1-3. (a) Momo lie ovapostolo vambatiwila kovaso Yekanga Linene kuenda oku teta onimbu ocitangi eci ci lomboluiwa ndati? (b) Momo lie tu kuetele onjongole yoku kũlĩha ocituwa ovapostolo va lekisa?

 OLONGANJI Viekanga Linene via tema calua! Ovapostolo va Yesu va kasi oku sombisiwa kovaso yekanga liaco lia velapo. Momo lie? Momo Yosefe Kayafa ocitunda cinene haeye usongui Wekanga Linene, lonyeño yalua wa va sapuila hati: “Tuo handeleki ale oco ka vu ka longisi vali vonduko eyi.” Usongui wa tema, ka yongola ndaño muẽle oku tukula onduko ya Yesu. Kayafa amisako hati: “Pole, tala wa yukisi o Yerusalãi lalongiso ene kuenda vu yongola okuti, tu kuata eko omo liolofa viulume u.” (Ovil. 5:28) Esapulo eli lia lombolokele okuti: Ovo va sukilile oku liwekapo oku kunda,—ale nda ka va ci lingile, va kangisiwa!

² Nye ovapostolo va ponduile oku nõlapo? Ocikundi cavo coku kunda cina ca eciwa la Yesu okuti, omoko yaco ya eciwile la Suku. (Mat. 28:18-20) Anga hẽ ovapostolo va ecelela oku yuliwa lusumba womanu kuenje va liwekapo oku kunda? Ale va ka kuata utõi loku amamako lekolelo poku kunda? Ocitangi ci teta onimbu ceci: Kulie va ka pokola? Ku Suku, ale komanu? Lutõi walua, upostolo Petulu o vangula vonduko yovapostolo vosi. Kuenje olondaka eye a popia, via lomboloka ciwa kuenda viutõi.

³ Omo okuti Tuakristão vocili, tu kuete onjongole yoku kũlĩha ndomo ovapostolo va tambulula eci va lundiliwa kovaso Yekanga Linene, momo tua kongeliwavo vocikundi coku kunda. Osimbu tu tẽlisa ocikundi caco ca eciwa la Suku, citava okuti tu liyakavo lelambalalo. (Mat. 10:22) Ovanyãli va pondola oku seteka oku tateka, ale oku imũla upange wetu. Nye tu ka linga? Oco tu kuatisiwe konepa eyi, ci kuete esilivilo oku konomuisa ocituwa ovapostolo va lekisa kuenda ovolandu a situlula esunga lieci va sombisiwila kovaso Yekanga Linene. a

4, 5. Momo lie Kayafa la va Sadukeo ‘va kalela lesepa’ lialua?

⁴ Ivaluka okuti, onjanja yatete eci va handelekiwa oku liwekapo oku kunda, Petulu la Yoano va tambulula vati: “Ka tu pondola oku liwekapo oku vangula ovina tua mola levi tua yeva.” (Ovil. 4:20) Noke liocitangi caco ca kãla kovaso Yekanga Linene, Petulu la Yoano kumue lovapostolo vakuavo, vamamako oku kunda vonembele. Ovapostolo, va linga ovikomo vialua ndeci, oku sakula olombeyi kuenda oku tundisa olondele. Ovo va ci lingila, “Pocindumba ca Salomone” okuti, onepa yimue yinene ya sitikiwa konele yutundilo wonembele kuna va Yudea valua va enda oku liongoluila. Citava okuti, ulembo wa Petulu wa enda oku sakula omanu! Valua va sakuiwa konepa yetimba, va tavavo esapulo li sakula konepa yespiritu. Onima yeyililako yeyi yokuti, “etendelo lialua lia vana va tava ku Ñala lia kala oku livokiya, ci kaile alume kuenda akãi.”—Ovil. 5:12-15.

⁵ Kuenje Kayafa la va Sadukeo okuti va tiamẽlele kocisoko cimuamue la Kayafa, “va kala lesepa” noke va handeleka oco ovapostolo va kapiwe vokayike. (Ovil. 5:17, 18) Momo lie va Sadukeo va temẽlele calua? Momo ovapostolo va enda oku longisa okuti Yesu wa pinduiwa, pole, va Sadukeo ka va tavele kelongiso liepinduko. Ovaposto va endavo oku longisa okuti, omunu o popeliwa lika nda wa kolela ku Yesu, pole, va Sadukeo va kuatele usumba woku kangisiwa la va Roma nda omanu va tendele okuti, Yesu Usongui. (Yoa. 11:48) Omo liaco, ka ci tu komõhisa onjila va Sadukeo va nõlelepo yokuti, ovapostolo va sukilile oku liwekapo oku kunda!

