1-3. (a) Lombolola ekalo liepuluvi Eutuko a fa. (b) Nye Paulu a linga kuenda ocitangi eci ca lekisa nye catiamẽla kokuaye?

 PAULU o kasi vohondo yimue mueyuka omanu konepa yatatu yosapalalo yonjo yimue ko Torasi. Eye o vangula vokuenda kuotembo yalua la vamanji, momo owu owo uteke wa sulako a ka kala lavo. Vokati kuteke. Vohondo yaco mua tokota calua kuenda citava okuti muli owisi omo liolondiyelo vialua via taima. Ukuenje umue o tukuiwa Eutuko wa tumãla ponjanela yimue. Osimbu Paulu a vangula, Eutuko o suñila kuenje o kupuka oku upisa ponjanela.

² Omo okuti Luka ondotolo, citava okuti eye tete wa lupukila posamua oco a kũlĩhĩse umalẽhe. Luka ka kuete atatahãi okuti Eutuko “wa fa.” (Ovil. 20:9) Omo liaco, ku lingiwa ocikomo cimue. Paulu o pekela kilu liumalẽhe kuenda o sapuila owiñi hati: “Liwekipo lonjuela, momo eye o kasi lomuenyo.” Paulu wa pindula Eutuko! —Ovil. 20:10.

³ Ocikomo eci ci lekisa unene wespiritu sandu lia Suku. Paulu hayeko nda wa kuata eko liolofa via Eutuko. Ndaño ndoco, eye ka yonguile okuti olofa viumalẽhe waco vi nyõla epuluvi eli li kuete esilivilo ale oku kokela ocilondokua omunu umue konepa yespiritu. Poku pindula Eutuko, Paulu wa lembeleka ekongelo kuenda wa sia vamanji okuti, va pamisiwa oco vamameko lupange wavo woku kunda. Ocili okuti, Paulu wa kapeleko calua omuenyo womanu vakuavo. Tu ivaluisiwa lolondaka viaye viokuti: “Nda yela vosonde yomanu vosi.” (Ovil. 20:26) Tu kũlĩhĩsi ndomo ulandu wa Paulu u tu kuatisa kondaka yaco.

4. Oseteko yipi ka ya lelukile Paulu a pita layo?

⁴ Ndomo tua lilongisa vocipama ca pita, Paulu wa pita voseteko  yimue ka ya lelukile. Upange waye woku kunda ko Efeso, wa kokele ombuanja yalua. Ocili okuti, vakuakutela opalata vana okuti eteku liavo lia tambele kefendelo lia Artemisi, ovo va kokele ombuanja yaco. Ovilinga 20:1, hati: “Eci onjuela ya tepuluka, Paulu wa tuma oku vilikiya olondonge kuenda noke yoku va kolisa loku vosika, eye wa fetika ungende waye woku enda ko Makedonia.”

5, 6. (a) Citava okuti otembo yiñami Paulu a kala vo Makedonia kuenda nye a lingila vamanji va kalako? (b) Ocituwa cipi Paulu amamako oku lekisa ku vamanji?

⁵ Vonjila yoku enda ko Makedonia, Paulu wa talama vetapu lio Torasi kuenda wa pita otembo yimue volupale luaco. Paulu wa lavokaile okuti, Tito una wa tumiwile ko Korindo, o lisanga laye vo Torasi. (2 Va Kor. 2:12, 13) Pole, eci a limbuka okuti Tito keya, Paulu wa linga ungende waye toke ko Makedonia kuenda wa kalako ci panda unyamo umosi, “loku eca olondaka vialua vielembeleko ku vana va kalako.” a (Ovil. 20:2) Oku sulako, Tito wa lisanga la Paulu ko Makedonia loku ambata ulandu uwa watiamẽla kocituwa va Korindo va lekisa kukanda watete Paulu a va sonehela. (2 Va Kor. 7:5-7) Eci ca vetiya Paulu oku va sonehela ukanda ukuavo una koloneke vilo wa kũlĩhĩwa okuti, ukanda 2 Va Korindo.

