1, 2. (a) Momo lie olondonge via komohẽla? (b) Oku ungula kupi Yesu a tukula?

 OLONDONGE via komõha. Yesu wa vi sapuilile hati: “Petuli ovaso ene. Vanji kovapia okuti a yelela ale oku ungula.” Olondonge via vanja konele Yesu a kala oku ilika, pole, ka via muile ovikulia via yela vovapia. Citava okuti olondonge via lipula ndoco: ‘Oku ungula kupi?’ Momo ‘kua kambele olosãi vimue, oco otembo yoku ungula yi fetike.’​—Yoa. 4:35.

² Oku ungula Yesu a tukula, kuocindekaise. Vepuluvi liaco wa longisa olondonge viaye ovina vivali vi kuete esilivilo koku ungula kuespiritu okuti, ku lomboloka oku ungula omanu. Ulandu waco u tu longisa nye? Oco tu kuate elomboloko liaco, tu konomuisi ovina vikuavo viatiamẽla kulandu waco.

3. (a) Nye ca vetiya Yesu oku popia hati: “Ovapia . . . a yelela oku ungula”? (Tanga etosi pombuelo yemẽla.) (b) Yesu wa situlula ndati olondaka viaye?

³ Yesu wa sapela lolondonge viaye kesulilo liunyamo wa 30 K.K., ocipepi lo Samaria volupale luo Sukare. Osimbu olondonge via Yesu via iñila volupale, eye wa kala pocisimo oku kundila ukãi umue okuti, wa limbuka lonjanga esilivilo liovina a kala oku longisa. Eci olondonge via tiuka ku Yesu, ukãi wa enda lonjanga volupale luo Sukare, oco a sapuile omanu vakuavo ovina vi komõhisa a lilongisa. Esapulo liaco, lia vetiya onjongole yomanu valua kuenje, vosi va lisunguile lukãi waco, veya oku lisanga la Yesu. Citava okuti, vepuluvi liaco oco Yesu a vanja kovapia a kala ocipãla kuenje, eci a mola owiñi wa va Samaria wa kala oku iya, wa popia hati: “Petuli ovaso ene. Vanji kovapia okuti a yelela ale oku ungula.” a Oco Yesu a lekise elomboloko lieci a yonguile oku popia, wa tukula oku ungula vovapia. Pole, olondaka viaye wa vi tiamisila koku ungula kuespiritu, poku popia hati: ‘Ukuakungula ungula epako liomuenyo ko pui.’​—Yoa. 4:5-30, 36.

4. (a) Ovina vipi vivali viatiamẽla koku ungula Yesu a longisa? (b) Apulilo api tu konomuisa?

⁴ Ovina vipi vivali vi kuete esilivilo viatiamẽla koku ungula kuespiritu Yesu a longisa? Catete, upange waco u sukila oku lingiwa lonjanga. Olondaka Yesu a popia hati, “ovapia a yelela . . . oku ungula,” via vetiya olondonge viaye. Oco a lekise kolondonge viaye esunga lieci upange waco u sukilila oku lingiwa  lonjanga, wa popia hati: ‘U ungula okasi ale oku tambula ofeto.’ Omo okuti upange woku ungula wa fetikile ale, ka kua kalele vali otembo yoku cilua lawo! Cavali, olonalavayi via kuata esanju. Yesu wa popia hati, vakuakukũla, kuenda vakuakungula, “va sanjukila kumosi.” (Yoa. 4:35b, 36) Omo okuti Yesu wa kuata esanju eci a mola ndomo ‘omanu valua vo ko Samaria va lekisa ekolelo kokuaye,’ ca vetiyavo olondonge oku kuata esanju kupange woku ungula. (Yoa. 4:39-42) Ovina via pita kocita catete, vi kuete elomboloko lia velapo kokuetu, momo, vi situlula ovina vi kasi oku pita koloneke vilo vokuenda kuoku ungula kuespiritu. Oku ungula ku kasi oku lingiwa koloneke vilo kua fetika otembo yipi? Helie o kasi oku panga onepa kupange waco? Onima yipi ya siata oku iyilila kupange waco?