6. Velie ovanyãli va velapo va siata oku lambalala afendeli va Yehova koloneke vilo kuenda momo lie ka ci tu komõhisila?

⁶ Koloneke vilo, ovanyãli va velapo va siata oku lambalala afendeli va Yehova, asongui vatavo. Asongui vaco olonjanja vialua, va siata oku talavaya lekemãlo liavo loku vetiya olombiali la vakuasapulo oco va imũle upange wetu woku kunda. Anga hẽ ci tu komõhisa? Sio. Esapulo tu kunda li kuatisa omanu oku kuata elomboloko liokuti, asongui vetavo liesanda va longisa uhembi. Omo lioku tava kocili Cembimbiliya, omanu vakuotima wa sunguluka va siata oku yovuiwa kalongiso kuenda kovituwa vina ka vi li tava lolonumbi Viembimbiliya. (Yoa. 8:32) Anga hẽ ci tu komõhisa nda esapulo lietu olonjanja vialua li kokela asongui vetavo liesanda oku tu kuatela onyã kuenda esepa?

7, 8. Onumbi ungelo a eca ya kuatisa ndati ovapostolo kuenda nye tu sukila oku lipula?

⁷ Osimbu va kala oku sinja esombiso liavo vokayike, citava okuti ovapostolo va kala oku lipula nda va laikele oku pondiwa peka liovanyãli vavo. (Mat. 24:9) Pole, vokati kuteke kua pita ocina cimue ci komõhisa  okuti, “Ungelo wa Yehova wa yikula apito okayike.” b (Ovil. 5:19) Ungelo wa eca kokuavo onumbi ya teta onimbu yokuti: “Kuendi vonembele kuenda amamiko oku sapuila omanu.” (Ovil. 5:20) Onumbi yaco ya kolisa ovapostolo oku limbuka okuti, va kala oku linga eci ca sunguluka. Olondaka viungelo citava okuti, via va kuatisavo oku amamako oku pandikisa ndaño lovitangi va laikele oku liyaka lavio. Omo liekolelo kuenda utõi, ovapostolo “va iñila vonembele koku ca kuenje va fetika oku longisa.”—Ovil. 5:21.

⁸ Omunu lomunu pokati ketu o sukila oku lipula ndoco: ‘Anga hẽ nda nda kuata ekolelo kuenda utõi oco ndi amameko oku kunda vekalo ndeli?’ Tu pondola oku vetiyiwa poku kũlĩha okuti, upange woku “eca uvangi wosi watiamẽla Kusoma wa Suku,” u kasi oku songuiwa lekuatiso liovangelo.—Ovil. 28:23; Esit. 14:6, 7.

9-11. Ocituwa cipi ovapostolo va lekisa eci Ekanga Linene lia va handeleka oku liwekapo oku kunda kuenda ongangu yipi ovo va sila Kakristão vocili?

⁹ Kayafa lolonganji vikuavo Viekanga Linene, kaliye va lipongiyila oku sombisa ocitangi covapostolo. Omo okuti ka via kũlĩhĩle ovina via li pita vokayike, olonganji via tuma olondavululi oku kopa olomandekua. Sokolola ndomo olondavululi via kala eci via mola okuti ovapostolo ka via kaile vokayike, ndaño okuti “okayike ka yikiwa ciwa kuenda olondavululi vi tãi papito.” (Ovil. 5:23) Noke usongui wonembele wa limbuka okuti, ovapostolo va kala vali vonembele oku eca uvangi watiamẽla ku Yesu Kristu okuti, olio esunga lieci va kapiwile vokayike! Usongui wonembele kuenda olondavululi va enda lonjanga yalua vonembele oco va kope olomandekua loku vi ambata Kekanga Linene.

 ¹⁰ Ndomo ca lomboluiwa kefetikilo liocipama cilo, asongui vetavo vana va temele calua va lekisa okuti, ovapostolo va sukilile oku liwekapo oku kunda. Nye ovapostolo va linga? Omo okuti Petulu eye wa kala kapitiya, wa tambulula lutõi hati: “Cetu oku pokola ku Suku ndombiali, komanu hakoko.” (Ovil. 5:29) Lonjila ndeyi, ovapostolo va sia ongangu yiwa Kakristão vosi vocili. Olombiali viomanu ka vi kuete omoko yoku tu kisika oku liwekapo oku linga eci Suku a yongola. Koloneke vilo, nye tu sukila oku linga nda “olombiali” vi tateka upange woku kunda olondaka viwa? Ka tu liwekapo oku tẽlisa ocikele Suku a tu ĩha. (Va Rom. 13:1) Pole, tu ka sanda olonjila via litepa vioku amamako oku eca lutate uvangi wosi watiamẽla Kusoma wa Suku.