⁶ Limbuka okuti Luka o tukula olondaka “oku lembelekiwa” kuenda “elembeleko,” oco a tukule apasu Paulu a linga ku vamanji vo Efeso kuenda vo Makedonia. Olondaka evi vi situlula ciwa ocituwa Paulu a lekisa ku vamanjaye. Ca litepa la va Fariseo vana va enda oku tata lesepu omanu vakuavo ceci okuti, Paulu wa tendele olomeme via Suku ndakamba vaye vupange. (Yoa. 7:47-49; 1 Va Kor. 3:9) Eye wa endavo oku lekisa ocituwa caco ndaño ceci a sukilile oku eca alungulo. —2 Va Kor. 2:4.

7. Vamanji vakuakunyula akongelo koloneke vilo, va setukula ndati ongangu ya Paulu?

⁷ Koloneke vilo akulu vekongelo la vamanji vakuakunyula akongelo, va likolisilako oku setukula ongangu ya Paulu. Ndaño ceci va eca elungulo, ocimãho cavo oku pamisa vana va sukila ekuatiso. Locikembe, vamanji vakuakunyula akongelo va sanda oku vetiya vamanji okuti, ka va va pisa. Manji umue ukuakunyula akongelo, wa popia hati: “Vamanji valua va yongola oku linga eci ca suapo, pole, olonjanja vimue va liyaka lovitangi ndeci, usumba kuenda ovisimĩlo viokuti, ka va tẽla oku liyaka lovitangi viavo.” Vamanji vakuakunyula akongelo va pondola oku kala ono yelembeleko ku vamanji vaco. —Va Hev. 12:12, 13.

8, 9. (a) Nye ca tateka asokiyo a Paulu oku linga ungende lombaluku oco a ende ko Suria? (b) Momo lie va Yudea pamue va suvukilile calua Paulu?

⁸ Oku tunda ko Makedonia, Paulu wa enda ko Korindo. b Noke lioku kalako olosãi vitatu, eye wa yonguile oku enda ko Kengerai kuna a sokiyile oku enda lombaluku ko Suria. Oku upisa oko, wa ponduile oku enda ko Yerusalãi loku eca olombanjaile ku vamanji va sukile. c (Ovil. 24:17; Va Rom. 15:25, 26) Pole, kua pita ocina cimue ka ca lavokiwile ca pongolola asokiyo a Paulu. Kovilinga 20:3, ku popia hati: “Va Yudea vo tumbikila ongombo.”

⁹ Ka ci tu komõhisa nda va Yudea va suvukile Paulu, momo vo tendele okuti onanguluke. Tete, upange waye woku kunda wa kuatisa  Krispo oku linga Ukristão okuti, wa kala omunu umue wa kemãlele vosunangonga yo ko Korindo. (Ovil. 18:7, 8; 1 Va Kor. 1:14) Vepuluvi likuavo, va Yudea vo ko Korindo va lundila Paulu kovaso ya Galio epalanga lio ko Akaia. Pole, Galio wa malusula ocitangi caco poku popia okuti, alundi va lingila Paulu ka a kaile ocili kuenje onjila yaco ya temisa ovanyãli va Paulu. (Ovil. 18:12-17) Citava okuti va Yudea vo ko Korindo va kũlĩhĩle, ale va simĩle okuti Paulu, ndopo o linga ungende lombaluku yi kasi ocipepi lo Kengerai, kuenje vo tumbikila ongombo. Nye Paulu a laikele oku linga?

10. Anga hẽ Paulu wa yuvula oku enda ko Kengerai omo liekambo liutõi? Ci lombolola.

¹⁰ Paulu oco a kolepo kuenda oku teyuila olombongo vo wĩhile, wa nõlapo oku kala ocipãla lo Kengerai, loku tiukila lonjila eyile layo, oku pita ko Makedonia. Ocili okuti, oku endela posi kua kokelevo ohele. Kotembo yaco, kua kala ovingumba via enda oku punda vatapalo. Ndaño muẽle volonjo violongende, mua kokelevo ohele. Ndaño ndoco, Paulu wa nõlapo oku liyaka lohele yoku endela posi okuti, ka liyaki lovina via ponduile oku pita laye vo Kengerai. Ocina ci sanjuisa ceci okuti, eye ka kaile oku linga ungende waco lika liaye. Vungende owu wumisionaliu, akamba va Paulu vupange mua kongelele Aristarko, Gaio, Sekundo, Sopatero, Timoteo, Trofimo kuenda Tukiko. —Ovil. 20:3, 4.

