OCIPAMA 24
“Kuata Utõi!”
Va Yudea va tumbika ongombo yoku ponda Paulu noke eye o liteyuila kovaso ya Feliki
Wa kunamẽla Kovilinga 23:11–24:27
1, 2. Momo lie elambalalo Paulu a liyaka lalio vo Yerusalãi ka lio komõhisile?
PAULU ndopo opiwa pokati kocimunga colondingaĩvi via tema vo Yerusalãi kuenje o kapiwa vali vokayike. Elambalalo upostolo waco ukuambili a kasi oku liyaka lalio volupale luaco, ka liu komõhisa. Ca popiwile ale okuti eye wa laikele oku kapiwa ‘vokayike kuenda oku tala ohali yalua.’ (Ovil. 20:22, 23) Ndaño ka kũlĩhĩle ovitangi a laikele oku liyaka lavio, Paulu wa kũlĩha okuti o kamamako oku tala ohali omo lionduko ya Yesu. —Ovil. 9:16.
2 Ndaño muẽle Akristão ovaprofeto, va lungula Paulu okuti wa laikele oku kapiwa vokayike loku eciwa “peka liomanu vakualofeka.” (Ovil. 21:4, 10, 11) Ka pa pitile otembo yalua tunde eci owiñi umue wa va Yudea wa seteka oku u ponda kuenda noke liotembo yimue ca molẽhele okuti wa laikele oku “pondiwa” lasongui Vekanga Linene osimbu va kala oku lihoya catiamẽla kokuaye. Kaliye upostolo omandekua o laviwa lasualali vo ko Roma, osimbu a kevelela esombiso kuenda alundi. (Ovil. 21:31; 23:10) Ocili okuti, upostolo Paulu o sukila oku pamisiwa!
3. Pi tua siata oku tambuila elembeleko oco tuamameko lupange wetu woku kunda?
3 Koloneke vilo via sulako tua kũlĩha okuti, “vosi vana va yongola oku ambata omuenyo umue woku sumbila Suku ndolondonge via Kristu Yesu, va ka lambalaliwavo.” (2 Tim. 3:12) Otembo lotembo, tu sukilavo oku pamisiwa oco tu amameko oku linga upange woku kunda. Omo liaco, tu eca olopandu omo liolondaka vielembeleko tua siata oku tambula pocakati calivulu kuenda colohongele vietu vi pongiyiwa “lukuenje wa kolelua haeye wa lunguka”! (Mat. 24:45) Yehova wa tu likuminya okuti, ka kuli unyãli laumue o ka litunda ciwa poku seteka oku tateka oku kundiwa kuolondaka viwa. Ovo ka va ka tẽla oku kundula afendeli vosi va Suku ndocimunga ndaño oku tateka upange woku kunda. (Isa. 54:17; Yer. 1:19) Nye ci popiwa catiamẽla kupostolo Paulu? Anga hẽ eye wa pamisiwa oco amameko oku eca uvangi wosi watiamẽla Kusoma wa Suku ndaño lelambalalo? Nda oco, evetiyo lipi a tambula kuenda nye a linga?
Ongombo Yoku “Lisinga” yi Ponya (Ovil. 23:11-34)
4, 5. Elembeleko lipi Paulu a tambula kuenda momo lie evetiyo liaco lia pitĩlile votembo ya sunguluka?
4 Upostolo Paulu wa tambula elembeleko a sukilile vuteke una a yovuiwa konjuela ya li pita Vekanga Linene. Ulandu u tu sapuila hati: “Ñala wa talama kovaso aye loku u sapuila hati: ‘Kuata utõi! Momo ndeci wa eca uvangi wosi watiamẽla kokuange ko Yerusalãi, o sukilavo oku imba uvangi vo Roma.’” (Ovil. 23:11) Lolondaka evi vi pamisa via Yesu, Paulu wa kuatele elavoko lioku yovuiwa. Eye wa kũlĩhĩle okuti, wa laikele oku yovuiwa oco a pitĩle ko Roma loku kuata esumũlũho lioku ecako uvangi watiamẽla ku Yesu.
