Espiritu sandu unene wa Suku okuti, ongusu yaye ya pama. (Mika 3:8; Luka 1:35) Embimbiliya li popia okuti, Suku o ‘tuma espiritu sandu liaye.’ O ci linga ndati? Eye o talavaya longusu yaye kovina viosi vi sukiliwa oco a tẽlise ocipango caye.—Olosamo 104:30; 139:7.

 Vembimbiliya ondaka “espiritu” yopiwa kelimi lio Heveru rú·ahh kuenda yo Helasi pneú·ma. Olonjanja vialua, olondaka viaco vi tiamisiwila kongusu ya pama ya Suku, ale kespiritu sandu. (Efetikilo 1:2) Pole, Vembimbiliya olondaka viaco vi pondola oku kuata elomboloko likuavo, ndeci:

•   Efuimo.—Havakuki 2:19; Esituluilo 13:15.

•   Ofela.—Efetikilo 8:1; Yoano 3:8.

•   Ongusu yomuenyo yi kasi voviendalomuenyo.—Yovi 34:14, 15.

•   Ocituwa, ale onjongole yomunu umue.—Atendelo 14:24.

•   Omanu vakuetimba liespiritu ndeci, Suku kuenda ovangelo.—1 Olosoma 22:21; Yoano 4:24.

 Alomboloko aco osi, a kuete ocisimĩlo cimuamue okuti: ocina cimue ka ci letiwe lovaso etu, pole, ci linga ovina vi letiwe. Cimuamue haico okuti, espiritu lia Suku li sokisiwa “lofela, ka li muiwa, ka li kuatiwa kuenda li kuete unene.”—An Expository Dictionary of New Testament Words (Dicionário Expositivo de Palavras do Novo Testamento), de William Vine.

 Embimbiliya li tukulavo espiritu sandu “ndovaka,” ale ‘ndovimuine’ via Suku. (Olosamo 8:3; 19:1; Luka 11:20; sokisa Mateo 12:28.) Ndeci omesele yimue yi talavaya lovaka aye kuenda ovimuine viaye oco a linge upange, Suku o talavaya lespiritu liaye oco a linge ovina ndeci:

•   Ovailu kuenda ilu lieve.—Olosamo 33:6; Isaya 66:1, 2.

•   Embimbiliya.—2 Petulu 1:20, 21.

•   Ovikomo kuenda upange woku kunda afendeli vaye vo kosimbu va linga.—Luka 4:18; Ovilinga 1:8; 1 Va Korindo 12:4-11.

•   Ovituwa viwa vi lekisiwa lomanu va pokola kokuaye.—Va Galatia 5:22, 23.

Espiritu sandu hamunuko

 Poku tukula espiritu “ndeka,” “ndovimuine,” ale ndefuimo lia Suku, Embimbiliya li lekisa okuti espiritu sandu hamunuko. (Etundilo 15:8, 10) Ovaka omesele yimue ka a pondola oku talavaya lika liao okuti, ka a pangi onepa ketimba kuenda kovisimĩlo viaye. Cimuamue haico, espiritu sandu lia Suku ka li talayava lika liayo, Suku eye o li songuila. (Luka 11:13) Embimbiliya li sokisavo espiritu lia Suku lovava, olonjanja vimue olio li sokisiwa lovina ndeci, ekolelo kuenda ukũlĩhĩso. Asokiso aco a eca uvangi wokutuwa kuespiritu sandu.—Isaya 44:3; Ovilinga 6:5; 2 Va Korindo 6:6.

 Embimbiliya li tukula onduko ya Yehova Suku kuenda Yomõlaye Yesu Kristu. Pole, ka kuli onepa yimue olio li popia okuti espiritu sandu li kuete onduko. (Isaya 42:8; Luka 1:31) Ukristão Stefano poku pondiwa, locikomo wa kuata ocinjonde cimue co kilu okuti, wa mola lika omanu vavali, ka va kaile vatatu. Embimbiliya liti: “Eye omo a yukisua lespiritu sandu, wa vanja kilu kuenje wa mola ulamba wa Suku kuenda Yesu o tãi kondio ya Suku.” (Ovilinga 7:55) Espiritu sandu unene wa Suku wa kala oku talavaya kuenda Stefano wa tambula ocinjonde caco pocakati congusu yaco.