11. Akristão koloneke vilo va sanda ndati olonjila via sunguluka vioku liteyuila kuenda ongangu yipi Yesu a tu sila?

¹¹ Ndeci ca pita la Paulu, Akristão koloneke vilo va siatavo oku kuata utate oco va liteyuile eci va kasi kupange woku kunda. Kovikanjo vimue, va yuvula oku enda lika liavo okuti, va kala ovimunga, ale va enda vavali vavali. Nye va linga nda va lambalaliwa? Akristão va kũlĩha okuti va pondola oku liyaka lelambalalo. (Yoa. 15:20; 2 Tim. 3:12) Pole, ndaño ndoco va yuvula oku kapa omuenyo wavo kohele ocipango. Kũlĩhĩsa ulandu wa Yesu. Vepuluvi limue eci ovanyãli ko Yerusalãi va fetika oku kuata vovawe oco vo wase, “Yesu wa salama, yu wa tunda vonembele.” (Yoa. 8:59) Noke eci va Yudea va sokiya oku u ponda, “Yesu ka endaile vali oku limolẽhisa pokati ka va Yudea, pole, wa tundako wa enda kovaimbo a kasi ocipepi lekalasoko.” (Yoa. 11:54) Yesu wa sanda olonjila via sunguluka vioku liteyuila okuti, poku ci linga ka ca endaile oku lipatãla locipango ca Suku. Koloneke vilo, haicovo Akristão va siata oku linga. —Mat. 10:16.

12, 13. (a) Vamanji vekongelo va liyeva ndati omo liepinduko lia Eutuko? (b) Elavoko lipi Liembimbiliya li lembeleka vana va fisa vangandiavo?

¹² Paulu lakamba vaye va lingila kumosi ungende vo Makedonia, kuenje ci molẽha okuti noke va enda lolonjila via litepa. Citava okuti veya oku lisanga vali vo Torasi. d Ulandu u lekisa okuti: “Eci pa pita oloneke vitãlo tueya ko Torasi.” e (Ovil. 20:6) Volupale luaco, omo umalẽhe Eutuko a pinduiwila ndomo ca lomboluiwa kefetikilo liocipama cilo. Sokolola esanju lialua vamanji va kuata poku mola ekamba liavo Eutuko okuti, o kasi vali lomuenyo! Ndomo ulandu waco u lekisa, ovo ‘va lembelekiwa calua.’ —Ovil. 20:12.

¹³ Ocili okuti koloneke vilo ka ku lingiwa vali ovikomo ndevi. Ndaño ndoco, vana va fisa vangandiavo, ‘va lembelekiwa calua’ omo lielavoko Liembimbiliya liatiamẽla kepinduko. (Yoa. 5:28, 29) Sokolola ndoco: Omo liekambo lioku lipua, Eutuko weya oku fa vali. (Va Rom. 6:23) Pole, vana va ka pinduiwa voluali luokaliye lua Suku, va ka kala otembo ka yi pui! Handi vali, vana va pinduiwa oco va ka viale la Yesu kilu, va pongoluiwa vetimba lina okuti ka li fi vali. (1 Va Kor. 15:51-53) Akristão vo koloneke vilo, ci kaile olombuavekua ale “olomeme vikuavo,” va kuete asunga alua oku ‘lembelekiwa calua.’ —Yoa. 10:16.