¹¹ Ka ci komõhisa nda ocituwa cutõi ovapostolo va lekisa ca kokela olonganji oku tema calua loku kuata ‘onjongole’ yoku va ponda. (Ovil. 5:33) Olombangi viaco vakuekolelo havio vakuambili, via kũlĩhĩle okuti via laikele oku pondiwa. Pole, ovio via ponduile oku tambula ekuatiso kono yimue ka via lavokaile!

12, 13. (a) Elungulo lipi Gamaliyele a eca ku vana va talavayela kumosi kuenda nye ovo va linga? (b) Yehova o pondola oku linga nye oco a kuatise afendeli vaye koloneke vilo kuenda tu kolela kovina vipi nda eye wa ecelela okuti tu “talisiwa ohali omo lioku linga esunga”?

¹² Gamaliyele “ulongisi Wovihandeleko haeye wa sumbiwa lomanu vosi,” wa fetika oku vangula. c Citava okuti, onganji yaco ya sumbiwile calua lava va talavayela kumosi, momo wa fetika ombangulo yocitangi caco kuenda “wa tuma oku kapa [ovapostolo] posamua okatembo kamue.” (Ovil. 5:34) Kuenje poku tukula ovolandu a pita ombuanja a enda oku lingiwa hao ka a kuatele onima yiwa noke liolofa viasongui vaco, Gamaliyele wa vetiya Ekanga Linene oku kuata epandi loku ecelela ovapostolo vana okuti, Usongui wavo Yesu, ndopo a fa. Omo liaco, Gamaliyele wa va lungula hati: “Alume ava va kale, ko ka va sakalaisi. Momo nda elongiso eli, ale upange owu womanu, u ka nyõliwa; pole, nda wa Suku ka vu tẽla oku va tateka. Handi vali, citava okuti vu kala ndava va liyaka la Suku.” (Ovil. 5:38, 39) Noke olonganji, via kapako elungulo liaye. Ndaño lelungulo liaco, va ecelela okuti ovapostolo va tipuiwa loku va handeleka “oco va liwekepo oku vangula vonduko ya Yesu.”—Ovil. 5:40.

¹³ Koloneke vilo ndeci ca pita kosimbu, Yehova o pondola oku lingisa okuti, omanu va velapo ndeci Gamaliyele, va kuatisa afendeli Vaye. (Olosap. 21:1) Yehova o pondola oku talavaya lespiritu liaye oco  a vetiye olombiali, olonganji, ale vakuavihandeleko va velapo oku kuama onjila yimue yi likuata locipango caye. (Neh. 2:4-8) Pole, nda eye ecelela okuti tu “talisiwa ohali omo lioku linga esunga,” tu pondola oku kolela kovina vivali. (1 Pet. 3:14) Catete, Suku o pondola oku tu ĩha ongusu oco tu pandikise. (1 Va Kor. 10:13) Cavali, ovanyãli ka va tẽla oku “linga cimue” okuti ci nyõla upange wa Suku.—Isa. 54:17.

14, 15. (a) Ovapostolo va liyeva ndati eci va talisiwa ohali kuenda momo lie? (b) Tukula ulandu umue u lekisa ndomo afendeli va Yehova va siata oku pandikisa lesanju.

¹⁴ Anga hẽ oku tatiwa lãvi kua tepulula esanju liovapostolo, ale oku honguisa onjila va nõlelepo? Ocili okuti sio! Momo ovo “va tunda Vekanga Linene lonjolela.” (Ovil. 5:41) “Lonjolela?”—Momo lie? Ocili okuti, ka va kuatele onjolela omo lievalo lia kokiwa loku tatiwa lungangala. Ovo va sanjukile poku kũlĩha okuti, va kala oku lambalaliwa omo lioku amamako oku kakatela ku Yehova loku kuama ongangu ya Yesu.—Mat. 5:11, 12.