5. Helie o kasi oku songuila upange woku ungula u kasi oku lingiwa voluali, kuenda ocinjonde Yoano a kuata ci lekisa ndati okuti upange waco wonjanga?

⁵ Vocinjonde upostolo Yoano a kuata, Yehova wa situlula ndomo a nõla Yesu, oco a songuile upange woku ungula omanu voluali. (Tanga Esituluilo 14:14-16.) Ocinjonde caco, ci lekisa Yesu wa wala ekolowa, kuenda o kuete omila yatua. “Ekolowa liulu lia kala kutue wa [Yesu,]” li eca uvangi wokuti, o kuete omoko yoku tumala komangu Yusoma oco a viale. ‘Omila ya tua yi kasi peka liaye,’ yi lomboloka ocikele caye coku Ungula. Yehova poku tuma ungelo oco a sapule hati “olomema viokilu lieve via yela,” ci lekisa okuti, upange waco u sukila oku lingiwa lonjanga. Omo okuti ‘owola yoku ungula ya pitĩla,’ ka kuli vali otembo yoku cilua lawo! Yesu poku pokola kocihandeleko ca Suku “coku kuata omila,” ci lekisa okuti, o yi kuata peka oco ongule omanu va kasi palo posi. Ocinjonde caco ci tu ivaluisa okuti, “ovapia a yelela . . . oku ungula.” Ocinjonde caco ci tu kuatisa hẽ oku limbuka otembo upange woku ungula wa fetika voluali? Ci tu kuatisa!

6. (a) Otembo yipi upange woku “ungula” wa fetika? (b) ‘Oku ungula’ ku kasi oku lingiwa koloneke vilo kua fetika otembo yipi? Ci lombolola.

⁶ Omo okuti ocinjonde Yoano a kuata ca tukuiwa kelivulu Liesituluilo kocipama 14 ci lekisa okuti Yesu Ukuakungula wa wala ekolowa, (ocinimbu 14), ceca uvangi wokuti, wa nõliwa kunyamo wo 1914, oco a linge Osoma. (Dan. 7:13, 14) Noke liotembo yimue, Yesu wa tambula ocihandeleko coku fetika oku ungula (ndomo ca lekisiwa kocinimbu 15). Ocikundi caco coku ungula ci sangiwavo volusapo lua Yesu luatiamẽla koku ungula otiliku, ndomo a ci popia hati: “Okungula kuaco, esulilo lioluali.” Omo liaco, otembo yoku ungula kuenda ovina viatiamẽla kesulilo lioluali lulo, via fetika kunyamo wo 1914. Noke “otembo yoku ungula” ku kasi oku lingiwa koloneke vilo ya fetika. (Mat. 13:30, 39) Omo liaco, tua limbuka okuti oku ungula kua fetika noke lianyamo amue eci Yesu a tumbikiwa komangu Yusoma. Catete, oku upisa kunyamo wo 1914 toke kefetikilo liunyamo wo 1919, Yesu wa linga upange woku yelisa ovina via vĩha pokati Kakristão olombuavekua. (Mal. 3:1-3; 1 Pet. 4:17) Noke, upange  ‘woku ungula palo posi,’ wa fetika kunyamo wo 1919. Omo liaco, Yesu wa vetiya ukuenje wa kolelua oco a kuatise vamanjaye oku limbuka okuti upange woku kunda u sukila oku lingiwa lonjanga. Tu konomuisi ovina vieya oku pita noke.

7. (a) Ovina vipi via kuatisa vamanjetu oku limbuka okuti upange woku kunda wonjanga? (b) Vamanjetu va vetiyiwa oku linga nye?