14. Nye Paulu a sapuila akulu vekongelo vo ko Efeso eci a va sanga vo Miletu?

¹⁴ Paulu locimunga caye, va linga ungende oku upisa ko Torasi toke ko Aso, noke toke ko Mitulene, ko Kiyo, ko Samo kuenda ko Miletu. Ocimãho ca Paulu ca kala coku pitĩla votembo ya sokiyiwa ko Yerusalãi, osimbu ocipito co Pendekoste ka ca fetikile. Omo lionjanga yaye yoku pitĩlako, Paulu wa nõlapo oku enda lombaluku ka yi talama vo Efeso, vungende waye woku tiuka ko Yerusalãi. Omo okuti Paulu wa yonguile oku sapela lakulu vekongelo vo ko Efeso, upostolo wa pinga oco vo sange vo Miletu. (Ovil. 20:13-17) Eci va pitĩla, Paulu wa va sapuila hati: “Ene wa kũlĩhĩ ciwa alikolisilo nda linga pokati kene tunde keteke liatete nda liatela voluvumba  luo Asia, ndomo nda vumba Ñala ndupika lumbombe walua lasuelẽla kuenda ohali nda tala ya tunda kongombo ya va Yudea, handi vali wa kũlĩhi ciwa okuti, sia liwekelepo oku vu sapuili ovina viwa, ale oku vu longisa kovaso yowiñi kuenda konjo lanjo. Pole, nda imbila uvangi wosi ku va Yudea kuenda ku va Helasi catiamẽla koku likekembela kovaso a Suku, loku kolela Ñala yetu Yesu.” —Ovil. 20:18-21.

15. Ovina vipi viwa viyilila koku kundila konjo lanjo?

¹⁵ Koloneke vilo, kuli olonjila vialua vioku kundila omanu olondaka viwa. Ndeci ca linga Paulu, tu likolisilako oku enda kuosi omanu va sangiwa, kovitalamẽlo viakãlu, volokololo mu pita omanu valua, ale kolomĩlu. Pole, ndaño ndoco, oku kundila konjo lanjo oyo onjila ya velapo Yolombangi Via Yehova. Momo lie? Momo oku kundila konjo lanjo ceca komanu vosi epuluvi lioku yevelela esapulo Liusoma olonjanja vialua kuenda oku lekisa kokuavo okuti, Suku hokuacameko. Cecelelavo okuti, vakuotima wa sunguluka va tambula ekuatiso ndomo ci likuata lasukila avo. Handi vali, upange woku kunda konjo lanjo, u pamisa ekolelo  kuenda epandi liomanu vana va litumbika kupange waco. Ocili okuti ondimbukiso Yakristão vocili vo koloneke vilo, ombili yavo yoku kundila ‘powiñi kuenda konjo lanjo.’

16, 17. Paulu wa lekisa ndati okuti wa kala ukuotõi kuenda Akristão koloneke vilo va setukula ndati ongangu yaye?

¹⁶ Paulu wa sapuila akulu vekongelo vo ko Efeso okuti, ka kũlĩhĩle ovina a laikele oku pita lavio poku tiukila ko Yerusalãi. Wa va sapuila hati: “Si tendi omuenyo wange ndocina cimue ci silivila kokuange, ndi yongola ño oku tẽlisa ocikundi kuenda upange nda tambula ku Ñala Yesu, woku imba uvangi wosi wolondaka viwa viohenda ya piãla ya Suku.” (Ovil. 20:24) Lutõi walua, Paulu ka ecelele okuti ovitangi ndeci, ekambo liuhayele, ale elambalalo viu tateka oku tẽlisa ocikele caye.

¹⁷ Koloneke vilo, Akristão va liyakavo lovitangi vialua. Vamue va liyaka latateko kuenda elambalalo. Vakuavo lutõi walua, va kasi oku liyaka lovovei ketimba ale luvei wesumuo. Amalẽhe kolosikola va liyakavo lovitangi vi kokiwa la vana va tangela kumosi. Ndaño lovitangi vialua, Olombangi Via Yehova, vi lekisa utõi ndeci ca linga Paulu. Ovo va nõlapo oku “imba uvangi wosi wolondaka viwa.”

18. Paulu ka kuatele ndati eko liosonde kuenda akulu vekongelo lio ko Efeso va ponduile ndati oku linga ocina cimuamue?

¹⁸ Paulu noke wa eca elungulo limue kakulu vekongelo vo ko Efeso poku tukula ekalo liomuenyo waye ndongangu. Tete wa va sapuila okuti, pamue eyi oyo onjanja ya sulako va kasi oku u mola. Kuenje wa popia hati: “Nda yela vosonde yomanu vosi, momo sia liwekelepo oku vu sapuili elungulo liosi lia Suku.” Akulu vekongelo vo ko Efeso, va ponduile oku setukula ndati Paulu okuti ka va kuata eko liosonde? Eye wa va sapuila hati: “Lilavi ene muẽle kuenda lavivo ocunda cosi cina espiritu sandu lio nõleli angombo oco va lave ekongelo lia Suku, lina eye a landa losonde Yomõlaye.” (Ovil. 20:26-28) Paulu wa va lungula okuti, “olombinji via tema” via laikele oku iñila pokati kocunda kuenda via ponduile oku “vangula ovina via penga, oco va koke olondonge okuti vi va kuama.” Nye akulu vekongelo va sukilile oku linga? Paulu wa va lungula hati: “Amamiko oku lavulula kuenda ivaluki okuti vokuenda kuanyamo atatu, utanya luteke sia la liwekapo oku vu lunguli lasuelẽla omunu lomunu.” —Ovil. 20:29-31.

