1, 2. Ocikomo cipi Petulu la Yoano va linga ocipepi lombundi yonembele?

 KEKUMBI, utanya u tuila owiñi. Va Yudea va Litumbika kuenda olondonge via Kristu, va iñila kocitali conembele. Ndopo ‘owola yoku likutilila.’ a (Ovil. 2:46; 3:1) Loku sindiwa lowiñi Petulu la Yoano, va loña konele yombundi yinene yonembele yi tukuiwa okuti, ya Posoka. Vokati konjuela yowiñi, mu yevala ondaka yulume o li koka posi ukuanyamo a pita pokati okuti, ocilema tunde koku citiwa kuenda o pinga osimõla.—Ovil. 3:2; 4:22.

² Osimbu Petulu la Yoano va amela ocipepi, ulume ukuakupinga osimõla, o pinga olombongo poku tukula olondaka vimuamue ndomo a siata oku ci linga. Ovapostolo va talama, ulume waco o va vandekela loku lavoka oku tambula cimue kokuavo. Kuenje Petulu o popia hati: “Si kuete opalata ndaño ulu, pole, eci ñuete oco ndu ku ĩha. Vonduko ya Yesu Kristu u Nasara, enda!” Petulu o kuata peka liulume waco loku u kuatisa oku votoka, sokolola ndomo owiñi wa kala poku mola ulume ocilema oku talama onjanja yatete komuenyo! (Ovil. 3:6, 7.) Ove o tẽla hẽ oku sokolola ulume waco oku vanja loku komõha kovolu aye a sakuiwa loku seteka oku eca ananga aye atete? Eci cu vetiya oku tẽha tẽha omo liesanju loku sivaya Suku lolukandi!

3. Ombanjaile yipi ka yi sokisiwa ya eciwa kulume wa kala ocilema kuenda kowiñi?

³ Owiñi omo lioku komõha, va lupukila ku Petulu la Yoano va kala pocindumba ca Salomone. Pocitumãlo cimuamue Yesu a enda oku talama loku longisila, opo Petulu a va sapuila elomboloko liocikomo ca lingiwa. (Yoa. 10:23) Eye eca kowiñi kuenda kulume wa kala ocilema ombanjaile ya velapo okuti, opalata lulu vi sule. Vombanjaile yaco mua kongelele ovina vialua okuti oku tumbuluiwa lika kuhayele ci sule. Olio, epuluvi liavo lioku likekembela, lioku imũiwa  kuakandu avo kuenda lioku linga olondonge “Viusongui wa Velapo womuenyo,” una wa nõliwa la Yehova okuti Yesu Kristu.—Ovil. 3:15.

4. (a) Ocikomo coku sakula ca va pongiya ndati kueci ca laikele oku pita? (b) Apulilo api avali a ka tambuluiwa?

⁴ Ocili okuti, eteke limue lilikasi! Omunu umue wa sakuiwa, kuenje cilo wa ponduile oku enda. Olohulukãi viomanu via tambula epuluvi lioku sakuiwa konepa yespiritu oco va tẽle oku enda ndomo ci likuata lolonumbi via Suku. (Va Kol. 1:9, 10) Handi vali, ovina via pita keteke liaco, via pongiya olondonge vakuekolelo via Kristu kueci ca laikele oku pita lavo kuenda olombiali vi ka seteka oku tateka ocihandeleko ca Yesu coku kunda esapulo Liusoma. (Ovil. 1:8) Nye tu lilongisa kolonjila via kuamiwa locituwa ca lekisiwa la Petulu kuenda Yoano okuti va kala “omanu vaño haivo ka va longisiwile” poku kundila owiñi? b (Ovil. 4:13) Tu setukula ndati onjila ovo lolondonge va kuama eci va lambalaliwa?