⁷ Kosãi Yevambi yunyamo wo 1920, Utala Wondavululi wa lombolola ndoco: “Ovisonehua vi lekisa okuti, Akristão va kuete ocikele coku kunda esapulo Liusoma.” Ocitumasuku ca Isaya ca kuatisa vamanji oku limbuka okuti olondaka Viusoma vi sukila oku kundiwa voluali. (Isa. 49:6; 52:7; 61:1-3) Ndaño ka va kũlĩhĩle ndomo upange waco u lingiwa, pole va kuatele ekolelo liokuti, Yehova wa laikele oku va yuluila onjila yoku linga upange waco. (Tanga Isaya 59:1.) Omo lielomboloko liupange woku kunda vamanji va kuata, va vetiyiwa oku vokiya otembo kupange waco, momo wa sukilile oku lingiwa lonjanga. Vamanji va kapako ndati evetiyo liaco?

8. Ovina vipi vivali viatiamẽla kupange woku kunda okuti vamanji va kuata elomboloko liaco kunyamo wo 1921?

⁸ Kosãi ya Cembanima yunyamo wo 1921, Utala Wondavululi wa sapula ndoco: “Unyamo wo 1921, unyamo umue ulikasi, kuenda ka u sokisiwa lanyamo akuavo. Momo vokuenda kunyamo waco, omanu valua va yeva esapulo liocili okuti, unyamo wa pita cisule.” Utala waco Wondavululi wa amisako ndoco: “Kuli upange walua u sukila oku lingiwa. . . . Omo liaco, tu lingi lesanju upange waco.” Kũlĩhĩsa ndomo vamanji va kuata elomboloko liatosi avali atiamẽla kupange woku kunda Yesu a ecele kolondonge viaye poku vi sapuila hati: Upange waco wonjanga, kuenda olonalavayi vi kuete esanju.

9. (a) Kunyamo wo 1954, Utala Wondavululi wa lombolola nye catiamẽla kupange woku ungula, kuenda momo lie? (b) Oku livokiya kupi kuakundi kua pita vokuenda kueci ci soka 50 kanyamo? (Tala omapa losapi hati: “ Elivokiyo Voluali.”)

⁹ Oku upisa kunyamo wo 1930, vamanji va kuata elomboloko liokuti, owiñi wakahandangala wolomeme vikuavo, wa laikele oku tava kesapulo Liusoma, kuenje, upange woku kunda wa livokiya. (Isa. 55:5; Yoa. 10:16; Esit. 7:9) Onima yipi va kuata? Kunyamo wo 1934, kua kala eci ci soka 41.000 kakundi Vusoma. Noke, kunyamo wo 1953, etendelo liaco lia livokiya eci ci soka 500.000 kakundi! Utala Wondavululi 1 wosãi ya Cembanima wunyamo wo 1954, wa malusula lolondaka viokuti:  “Espiritu lia Yehova lunene Wondaka yaye, ovio vi kasi oku kuatisa oco upange woku ungula u kasi oku lingiwa voluali luosi u tẽlisiwe.”’ b​—Sak. 4:6.

10, 11. Volusapo luombuto yulemba, atosi api atiamẽla koku kula kuombuto a situluiwa?

¹⁰ Valusapo Wusoma Yesu a tukula, wa lombolola onima yupange woku ungula yi letiwe koloneke vilo. Tu konomuisi olusapo luatiamẽla kombuto yulemba kuenda ketumbisa.

¹¹ Olusapo luombuto yulemba. Ulume umue wa kũla ombuto yulemba. Uti waco wa kula kuenje olonjila via sanga ocitumãlo. (Tanga Mateo 13:31, 32.) Ovina vipi viatiamẽla koku kula kuombuto via situluiwa volusapo luaco? (1) Oku kula kuombuto yaco ku komõhisa. Ndaño okuti ‘ombuto yaco yitito pokati kolombuto viosi,’ pole, eci uti waco u kula, u kuata “ovianja vinene.” (Mar. 4:31, 32) (2) Oku kula kuombuto yaco kua kolapo. “Eci [ombuto] yi kũliwa, yi kula.” Yesu ka popele okuti “mbi yi ka kula.” Pole, wa popia hati: “Yi kula.” Oku kula kuombuto yaco ka ku tatekiwa. (3) Oku kula kuti waco, ku vetiya akombe, kuenda ku eca ocitumãlo coku sikĩla. ‘Olonjila vio vusenge viya,’ kuenje, vi tunga vulembo waco.’ Ovina viatiamẽla koku kula kuti, vi tiamisiwila ndati koku ungula kuespiritu koloneke vilo?