“Ava vo lavekela ci pitahãla 40 kalume.”—Ovilinga 23:21
5 Elembeleko Paulu a tambula, lieya votembo ya sokiyiwa. Keteke lia kuamamo, ci soka 40 ya va Yudea “va tumbika ongombo, yu va lisinga lesiñalo vati, ka tu li, ka tu nyui toke eci tu ponda Paulu.” Omo okuti va Yudea vaco va yonguile calua oku ponda upostolo, va “lisinga” loku sima okuti, nda ka va ci lingile va laikele oku tambula esiñalo ale cimue cĩvi ca ponduile oku pita lavo. (Ovil. 23:12-15) Ongombo yavo yina ya taviwa lakulu kuenda ovitunda via velapo, ya kala yoku vilikiya Paulu Vekanga Linene oco a sombisiwe ndu okuti, o lombolola ovina vimue viatiamẽla kokuaye. Pole, osimbu Paulu nda a enda Kekanga Linene, ovo nda vo talamẽla oco vo ponde.
6. Ongombo yoku ponda Paulu ya situluiwa ndati kuenda amalẽhe vo koloneke vilo va lilongisilako nye kulandu owu?
6 Ocimumba ca Paulu, ca yeva eci va kala oku sokiya ongombo yaco kuenje wa ci sapuila Paulu. Noke Paulu wa vetiya ukuenje waco oco a ka ci sapuile kesongo kolohoka vio ko Roma okuti, Kaludio Lusia. (Ovil. 23:16-22) Yehova o sanjukila amalẽhe ndeci ca linga ocimumba ca Paulu una onduko yaye ka ya tukuiwile Vembimbiliya okuti, lutõi va pitisa kovaso ekalo liwa liafendeli va Suku okuti olonjongole viavo muẽle sio. Pole, lekolelo va linga cosi oco va pitise kovaso olonjongole Viusoma komuenyo wavo.
7, 8. Aliangiliyo api Kaludio Lusia a linga oco a teyuile Paulu?
7 Kaludio Lusia kesongo kolohoka vi soka 1.000, eci vo sapuila ongombo yoku ponda Paulu, lonjanga yalua wa handeleka eci ci soka 470 kasualali vambata ovonga kuenda vakuakuendela kolokavalu oco va kuatise Paulu oku tunda vo Yerusalãi luteke loku ambatiwa ko Kaisarea. Eci a pitĩlako, wa laikele oku eciwa ku Nguluvulu Feliki. a O Kaisarea ka kala ombala yolonguluvulu vio Yudea kuenda oko kua kala ocivili ca velapo casualali voluvumba luo Roma. Etendelo lialua liomanu va Yudea va kala volupale luaco, pole, onepa yimue yomanu va kala Vakualofeka. Ovihandeleko vio volupale luaco, via enda oku li patãla levi vio vo Yerusalãi muna mua kala valua vakualonepele vietavo kuenda va enda oku litenga vovimunga violondingaĩvi.
8 Loku tẽlisa ocihandeleko co Roma, Lusia wa tuma ukanda umue ku Feliki loku lombolola ocitangi caco. Lusia wa popia okuti poku kũlĩha okuti Paulu u Roma, wo yovola oco ka ka ‘pondiwe’ la va Yudea. Lusia wa popia okuti ka sangele lacimue ku Paulu a “sesamẽlele oku fa, ale oku kapiwa vokayike,” pole, omo lielundi lia lingiwa ku Paulu, eye wa kala oku weca ku Feliki oco nguluvulu a yevelele vakuakulundila loku nõlapo onjila yimue. —Ovil. 23:25-30.
9. (a) Lonjila yipi omoko ya Paulu yoku kala onyitiwe yo Roma ya lueyiwa? (b) Momo lie pamue tu sukilila oku sanda oku kuatisiwa lomoko tu kuete yoku kala olonyitiwe viofeka yimue?
9 Anga hẽ Lusia wa popia ocili kovina a soneha? Hakovina viosiko. Ca molẽhele okuti eye wa kala oku seteka oku sanda onduko yiwa. Lusia ka teyuilile Paulu omo lioku limbuka okuti Paulu wa kala onyitiwe yo Roma. Handi vali, Lusia ka lomboluile okuti wa tuma oku kuta Paulu “lalienge avali” kuenda ka popelevo okuti wa tuma “oku u linga apulilo osimbu vo tipula.” (Ovil. 21:30-34; 22:24-29) Lovilinga evi, Lusia wa lueya omoko ya Paulu yoku kala onyitiwe yo Roma. Koloneke vilo, Satana o vetiyavo vakuetavo vakuakulambalala oco va vokiye elambalalo kuenda pamue va tateka elianjo lietu. Pole, ndeci Paulu, afendeli va Suku olonjanja vimue va pondola oku kuatisiwa lomoko va kuete yoku kala olonyitiwe viofeka yimue kuenda oku sanda eteyuilo liocihandeleko.