5. Nye tu lilongisila konjila ndomo Petulu a vangula lomanu?

⁵ Petulu la Yoano va talama kovaso yowiñi ndaño va kũlĩhĩle okuti, vamue pokati kavo va kisikile oco Yesu a pondiwile kuti. (Mar. 15:8-15; Ovil. 3:13-15) Sokolola utõi Petulu a lekisa poku popia okuti, ulume ocilema wa sakuiwa vonduko ya Yesu. Petulu poku ci linga, ka vundisile ocili. Eye wa situlula ciwa onepa yeko omanu va kuata kolofa via Kristu. Pole, ndaño lovina viaco, Petulu ka kuatelele ocikumbiti omanu vaco, momo “va ci lingila vonumbi.” (Ovil. 3:17) Eye wa seteka oku vetiya ovitima viavo poku va tukula nda vamanji kuenda oku luluvalela kovina viwa viesapulo Liusoma. Nda ovo va likekembelele loku kolela ku Kristu, nda va kuata, “oloneke viekavuluko” vi tunda ku Yehova. (Ovil. 3:19) Cimuamue haico okuti, tu sukila oku lekisa utõi poku sandeka esapulo liesombiso lia Suku li laika oku iya. Handi vali, lalimue eteke ka tu ka ci lingi loku tema, lekambo liesunguluko, ale oku pisa. Pole, tu yongola oku tenda vana tu kundila nda vamanjetu kuenda ndeci Petulu a linga, tu tiamisili utima kovina viwa viesapulo Liusoma.

6. Petulu la Yoano va lekisa ndati umbombe lesuluviko?

⁶ Ovapostolo va kala vakuesuluviko. Ovo ka va tiamisilile kokuavo muẽle esivayo liocikomo va linga. Petulu wa sapuila owiñi hati: “Momo lie wa komõheli kuenda wa tu vandekeleli nye ndu okuti, eye o kasi oku enda omo liunene wetu pamue omo tu fendela Suku?”  (Ovil. 3:12) Petulu lovapostolo vakuavo va kũlĩhĩle okuti, ovina viosi viwa va linga kupange woku kunda, va vi linga omo liunene wa Suku okuti wavo muẽle sio. Omo liaco, lesuluviko va eca esivayo liosi ku Yehova kuenda ku Yesu, omo liovina viosi va linga.

7, 8. (a) Ombanjaile yipi tu pondola oku eca komanu? (b) Ohuminyo ‘yotembo eci ku tumbuluiwa ovina viosi,’ yi kasi oku tẽlisiwa ndati koloneke vilo?

⁷ Tu sukilavo oku lekisa esuluviko kupange woku kunda Usoma. Ocili okuti espiritu lia Suku ka li eci Kakristão vo koloneke vilo unene woku linga ovikomo. Ndaño ndoco, tu pondola oku kuatisa omanu oku kolela ku Suku kuenda ku Kristu, loku tambula ombanjaile ndeyi Petulu a eca okuti, epuluvi lioku ecelua kuakandu avo, loku kavuluisiwa la Yehova. Anyamo osi olohuluwa viomanu vi tava epuluvi liaco, va linga olondonge via Kristu loku papatisiwa.

⁸ Ocili okuti, tu kasi kelivala lina Petulu a tukula hati: ‘Otembo eci ku tumbuluiwa ovina viosi.’ Catiamẽla koku tẽlisiwa kuolondaka “via tukuiwa la Suku vomẽla wovaprofeto vaye va kola vo kosimbu,” Usoma wa tumbikiwa kilu kunyamo 1914. (Ovil. 3:21; Osa. 110:1-3; Dan. 4:16, 17) Noke liotembo yimue, Kristu wa fetika oku songuila upange woku tumbulula konepa yespiritu palo posi. Omo liaco, olohuluwa viomanu via siata oku kokiwa oco vi linge olonungi Viusoma wa Suku kuenda oku fendela Yehova lombembua loku li kuata omunga. Ovo va lula omunu wosimbu loku “wala omunu wokaliye una wa lulikiwa ndomo ci likuata locipango ca Suku.” (Va Efe. 4:22-24) Ndeci ca pita loku sakuiwa kulume ukuakupinga osimõla haeye wa kala ocilema, upange owu u komõhisa ka u lingiwa longusu yomanu, pole, u lingiwa lespiritu lia Suku. Ndeci Petulu a linga, tu sukila oku talavaya Londaka ya Suku lutõi kuenda oku loñoloha poku longisa vakuetu. Onima yosi tu kuata poku kuatisa omanu oku linga olondonge via Kristu, yi tunda kunene wa Suku, kokuetu muẽle sio.