12. Olusapo luombuto yulemba lu tiamisiwila ndati koku ungula koloneke vilo? (Tanga pokakasia losapi hati: “ Oku Livokiya Kuetendelo Lia Vakuakulilongisa Embimbiliya.”)

¹² (1) Oku kula: Ombuto yulemba yi lomboloka olonalavayi vi linga upange woku ungula. Tunde kunyamo wo 1919, olonalavayi viaco va kuambili, va siata oku kuatisa kupange woku tumbulula ekongelo Liakristão vocili. Kotembo yaco, etendelo liolonalavayi lia kala litito pole, lia livokiya lonjanga. Omo liaco, ombuto ya kala yitito, ya fetika oku kula kefetikilo liunyamo wo 1900, kuenje, koloneke vilo, ya linga uti u kuete “ovianja vinene” okuti, u komõhisa calua. (Isa. 60:22) (2) Oku kolapo: Oku kula kuekongelo Liakristão vocili, ka kua siatele oku tatekiwa. Ndaño ovanyãli valua va Suku va yonguile oku tateka ombuto yitito, pole yi kasi oku amamako oku kula. (Isa. 54:17) (3) Ocitumãlo coku kala: “Olonjila vio kilu” vi sanga ocitumãlo vuti, vi lomboloka omanu valua vakuesunga, va tunda kueci ci soka 240 kolofeka okuti, va tava kesapulo Liusoma, omo lioku panga onepa kekongelo Liakristão vocili. (Esek. 17:23) Ovo va tambula okulia kuespiritu, ekavuluko kuenda eteyuilo.​—Isa. 32:1, 2; 54:13.

13. Olusapo luetumbisa lu situlula oku kula kupi?

¹³ Olusapo luetumbisa. Eci ukãi a kapa etumbisa vosema yotiliku ya tamiwa, etama liaco, lia tumba. (Tanga Mateo 13:33) Atosi api a velapo atiamẽla koku kula kuaco a tukuiwa volusapo luaco? Tu konomuisi atosi avali. (1) Oku kula ku koka apongoloko. Oku tumba kuosema yotiliku ya tamiwa letumbisa, ku amamako ‘toke eci osema ya tamiwa yi tumba yosi.’ (2) Oku kula ku livokiya. Etumbisa li pondola oku tumbisa “oviyongelo vitatu viosema.” Atosi avali a tukuiwa ndeti a tiamisiwila ndati koku ungula kuespiritu koloneke vilo?

14. Olusapo luetumbisa lu tiamisiwila ndati koku ungula koloneke vilo?

 ¹⁴ (1) Epongoloko: Etumbisa, li lomboloka esapulo Liusoma, kuenda osema yotiliku ya tamiwa, yi lomboloka omanu. Omo okuti etumbisa li koka lika epongoloko vosema nda ovina viaco vivali via tengiwa, cimuamue haico ci pita lesapulo Liusoma okuti, li pongolola lika ovitima viomanu eci va tava kesapulo liaco. (Va Rom. 12:2) (2) Oku livokiya: Oku lisandula kuetumbisa ku lomboloka oku lisandula kuesapulo Liusoma. Etumbisa li kuete upange woku li sanduila vosema yotiliku ya tamiwa, toke eci yi tumba yosi. Cimuamue haico ci pita lesapulo Liusoma okuti, li kasi oku li sanduila “kolonepa viosi viokilu lieve.” (Ovil. 1:8) Olusapo lua tukuiwa ndeti lu eca uvangi wokuti, esapulo Liusoma li kundiwa toke kolofeka viosi oku kongelamo vina okuti, upange wetu woku kunda wa tatekiwa, ndaño omanu vamue kolonepa vimue violuali ka va kapeleko upange waco.