¹⁵ Ndeci ca pita la vamanji kocita catete, etu tu pandikisavo lesanju poku tala ohali omo liolondaka viwa. (1 Pet. 4:12-14) Ndaño ka tu sole oku saluisiwa, oku lambalaliwa, ale oku kapiwa vokayike, oku amamako lekolelo ci tu nenela esanju lialua. Kũlĩhĩsa ulandu wa Henryk Dornik, wa talisiwa ohali yalua lovoviali wungangala vokuenda kuanyamo. Eye ivaluka okuti, kosãi Yenyenye yunyamo 1944, olombiali via nõlapo okuti eye la manjaye vambatiwa kocila coku kangisiwila. Noke ovanyãli va popia vati: “Ca tĩla calua oku va kisika oku tava oku linga ocina cimue. Ovo va sole oku pondiwa.” Manji Dornik wa popia hati: “Ame sia yonguile oku pondiwa, pole, oku tala ohali lutõi kuenda oku kala ukuacili omo liekolelo ndi kuetele Yehova, ca enda oku ndi nenela esanju lialua.”—Tia. 1:2-4.

16. Ovapostolo va lekisa ndati okuti va nõlelepo oku eca uvangi wosi kuenda tu kuama ndati onjila yavo yoku kunda?

¹⁶ Ovopostolo ka va pumbile otembo oco va fetike vali upange wavo  woku eca uvangi. Ovo ka va ecelele oku yapuisiwa lusumba, pole, “eteke leteke vonembele kuenda konjo lanjo, ka va liwekelepo oku longisa loku kunda olondaka viwa viatiamẽla ku Kristu.” d (Ovil. 5:42) Olondonge viaco vakuambili va nõlelepo oku eca uvangi wosi. Kũlĩhĩsa okuti, ovo va enda oku ambata esapulo kolonjo viomanu ndomo Yesu Kristu a va handelekele. (Mat. 10:7, 11-14) Ocili okuti lonjila eyi, oco lika va tẽla oku yukisa o Yerusalãi lalongiso avo. Koloneke vilo, Olombangi Via Yehova via kũlĩhĩwa omo lioku kuama onjila yaco yovapostolo poku kunda. Poku nyula omanu kolonjo viosi vocikanjo cetu, tu lekisa okuti tu yongolavo oku eca uvangi wosi, loku eca epuluvi komanu vosi lioku yeva olondaka viwa. Anga hẽ Yehova o kasi oku sumũlũisa upange wetu woku kundila konjo lanjo? Ocili, o kasi! Koloneke vilo via sulako, olohuluwa viomanu via tava ale esapulo Liusoma kuenda valua pokati kavo va yeva ale olondaka viwa Viusoma onjanja yatete, eci Ombangi yimue ya Yehova ya totola kepito liavo.

17-19. Kueya ocitangi cipi okuti nda ca koka olonepele, pole, nye ovapostolo va linga oco ci potoluiwe?

¹⁷ Ekongelo lia sokiyiwa ndopo, lia kala oku liyaka locitangi cimue ca votuiwa vekongelo. Ocitangi cipi? Vialua pokati kolondonge via kala oku papatisiwa, ka via kaile vio ko Yerusalãi kuenda via yonguile oku lilongisa ovina vikuavo osimbu ka via tiukilile kolonjo viavo.  Omanu vaco, va sukilile okulia, lovina vikuavo okuti, noke olondonge via lieca olumue poku eca olombongo vioku landa ovina viekuatiso. (Ovil. 2:44-46; 4:34-37) Noke liovina evi, pokati kavo peya ocitangi cimue cinene. ‘Ovimbumba via vanguile o Helasi ka via kaile oku tambula okulia kua enda oku eciwa eteke leteke.’ (Ovil. 6:1) Pole, hacoko ca pita la vana va enda oku vangula o Heveru. Citava okuti, vocitangi caco mua kongelele olonepele. Omo liaco, ovina vimue vitito vi kuete unene walua woku koka olonepele.