9-11. (a) Ocituwa cipi asongui vetavo lia va Yudea va lekisa poku yeva esapulo lia Petulu la Yoano? (b) Ovapostolo va nõlapo oku linga nye?

⁹ Ohundo Petulu a linga kuenda esunga lieci ulume wa kala ocilema a tehãla loku kaloka omo liesanju, via komõhisa calua omanu. Omo liaco, usongui wonembele okuti o kuete ocikele coku teyuila omanu kocitali conembele kumue lovitunda via velapo, vepuluvi liaco veya lonjanga oco va konomuise ulandu waco. Citava okuti alume vaco va kala va Sadukeo okuti, ocimunga colohuasi va kuete unene walua kopulitika, haivo va enda oku likolisilako oku kuata ukamba la va Roma. Ovo va enda oku likala ocihandeleko covolandu va  Fariseo va solele calua kuenda oku pembula elongiso liepinduko. c Sokolola ndomo ovo va temele calua poku sanga Petulu la Yoano vonembele, eci va kala oku longisa lutõi okuti Yesu wa pinduiwa!

¹⁰ Vakuakulambalala va tema calua, va imba Petulu la Yoano vokayike kuenda veteke lia kuamamo, va vambata lekisika kombonge ya velapo ya va Yudea. Kovisimĩlo violombiali viaco vakuepela, Petulu la Yoano va kala “omanu vaño haivo ka va longisiwile” kuenda ka va kuatele omoko yoku longisa vonembele. Ovo ka va longisiwile kosikola yimue yetavo okuti ya kũlĩhĩwa calua. Omo liaco, onjila ndomo va vangula lutõi kuenda ekolelo, ya komõhisa olonganji. Petulu la Yoano va tẽla oku vangula ndati lekolelo? Esunga limue lieli okuti, ovo “va enda oku kala la Yesu.” (Ovil. 4:13) Cime cavo, wa va longisile lunene wocili okuti, ka ci lingile ndeci vakuavisonehua.—Mat. 7:28, 29.

¹¹ Ombonge ya handeleka ovapostolo oco va liwekepo oku kunda. Kotembo yaco, ovihandeleko viombonge via kuatele unene walua. Osimbu ka kua pitile olosemana vimue, eci Yesu a kala kovaso yekanga liaco, olio lia handelekele hati, “Eye o sesamẽla oku fa.” (Mat. 26:59-66) Ndaño ndoco, Petulu la Yoano ka va kuatele usumba. Kovaso yalume vaco olohuasi okuti va pindisiwa ciwa haivo vakualuhimo, Petulu la Yoano lesumbilo va popia vati: “Nda ca sunguluka kovaso a Suku oku tava kokuene okuti ku Suku hakoko, ci popi ene muẽle. Pole, catiamẽla kokuetu ka tu pondola oku liwekapo oku vangula ovina tua mola levi tua yeva.”—Ovil. 4:19, 20.

12. Nye ci tu kuatisa oku kuata utõi lekolelo?

¹² Anga hẽ ove o kuetevo utõi umuamue? O liyeva ndati eci o kuata epuluvi lioku eca uvangi kolohuasi, ku vana va lilongisa calua haivo vakualuhimo va kasi vocikanjo cove? Nye o linga nda epata, vana vu tangela kumosi, ale vana o talavaya lavo va fetika oku ku sepula omo liovina o tava? Anga hẽ o kuete usumba? Nda oco, o pondola oku yula usumba waco. Eci Yesu a kala palo posi, wa longisa ovapostolo vaye oku teyuila alongiso avo lekolelo kuenda lesumbilo. (Mat. 10:11-18) Yesu noke yoku pinduiwa wa likuminya kolondonge viaye okuti, wa laikele oku amamako oku kala lavo “oloneke viosi toke kesulilo lioluali.” (Mat. 28:20) Loku songuiwa la Yesu, “ukuenje wa kolelua haeye wa lunguka,” o tu longisa oku teyuila alongiso etu. (Mat. 24:45-47; 1 Pet. 3:15) Ovina viaco via siata oku lingiwa pocakati colonumbi tu tambula kolohongele viekongelo, Vekalo Lietu Tuakristão Kuenda Oku Kunda kuenda pocakati calivulu a kunamẽla Kembimbiliya, ndeci ovipama “Apulilo Atambuluiwa Lembimbiliya” vi sangiwa vonumbi yetu yo internet jw.org. Anga hẽ wa siata oku talavaya ciwa laliangiliyo  aco? Nda wa ci linga, utõi kuenda ekolelo liove, vi ka livokiya. Ndeci ovapostolo va linga, ka tu ka ecelela okuti cimue ci tu tateka oku vangula ocili ci komõhisa cina tua mola leci tua yeva.