15. Olondaka vi sangiwa kelivulu lia Isaya 60:5, 22 vi kasi oku tẽlisiwa ndati? (Tangavo otulokasia losapi hati: “ Yehova wa ci Yayuisa Kotembo Yaco, kemẽla 93” kuenda ‘ Ndomo Utito a Linga Ofeka ya Pama, kemẽla 96-97’)

¹⁵ Eci kua kambele 800 kanyamo osimbu Yesu ka tukuile olusapo luaco, Yehova vonduko ya Isaya wa tukula oku ungula kuespiritu ku kasi oku lingiwa koloneke vilo kuenda esanju li tunda koku ungula kuaco. c Yehova wa lombolola ndomo omanu “va tunda kupãla” va kasi oku iñila vocisoko caye. Poku  tukula “ukãi” okuti koloneke vilo o lomboloka Akristão olombuavekua va kasi handi palo posi, wa popia hati: “O ci mõla kuenje o sanjuka. Utima wove u kuata esanju kuenje u yolela. Momo elau liokalunga li panda kokuove kuenda ukuasi wokolofeka wiya kokuove.” (Isa. 60:1, 4, 5, 9) Olondaka evi viocili! Koloneke vilo, vana va kasi oku vumba Yehova tunde osimbu, va kuete esanju poku mola ndomo etendelo litito liakundi Vusoma kolofeka viavo, lia livokiya calua.

16, 17. Momo lie ‘ukuakuimba ombuto kuenda ukuakungula va sanjukilila kumosi’? (Tanga pokakasia losapi hati: “ Ndomo Otuikanda Tuvali Tua Vetiya Ovitima Viomanu Vavali ko Amazonia.”)

¹⁶ O pondola oku ivaluka olondaka Yesu a sapuila kolondonge viaye hati: “[Omunu] ungula . . . epako liokomuenyo ko pui, lu imba ombuto, lu ungula, va [sanjukilila] kumuamue.” (Yoa. 4:36) Momo lie tu sanjukilila omo liupange woku ‘ungula’ u kasi oku lingiwa voluali? Tu kuete asunga alua. Tu konomuisi atosi atatu.

¹⁷ Catete, tu sanjuka omo lioku mola ekuatiso lia Yehova kupange waco. Eci tu kunda esapulo Liusoma, ci lekisa okuti, tu kasi oku imba ombuto. (Mat. 13:18, 19) Eci tu kuatisa omunu umue oku linga ondonge ya Kristu, ci lekisa okuti, tu kasi oku ungula apako. Vosi yetu tu kuata esanju lialua eci tu limbuka ndomo Yehova a kasi oku ecelela okuti, ombuto Yusoma “yi tunda kuenda yi kula.” (Mar. 4:27, 28) Ombuto yimue tua imba, ya tunda kuenje, yonguiwa la vamanji vakuavo. Citava okuti o kuete ulandu ndowu wa manji umue ukãi o tukuiwa hati Joan, wo kofeka yo Grã-Bretanya okuti, tunde eci a papatisiwa pa pita ale 60 kanyamo. Eye wa popia hati: “Nda li sanga la vamanji vamue va ndi sapuila vati, nda imba ombuto vovitima viavo eci nda va kundila vokuenda kuanyamo a pita. Ndaño okuti sia kũlĩhĩle eci ceya oku pita lavo pole, Olombangi vikuavo Via Yehova via va longisa Embimbiliya kuenje, via va kuatisa toke eci va linga afendeli va Yehova. Ndi kuete esanju lialua omo lioku limbuka okuti, ombuto nda imbile ya kula kuenje, yonguiwa.”​—Tanga 1 Va Korindo 3:6, 7.

18. Nye ci vetiya akundi Vusoma oku kuata esanju, ndomo ca lomboluiwa kukanda 1 Va Korindo 3:8?

¹⁸ Cavali, omo okuti tulondingupange via Yehova, tu kuata esanju eci tu sokolola olondaka via Paulu viokuti: “Omunu omunu o tambula onima [a] sesamela kupange waye.” (1 Va Kor. 3:8) Onima yeciwa omo liupange wa lingiwa, pole ka yeciwa omo lieci ci tunda kupange waco. Olondaka evi vi vetiya calua vamanji vana va kasi kovikanjo kuna okuti, omanu vamue ka va lekisa onjongole kesapulo Liusoma! Yehova wa kapako akundi vosi Vusoma va litumbika kupange woku imba ombuto okuti, yi kasi oku “ima epako lia lua” kuenje, ci va nenela esanju.​—Yoa. 15:8; Mat. 13:23.