 Ocisimĩlo ka ca sungulukile: Espiritu sandu omunu umue kuenda onepa yimue ya Suku Umosi Muvatatu ndomo ca lekisiwa kukandu 1 Yoano 5:7, 8 Vembimbiliya Almeida da Bíblia.

 Ocili: Ndaño okuti Vambimbiliya amue, ndeci lio Almeida kukanda 1 Yoano 5:7, 8 mua kongela olondaka “kilu, Isia, Ndaka kuenda Espiritu Sandu: katatu kavio via linga umosi. Kuenje katatu kavio vi eca uvangi palo posi.” Pole, Vakuakukonomuisa va limbuka okuti, ocinimbu eci ka ca sonehiwile lupostolo Yoano omo liaco, ka ci pangi onepa Vembimbiliya. Ulongisi wo kosikola ya velapo o tukuiwa okuti Bruce Metzger wa soneha ndoco: “Ka kuli atatahãi okuti olondaka evi viuhembi kuenda ka vi kuete omoko yoku amamako oku kala Votestamentu Yokaliye.”—A Textual Commentary on the Greek New Testament (Olondaka Viovinimbu Viatiamẽla Kotestamentu Yokaliye yo Helasi).

 Ocisimĩlo ka ca sungulukile: Embimbiliya li tukula espiritu sandu ndomunu, kuenje eci ci situlula okuti olio omunu umue.

 Ocili: Ovisonehua pamue vi tukula espiritu sandu ndomunu umue, pole, eci ka ci lekisa okuti espiritu sandu omunu. Embimbiliya lia tukulavo olondunge, olofa kuenda ekandu ndomunu. (Olosapo 1:20; Va Roma 5:17, 21) Ndeci, Embimbiliya li popia okuti olondunge vi kuete “ovilinga” “lomãla” kuenda ekandu lia tukuiwa ‘nduyapuisi,’ ‘omondi’ kuenda ‘li koka alivelo.’—Mateo 11:19; Luka 7:35; Va Roma 7:8, 11.

 Cimuamue haico okuti, eci upostolo Yoano a tukula olondaka via Yesu, eye wa tukula espiritu sandu ‘ndoñuatisi,’ ya laikele oku eca uvangi, oku songuila, oku vangula, oku yeva, oku popia, oku muisa ulamba, loku tambula. Yesu wa tukula ondaka “eye,” poku yi tiamisila ‘koñuatisi.’ (Yoano 16:7-15) Omo liaco, eye wa popia ondaka yaco omo okuti, kelimi lio Helasi ondaka “oñuatisi” (pa·raʹkle·tos) yi tiamisiwila komunu ulume ndomo, ci likuata logramatika yo Helasi. Eci Yoano a popia ondaka espiritu sandu, poku tukula ondaka pneuʹma, ka popele okuti “eci.”—Yoano 14:16, 17.

 Ocisimĩlo ka ca sungulukile: Oku papatisiwila vonduko yespiritu sandu, uvangi wokuti, olio omunu umue.

 Ocili: Embimbiliya olonjanja vimue, li tukula ondaka “vonduko ya,” oco li tiamisile kondaka unene, ale omoko. (Esinumuĩlo 18:5, 19-22; Ester 8:10) Ci sokisiwa loku popia hati, “vonduko yocihandeleko,” pole, eci ka ci lomboloka okuti ocihandeleko omunu umue. Eci omunu umue a papatisiwila “vonduko” yespiritu sandu, eye o limbuka unene kuenda ocikele cespiritu sandu koku tẽlisa ocipango ca Suku.—Mateo 28:19.

 Ocisimĩlo ka ca sungulukile: Ovapostolo va Yesu kuenda Akristão vatete, va tavele okuti espiritu sandu omunu umue.

 Ocili: Haicoko Embimbiliya li popia, ndaño muẽle ovolandu. O Encyclopædia Britannica li popia ndoco: “Elomboluilo liokuti, Espiritu Sandu lia kala omunu umue wa litepa kuenda o Suku . . . lia tunda Kohongele yimue ya Velapo ya Constantinopla, kunyamo 381 K.K.” Ohongele yaco ya pita 250 kayamo, noke lioku fa kupostolo wa sulako.