13, 14. Nye tu linga poku liyaka lelambalalo kuenda momo lie?

¹³ Noke yoku tunda vokayike, vepuluvi liaco Petulu la Yoano, va liongolola lolondonge vikuavo viekongelo. Vosi yavo “va likutilila ku Suku lutima umuamue” oco lutõi vamameko oku kunda. (Ovil. 4:24) Petulu wa kũlĩhĩle ciwa okuti, nda omunu poku seteka oku linga ocipango ca Suku o kolela kongusu yaye muẽle, uveke. Osimbu ka kua pitile olosemana vimue, loku likolela eye muẽle wa sapuilile Yesu hati: “Ndaño vosi vakuavo va ku yanduluka, ame lalimue eteke ndi ka ku yanduluka!” Pole, ndomo Yesu a ci popele, Petulu noke wa kuatela usumba omunu kuenje wa likala ekamba liaye haeye ulongisi waye. Omo liaco, Petulu wa lilongisila koku lueya kuaye.—Mat. 26:33, 34, 69-75.

¹⁴ Nda o yongola oku tẽlisa ocikundi cove coku kala ombangi ya Kristu, ku sukila lika oku nõlapo oku kunda. Eci ovanyãli va seteka oku nyõla ekolelo liove, ale oku ku tateka oku kunda, kuama ongangu ya Petulu la Yoano. Likutilila ku Yehova oku pinga ongusu kokuaye. Sanda ekuatiso liekongelo. Sapuila kakulu vekongelo kuenda ku vamanji vakuavo va loñoloha ovitangi o kasi oku liyaka lavio. Olohutililo vamanjetu va linga, vi pondola oku tu ĩha ongusu oco tu pandikise.—Va Efe. 6:18; Tia. 5:16.

15. Momo lie vana va liwekelepo oku kunda vokuenda kuotembo yimue ka va sukilila oku sumua?

¹⁵ Nda onjanja yimue wa liwekelepo oku kunda vokuenda kuotembo yimue omo liusumba, ku ka sumue. Ivaluka okuti ovapostolo vosi va liwekelepovo oku kunda vokuenda kuotembo yimue noke yolofa  via Yesu, pole, noke va fetika vali oku kunda. (Mat. 26:56; 28:10, 16-20) Ku ka ecelele okuti akulueya ove osimbu a ku sumuisa. Anga hẽ o pondola oku lilongisila kakulueya aco loku talavaya leci wa lilongisilako oco o pamise omanu vakuavo?

16, 17. Nye tu lilongisila kohutililo ya lingiwa lolondonge via Kristu ko Yerusalãi?

¹⁶ Nye tu sukila oku pinga vohutililo nda olombiali vi tu lambalala? Kũlĩhĩsa okuti olondonge ka via pingile oco ka vi ka liyake lelambalalo lialua. Ovio via ivaluka lutate olondaka via Yesu viokuti: “Nda va ndi lambalala, vo lambalalivo.” (Yoa. 15:20) Pole, olondonge viaco vakuekolelo via pinga ku Yehova oco a ‘limbuke ndomo via kala oku saluisiwa’ lovanyãli vavo. (Ovil. 4:29) Eci ci lekisa okuti, olondonge ka via limbukile lika elambalalo, pole, via limbukavo okuti elambalalo va kala oku liyaka lalio, lia kala oku tẽlisiwa kuocitumasuku. Ovio via kũlĩhĩle okuti, ndeci Yesu a va longisile oku likutilila, ocipango ca Suku, ca laikele ‘oku lingiwa palo posi,’ ndaño muẽle olombiali viomanu, ka via tẽlele oku ci tateka.—Mat. 6:9, 10.