“Ndi Vangula Lekolelo Oco Ndi Liteyuile” (Ovil. 23:35–24:21)
10. Alundi api a kãla a lingiwa ku Paulu?
10 Vo Kaisarea Paulu wamamako oku ‘laviwa kelombe lia Herode’ oco a kevelele toke eci olomindiki viaye vi tunda ko Yerusalãi vi pitĩla. (Ovil. 23:35) Noke lioku pita oloneke vitãlo, ovo va pitĩla okuti, ocitunda cinene Ananiya, onganji yi tukuiwa Tertulo locimunga cimue cakulu. Catete, Tertulo wa pandiya Feliki omo lieci a kala oku lingila va Yudea citava okuti, oco a vokiye epela liaye kuenda oku kuata ohenda yaye. b Noke loku teta onimbu catiamẽla kocitangi eci, Tertulo wa tiamisila ku Paulu olondaka viokuti, “ulume u-u, wa soka ndefengi, o wengula ovosuanji pokati ka va Yudea vosi va kasi kilu lieve, haeye usongui wocisoko ci tukuiwa hati, va Nasara. Eye wa yonguilevo oku vĩhisa onembele, pole, tuo kuata.” Va Yudea vakuavo va kala laye, “va likongelavo kelundi liaco loku popia okuti, ovina evi viocili.” (Ovil. 24:5, 6, 9) Oku vetiya usuanji, oku songuila ocisoko cimue ci koka ohele kuenda oku vĩhisa onembele, alundi amue a kãla hao a koka oku pisiwila olofa.
11, 12. Paulu wa liteyuila ndati kalundi vo lingila?
11 Paulu wa eceliwa oku vangula. Eye wa fetika lolondaka viokuti, “ndi vangula lekolelo oco ndi liteyuile.” Paulu wa tukula olondaka via suapo poku likala alundi osi. Upostolo ka vĩhisile onembele kuenda ka setekele oku vetiya usuanji. Eye wa popia hati, ka kaile vo Yerusalãi vokuenda ‘kuanyamo alua’ kuenda weyile oku nena “oviali viohenda” okuti olombanjaile, oco vi eciwe Kakristão va kala oku liyaka luhukũi pamue omo lionjala kuenda elambalalo. Paulu wa lipilika oku popia okuti “nda yelisua” osimbu sia iñilile vonembele kuenda wamamako oku likolisilako “oku kuata owanji wutima wa yela kovaso a Suku lo komanu.” —Ovil. 24:10-13, 16-18.
12 Paulu wa litavela okuti wa lingila upange u kola Suku ya vakukululu yavo “ndomo ci likuata lonjila ovo va tukula hati ocisoko.” Pole, eye wa lipilika loku popia hati, o tava “kovina viosi via tukuiwa Vocihandeleko levi via sonehiwa Vovaprofeto,” kuenda ndeci olomindiki viaye, eye o kuete elavoko liokuti “ku laika oku kala epinduko lia vakuesunga lava havakuesungako.” Paulu wa sapuila olomindiki viaye hati: “Alume va kasi palo, va popie eci cĩvi nda linga, eci ovo va ndi sombisila kovaso Yekanga Linene, te lika omo liondaka nda kalukila osimbu nda kala pokati kavo yokuti: ‘Etaili ñasi oku sombisiwa kovaso yene omo nda kolela kepinduko liava va fa!’” —Ovil. 24:14, 15, 20, 21.
13-15. Momo lie tu tendela Paulu ndomunu ukuangangu yiwa wa eca uvangi lutõi kovaso yolombiali?
13 Paulu wa tu sila ongangu yiwa tu sukila oku kuama nda eteke limue tuambatiwa kovaso yolombiali omo liefendelo lietu kuenda oku lundiliwa okuti, tuakuambuanja, tuakuosuanji ale tu panga onepa “kocisoko cimue ci koka ohele.” Ca litepa la Tertulo ceci okuti, Paulu ka setekele oku lekisa ombambe ku nguluvulu lolondaka vioku u velisapo. Paulu wamamako oku tula utima kuenda oku lekisa esumbilo. Loku lekisa utate, wa eca uvangi wa lomboloka haiwo wocili. Paulu wa popia okuti, “va Yudea va tunda voluvumba luo Asia” vana vo lundila okuti wa vĩhisa onembele, ka va kailepo kuenda ndomo ci lekisiwa locihandeleko, wa kuatele omoko yoku va konomuisa loku yevelela alundi avo. —Ovil. 24:18, 19.
