىنىڭ خىزمەت ئورنى ئىدى.
تاختىدا تىلغا ئېلىنغان ماردۇكا بىلەن مۇقەددەس كىتابتىكى موردىكاينىڭ ھەيران قالارلىق ئوخشاشلىقى بار. ئۇلار ئوخشاش بىر ۋاقىتتا، ئوخشاش بىر پادىشاھ ئوردىسىنىڭ ئەمەلدارلىرى بولغان. بۇ بارلىق ئوخشاشلىقلار ئارخېئولوگىيىلىك بايقاشلاردا تىلغان ئېلىنغان ماردۇكا بىلەن، ئەستىر كىتابىدا تەسۋىرلەنگەن موردىكاينىڭ ئوخشاش بىر شەخس ئىكەنلىكىنى كۆرسىتىدۇ.
a 1922-يىلى مۇتەخەسسىس ئېدۋىن ماساۋ يامائۇچى ئەستىر كىتابىدا ئۇچرايدىغان ئون ئىسىمنى تاپقان.