19. (a) Ocitumasuku ca Yesu ci sangiwa kelivulu lia Mateo 24:14 ci tiamisiwila ndati kesanju lietu? (b) Nye tu sukila oku ivaluka nda ka tu kuete onima koku longisa, oco omanu va linge olondonge?

¹⁹ Catatu, tu kuata esanju omo okuti, upange woku kunda u kasi oku tẽlisa ocitumasuku. Sokolola etambululo Yesu a eca kolondonge viaye eci vio pula hati: “Ondimbukiso yokutukuluka kuove ye? Londimbukiso yesulilo lioluali ye?” Eye wa vi  sapuila hati, onepa yimue yondimbukiso yaco, upange woku kundila voluali luosi. Anga hẽ Yesu wa kala oku sapuila olondonge oco vi linge upange waco? Sio. Eye wa popia hati: “Ondaka eyi yiwa yusoma yi kundilua kuoha koluali, ha yi lingi uvangi kolofeka viosi.” (Mat. 24:3, 14) Omo liaco, oku kundiwa Kusoma, kuenda oku imbiwa kuombuto, ku panga onepa kondimbukiso yaco. Omo okuti tuakundi volondaka viwa Viusoma, tu sukila oku ivaluka okuti, nda ka tu kuete onima yiwa koku longisa omanu oco va linge olondonge, tu pondola oku kuata onima yiwa koku eca “uvangi.” d Ndaño okuti omanu vamue ka va tava kesapulo tu va kundila, pole tu kasi oku tẽlisa ocitumasuku ca Yesu, kuenda tu kuete asumũlũho oku kala “olondingupange kumosi la Suku.” (1 Va Kor. 3:9) Eli olio esunga lieci tu sukilila oku kuata esanju!

20, 21. (a) Olondaka vi sangiwa kelivulu lia Malakiya 1:11 vi kasi oku tẽlisiwa ndati? (b) Catiamẽla kupange woku ungula nye wa nõlapo oku linga, kuenda momo lie?

²⁰ Kocita catete, Yesu wa kuatisa ovapostolo vaye oco va limbuke okuti, upange woku ungula u sukila oku lingiwa lonjanga. Tunde kunyamo wo 1919, Yesu wa fetika oku kuatisa olondonge viaye vio koloneke vilo, oco vi tẽlisevo upange waco. Omo lioku tava kekuatiso liaco, afendeli va Suku va siata oku vokiya ovopange avo. Lomue o tẽla oku tateka upange woku ungula. Ndomo ca popiwile luprofeto Malakiya, upange woku kunda u kasi oku lingiwa koloneke vilo, u ka lisandula “tunde kutundilo wekumbi toke kutakelo walio.” (Mal. 1:11) Tunde kutundilo toke kutakelo kuenda kolonepa viosi vio kilu lieve, vana va kasi oku imba ombuto kuenda vana va kasi oku ungula, vosi yavo va sanjukila kumosi. Omo liaco, tunde komẽle toke kuteke, ale vokuenda kueteke liosi, vosi yetu tu kasi oku linga upange umue okuti, u sukila oku tẽlisiwa lonjanga.

²¹ Eci tu sokolola ovina via pita vokuenda kueci ci pitahãla 100 canyamo, kuenda eci tu mola ndomo ocimunga citito cafendeli va Yehova ca siata oku livokiya okuti, ca “linga ofeka ya pama,” utima wetu u kuata ‘esanju kuenje tu yolela.’ (Isa. 60:5, 22) Omo liaco, esanju lietu kuenda ocisola tu kuetele Yehova okuti “Ñala yoku ungula,” ci vetiya omunu lomunu pokati ketu oku amamako locikele cetu, oco tu tẽlise upange woku ungula u kasi oku lingiwa koloneke vilo!​—Luka 10:2.