19. Unanguluke upi wa molẽha kesulilo liocita catete kuenda eci ca koka nye kovita vianyamo via kuamamo?

 ¹⁹ ‘Olombinji viaco via tema,’ via molẽha kesulilo liocita catete. Vokuenda kunyamo 98 K.K., upostolo Yoano wa soneha ndoco: “Ndaño cilo kua molẽha ale va antikristu valua, . . . Ovo va tunda pokati ketu, pole, ka va tiamẽlele kokuetu; momo nda va tiamẽlele kokuetu, nda vamamako oku kala pokati ketu.” (1 Yoa. 2:18, 19) Kocita catatu, unanguluke wa kala ale pokati kasongui vetavo kuenda kocita cakuãla Mbiali Konstantinu, wa tava onjila yaco yovitukiko lietavo “Liakristão.” Omo lioku kuama oviholo viesanda poku vi lingisa ndu okuti “Viakristão,” asongui vetavo va “vangula ovina via penga.” Toke cilo, tu pondola oku limbuka onima ya tunda kunanguluke kalongiso kuenda koviholo Viakristão vesanda.

20, 21. Paulu wa lekisa ndati ocituwa coku lieca lutima wosi kuenda akulu vekongelo vo koloneke vilo va pondolavo oku ci linga ndati?

²⁰ Ekalo liomuenyo liupostolo Paulu, lia litepele calua leli lia vana va laikele oku kemba noke ocunda. Eye wa enda oku talavaya oco a litekule okuti, ka kala ocilemo ku vamanji vekongelo. Alikolisilo a linga oco a kuatise vamanji, ka a kuatele ocimãho coku kuata ovokuasi. Paulu wa vetiya akulu vekongelo vo ko Efeso oco va lekise ocituwa coku lieca lutima wosi. Paulu wa va sapuila ndoco: “Kuatisi vana va hongua kuenda amamiko oku ivaluka olondaka via Ñala Yesu, eci eye muẽle a popia hati: ‘Esanju li tunda koku eca olio lia velapo, li tunda koku tambula li sule.’” —Ovil. 20:35.

²¹ Ndeci Paulu a linga, akulu vekongelo vo koloneke vilo, va siatavo oku lieca lutima wosi. Ca litepa lasongui vetavo liesanda vana va siata oku kemba ocunda haivo va kuete ocikele coku “lava ekongelo lia Suku,” ceci okuti va tẽlisa ovikele viavo lonjila ya sunguluka. Epela kuenda ocipululu ka vi ka kaile vekongelo Liakristão, momo vana va ‘sanda ulamba wavo muẽle’ ka va ka kuata onima yiwa vokuenda kuotembo yalua. (Olosap. 25:27) Epela li tuala lika kekambo liesumbilo. —Olosap. 11:2.

22. Nye ca lingisa Paulu oku soliwa calua lakulu vekongelo vo ko Efeso?

²² Paulu wa soliwile calua la vamanji omo liocisola cocili a lekisa kokuavo. Eci lia pitĩlapo elivala lia Paulu lioku enda, “vosi yavo va lila calua, yu va pupola kapepe a Paulu loku u sipula locisola.” (Ovil. 20:37, 38) Akristão va kapako kuenda va sole calua vana va setukula Paulu poku lieca lutima wosi oco va kuatise ocunda. Noke yoku kũlĩhĩsa ongangu yiwa ya Paulu, ku tava hẽ okuti eye ka ci piãlisilepo kuenda ka kaile ukuepela poku popia hati: “Nda yela vosonde yomanu vosi”?—Ovil. 20:26.