Tunde kunyamo wo 1990 kuenda kunyamo 2015 oku linyala kuomanu va kuete 50 kanyamo ale ceci ci pitahãla anyamo aco, kua livokiya calua ko Estados Unidos kuenda vana va kuete ci pitahãla 65 kanyamo etendelo liaco lia livokiyavo. Vakuakukonomuisa va luvikiya ondaka yokuti, “oku linyãla kuomanu vana okuti tunde eci va kuela pa pita anyamo alua,” oco va lombolole oku livokiya kuetendelo liaco pokati komanu vana okuti akulu. Pole, nye ci koka oku linyãla kuomanu vana okuti tunde eci va kuela pa pita anyamo alua? Nye o sukila oku linga oco ka ci kalipite lolohuela viove?

Vocipama cilo

•  Nye ci koka oku linyãla kuomanu vana okuti tunde eci va kuela pa pita anyamo alua?

•  Nye o sukila oku linga?

•  Onumbi yoku sapela

•    Olonjanja vialua olohueli vina okuti akulu, vi linyãla omo lioku kala ocipãla lukuavo kamue kamue. Vokuenda kuotembo, alume vamue kuenda akãi va fetika oku kuata ovisimĩlo via litepa. Ale eci omãla va tunda konjo, ohueli yimue pamue yi sima okuti ya tiamisilile lika utima kovikele viavo vioku kala isia ale ina kuenda ka va ivaluka vali ndomo va kala ulume uwa ale ukãi uwa.

•    Vanyamo a sulako, vana va tendiwa okuti ovo vamako koku kuatisa olohueli, va siata oku eca olonumbi ku vana va kuele oco va pitise kovaso olonjongole viavo muẽle. ‘Ovo va popia okuti olohueli vi sukila oku lipula ndoco: ‘Anga hẽ olohuela viange vi ndi sanjuisa?’ Anga hẽ vi ndi kuatisa oku loñoloha? Ohueli yange ya siata oku tẽlisa olonjongole viange?’ Nda wa tambulula okuti sio pokati kapulilo a-a, o sukila oku linga eci ca sunguluka kokuove, ale oku linyãla loku fetika omuenyo wokaliye.

•   Omanu ka va tendi vali oku linyãla ndocina cimue cĩvi. Onoño yimue yi tukuiwa Eric Klinenberg ya soneha okuti: “Ka pa pitile otembo yalua, umue okuti ka sanjukilile olohuela viaye kuenda wa yonguile oku linyãla wa sukilile oku kuata asunga oku ci linga. Koloneke vilo, hacoko ca siata: Nda ove kua sanjukilile ohueli yove, o sukila oku lombolola esunga lieci handi o kuelele, momo omanu va sima okuti ocina ca velapo, oku linga ovina vi ku sanjuisa.” a

 Eci omunu umue a linyãla, citava okuti o liyua vovitangi vimue, pole, olonjanja vialua kuiya ovitangi vikuavo. Ndeci, ekonomuiso limue lia lingiwa lia lekisa okuti, “oku linyãla kuomanu vana okuti tunde eci va kuela pa pita anyamo alua, ku koka ovitangi vialua viekambo liolombongo komanu vana va kongeliwa vocitangi caco, capiãla enene kakãi.”

 Pole, kuli ocina ca velapo tu sukila oku ivaluka. Elivulu losapi hati, Ku Ka Linyãle li lombolola ndoco: “Ndaño wa seteka oku pongolola ekalo liomuenyo wove, pole, handi ove wumunu umue umuamue.” Olio li lingavo apulilo amue ndeci: “Nda ove wa kuata ovitangi vioku sapela lohueli yove, nye wa linga oco o mioñolole ekalo liaco? Nye o sukila oku linga oco o tẽle oku tetulula ciwa ovitangi vioku litatamisa?” b

•   Tava kapongoloko. Ka kuli ukamba umue okuti wamamako ndomo wa kala kefetikilo. Citava okuti ukamba o kuetele ohueli yove wa pongoloka omo liomãla va tunda konjo ale omo liolonjongole via litepa vu kueti. Ku ka sime okuti ekalo wa kuata konyima olio lia velapo, pole, sokolola kueci o sukila oku linga oco o mioñolole ciwa ovina.

   Onumbi Yembimbiliya: “Momo lie oloneke viosiahũlu via velelepo okuti, oloneke vilo vi sule?” Momo halondungeko vi ku vetiya oku ci pula.”—Ukundi 7:10.

•   Amamiko oku vokiya ukamba wene. O pondola hẽ oku lilongisa ocina cikuavo ohueli yove yi sole? Ale o pondola oku u kuatisa oku sola ocina cimue okuti oco ove o sole? Vu pondola hẽ oku lingila kumosi upange umue wokaliye okuti vu u sole? Ocimãho cene ci kaile coku pita otembo yalua pamosi. Nda wa ci lingi, vu limbuka okuti vulohueli vimue viwa kuenda ka vu litendi lika okuti vumanu vamue va kasi vonjo yimuamue.

   Onumbi Yembimbiliya: “Omunu lomunu ka kamameko oku sanda olonjongole viaye muẽle, pole, te viomunu ukuavo.”—1 Va Korindo 10:24.

•   Amamako oku kuata ovituwa viwa: Ku ka ecelele okuti ocituwa cove coku kuatisa ci tepuluka. Vangula lohueli yove lonjila yimue yesumbilo kuenda seteka oku lekisa ocisola loku litata ciwa ndeci wa endi oku ci linga poku namulãla. Olonjanja viosi popia ndoco “nda pandula” kuenda “linga ohenda.” Likolisilako oku lekisa ocisola loku kala ukualopandu kovina ohueli yove yi ku lingila.

   Onumbi Yembimbiliya: “Likuateli ocisola pokati, lingi vakuahenda.”—Va Efeso 4:32.

•   Ivaluki apuluvi awa: Sandi otembo yoku tala elivulu liene lialitalatu lieteke wa kueli ale alitalatu ana wopili kumosi vapuluvi akuavo. Poku ci linga ci vu kuatisi oku amamako oku pamisa loku tumbulula ocisola cene kuenda esumbilo volohuela.

   Onumbi Yembimbiliya: “Omo liaco, omunu lomunu pokati kene, a sole ukãi waye ndeci a li sole eye muẽle; handi vali, ukãi o sukila oku lekisa esumbilo liocili kulume waye.”—Va Efeso 5:33.