¹⁸ Ovapostolo va tiamẽlele kosungu yakulu, va limbuka okuti ka ca sungulukile oku ‘siapo Ondaka ya Suku oco va tepaise okulia.’ (Ovil. 6:2) Kuenje oco ku potoluiwe ocitangi caco, ovo va handeleka olondonge oku sanda alume epanduvali “veyuka espiritu haivo va kuete olondunge,” vana ovo va ponduile oku va kundika “oku linga upange waco u sukiliwa.” (Ovil. 6:3) Kua sukiliwile alume va loñoloha momo vupange waco, mua kongelele oku eca okulia, oku talavaya lolombongo, oku landa ovina viekuatiso kuenda oku soneha ovolandu a suapo. Alume vosi va nõliwile, olonduko viavo via kala vio Helasi okuti pamue ca kuatisa ovimbumba vina ka via endaile oku tambula okulia oku kolela calua kalume vaco. Noke lioku konomuisa lohutililo olonumbi, ovapostolo va nõla alume epanduvali oco va linge “upange waco u sukiliwa.” e

¹⁹ Anga hẽ ocikele coku tepaisa okulia alume epanduvali va tambula, ca lombolokele okuti ka va sukilile vali oku kunda olondaka viwa? Ocili okuti sio! Umue pokati kalume va nõliwile Stefano, una wa ponduile oku lekisa okuti ombangi yimue ukuambili haeye ukuotõi koku kunda olondaka viwa. (Ovil. 6:8-10) Filipu wa kalavo umue pokati kalume epanduvali kuenda wa tukuiwa hati: “Ukundi.” (Ovil. 21:8) Eci ceca uvangi wokuti alume vaco epanduvali, vamamako oku lekisa ombili poku kunda Usoma.

20. Afendeli va Suku koloneke vilo, va siata oku kuama ndati ongangu yovapostolo poku nõla akulu vekongelo loloñuatisi viekongelo?

 ²⁰ Afendeli va Yehova koloneke vilo, va kuãi onjila yimuamue yovapostolo. Alume va nõliwa oco va tẽlise ovikele vekongelo, va sukila oku lekisa olondunge vio kilu loku eca uvangi wokuti, espiritu sandu li kasi oku tavalaya vokuavo. Poku songuiwa Losungu Yolombangi Via Yehova, alume va tẽlisa ovituwa vi li kuata lolonumbi Viembimbiliya, va nõliwa oco va kale akulu vekongelo, ale oloñuatisi viekongelo. f (1 Tim. 3:1-9, 12, 13) Tu pondola oku popia okuti, vana va kuete ovituwa vi li kuata lolonumbi Viembimbiliya, va nõliwa lespiritu sandu. Alume vaco vakuambili, va linga ‘upange walua u sukiliwa.’ Ndeci, akulu vekongelo va pondola oku eca ekuatiso li sukiliwa ku vamanji vana vakuekolelo va kuka. (Tia. 1:27) Akulu vamue vekongelo, va litumbika koku tunga Olonjango Viusoma, oku linga esokiyo liolohongele viofeka, ale oku talavaya Loseketa Yoku Tetulula Ovitangi Violombei. Oloñuatisi viekongelo via siatavo oku tẽlisa ovikele vialua okuti, vimue ka mua kongelele oku nyula, ale oku longisa. Omo liaco, alume vosi vana va kuete ovituwa vi li kuata lolonumbi Viembimbiliya, va sukila oku kuata ocituwa ca sunguluka koku tẽlisa ovikele viavo viekongelo kuenda viocisoko, locikele ca eciwa la Suku coku kunda olondaka viwa Viusoma.—1 Va Kor. 9:16.

21, 22. Nye ci lekisa okuti Yehova wa sumũlũisa ekongelo lia sokiyiwa ndopo?

²¹ Lekuatiso lia Yehova, ekongelo lia sokiyiwa ndopo, lia puluka kelambalalo kuenda lia yuvula ocitangi nda ca koka olonepele. Esumũlũho lia Yehova, lia kala pokati kavo momo tu tanga ndoco: “Kuenje ondaka ya Suku yamamako oku lisandula kuenda etendelo liolondonge vo Yerusalãi lia livokiya calua; kuenje owiñi walua wovitunda wa fetika oku tava kekolelo.” (Ovil. 6:7) Ulandu owu, umue pokati kovolandu alua oku livokiya kupange u sangiwa Vovilinga. (Ovil. 9:31; 12:24; 16:5; 19:20; 28:31) Anga hẽ koloneke vilo, oku yeva ovolandu atiamẽla koku amamako kupange woku kunda Usoma kolonepa vikuavo violuali, ka ci tu pamisa?

²² Kocita catete K.K., omo okuti asongui vetavo va tẽmele calua, ka va kuatele ovisimĩlo vioku liwekapo oku lambalala ovapostolo. Kuenje elambalalo lialua lia laikele oku fetika. Ndomo tu ka ci konomuisa vocipama ci kuãimo, Stefano eye wa kala ocimãho cavo.