¹⁷ Oco olondonge vi linge ocipango ca Suku, via likutilila ndoco: “Eca kakuenje vove utõi woku amamako oku popia ondaka yove.” Lonjanga yalua Yehova wa tambulula ndati epingilo liaco? “Ocitumãlo va liongoluila ca lisenga kuenje omunu lomunu weyukisua lespiritu sandu kuenda va fetika oku vangula ondaka ya Suku lutõi.” (Ovil. 4:29-31) Lacimue ci tateka oku tẽlisiwa kuocipango ca Suku. (Isa. 55:11) Ndaño tu liyaka lalambalalo alua kuenda ovanyãli vetu va kuete unene, nda tu “likutilila ku Suku lutima umuamue,” tu kolela okuti eye o ka tu ĩha ongusu oco tuamameko oku kunda ondaka yaye lutõi.

18. Nye vamanji vekongelo lio ko Yerusalãi va lingaile oco va li kuatise pokati?

¹⁸ Ekongelo lia sokiyiwa ndopo ko Yerusalãi, votembo yitito etendelo liomanu  lia kala lieci ci soka 5.000. d Ndaño olondonge via tundile kolonepa via litepa, ovio via kala “lutima umuamue.” Via likuatele omunga kovisimĩlo kuenda konjila yoku sokolola. (Ovil. 4:32; 1 Va Kor. 1:10) Olondonge ka via endaile lika oku pinga ku Yehova oco a sumũlũise alikolisilo avo. Via enda oku li kuatisa pokati konepa yespiritu kuenda nda ci sukiliwa via ci lingailevo konepa yetimba. (1 Yoa. 3:16-18) Oku tukulako ulandu umue, wondonge Yosefe wa tukuiwile lolondonge okuti, Barnaba. Eye wa landisa onepa yimue yepia liaye kuenje lutima wosi wa eca olombongo viaco oco vi kuatise vana va tundile kovitumãlo viocipãla. Omo liaco, ca va kuatisa oku kala otembo yalua vo Yerusalãi oco va lilongise ovina vialua viatiamẽla kekolelo liavo liokaliye.

19. Momo lie Yehova a pondela Ananiya la Safira?

¹⁹ Ohueli yi tukuiwa Ananiya la Safira, va landisavo epia liavo kuenda olombongo viaco va vi eca ndombanjaile. Ovo va popia okuti, va ecele olombongo viosi, pole, ‘olombongo vikuavo va vi seleka.’ (Ovil. 5:2) Yehova ka pondele ohueli yaco omo lioku eca olombongo vitito, pole, wa ci lingila omo liovisimĩlo ka via sungulukile va kuata, loku kemba. Ovo ka va “kembele omanu pole, va kemba Suku.” (Ovil. 5:4) Ndeci Yesu a pisa vakuambambe, Ananiya la Safira va yonguile lika oku sivayiwa lomanu okuti, oku tambula ohenda ya Suku sio.—Mat. 6:1-3.

20. Nye tua lilongisa catiamẽla kueci Yehova a lavoka eci tu eca ombanjaile kokuaye?

²⁰ Koloneke vilo, olohuluwa Violombangi Via Yehova via siata oku kuatisa kupange woku kunda u kasi oku lingiwa voluali luosi pocakati colombanjaile, poku lekisa ocituwa cimuamue coku eca ndeci olondonge vio kocita catete vio ko Yerusalãi. Lomue o kisikiwa oku eca otembo yaye, ale olombongo viaye oco a kuatise kupange waco. Handi vali, Yehova ka yongola okuti tu u vumba lekisika. (2 Va Kor. 9:7) Eci tu eca cimue ku Yehova, eye ka sanjukila lika etendelo lieci tu eca, pole, ocituwa cutima tu lekisa. (Mar. 12:41-44) Lalimue eteke ka tu yongola oku kala nda Ananiya la Safira poku ecelela okuti upange tu lingila Yehova u tu vetiya oku kuata epela, ale oku sanda esivayo. Pole, ndeci ca linga Petulu, Yoano la Barnaba, tu yongola okuti olonjanja viosi upange tu lingila Yehova, u vetiyiwa locisola cocili tu u kuetele kuenda omanu vakuavo.—Mat. 22:37-40.