14 Ocina cimue ci komõhisa ceci okuti, Paulu ka liwekelepo oku eca uvangi watiamẽla kovina eye a tava. Lutõi, upostolo wa vangula vali catiamẽla kelongiso eye a tava liepinduko okuti ocitangi cina ca kokele ale onjuela yalua eci a kala kovaso Yekanga Linene. (Ovil. 23:6-10) Momo lie Paulu a tõlisila elavoko liepinduko eci a liteyuila? Momo eci kua votuiwa onjuela yaco, ocitangi ca kala cepinduko. Handi vali, oku teta onimbu, ca tiamẽlele ku Yesu kuenda kepinduko liaye. Ocili okuti Paulu wa kuata ocitangi eci omo lioku eca uvangi watiamẽla ku Yesu kuenda kepinduko liaye okuti ocina cimue olomindiki via likalele oku tava. —Ovil. 26:6-8, 22, 23.
15 Ndeci Paulu a linga, tu pondolavo oku eca uvangi lutõi, loku pamisiwa lolondaka Yesu a sapuila kolondonge viaye hati: “Vu ka suvukiwa lomanu vosi vonduko yange. Pole, wosi o pandikisa toke kesulilo, o ka popeliwa.” Anga hẽ tu sukila oku sakalala leci tu ka popia? Sio, momo Yesu wa likuminya hati: “Eci vo wambati, ko ka sakalali leci vu popia; pole, kowola yaco eci cu wĩhiwi, oco vu popia, momo haeneko vu popia, te espiritu sandu.” —Mar. 13:9-13.
“Feliki wa Kuata Usumba” (Ovil. 24:22-27)
16, 17. (a) Ocituwa cipi Feliki a lekisa kesombiso lia Paulu? (b) Momo lie Feliki pamue a kuatela usumba, pole, mekonda liesunga lipi amamelako oku vilikiya Paulu?
16 Eyi ka ya kaile onjanja yatete nguluvulu Feliki a yeva catiamẽla kekolelo Liakristão. Ulandu u popia hati: “Omo okuti Feliki wa kũlĩhĩle ciwa ovina viatiamẽla Konjila yaco [okuti, ondaka yatete ya tukuiwa oco yi tiamisiwile Kakristão], wa fetika oku va tundisa loku popia hati: ‘Ocitangi eci ndi ka ci tetulula eci kesongo kolohoka Lusia eya.’ Kuenje wa handeleka usongui wasualali oku kapa ulume waco vokayike, loku wĩha naito elianjo kuenda oku ecelela okuti, omanu vaye vo kuatisa kasukila aye.” —Ovil. 24:22, 23.
17 Noke lioloneke vimue, Feliki lukãi waye Drusila u Yudea, wa tuma oku vilikiya Paulu kuenje “wo yevelela eci a lombolola catiamẽla koku kolela Kristu Yesu.” (Ovil. 24:24) Pole, eci Paulu a vangula catiamẽla ‘kesunga, koku likandangiya kuenda kesombiso lia laikele oku iya, Feliki wa kuata usumba,’ pamue mekonda liovilinga viaye viungangala via sakalaisele owanji wutima waye. Kuenje eye wa tundisa Paulu loku u sapuila hati: “Kuende, pole, eci ñuata epuluvi limue, hu tuma oku ku vilikiya vali.” Noke liepuluvi eli, Feliki wa enda oku vilikiya olonjanja vialua Paulu, hamomoko a yonguile oku lilongisa ocili, pole, wa lavokaile okuti Paulu o linga laye ovitukiko. —Ovil. 24:25, 26.
18. Momo lie Paulu a vanguila la Feliki kuenda ukãi waye catiamẽla ‘kesunga, koku likandangiya kuenda kesombiso lia laikele oku iya’?
18 Momo lie Paulu a vanguila la Feliki kuenda ukãi waye catiamẽla ‘kesunga, koku likandangiya kuenda kesombiso lia laikele oku iya’? Ivaluka okuti, ovo va yonguile oku kũlĩha ovina via kongelele voku “kolela Kristu Yesu.” Paulu omo a kũlĩhĩle ciwa ulandu wavo wevĩho liukahonga, ungangala kuenda ekambo liesunga, wa kala oku lombolola ciwa ovina via sukiliwile ku vana va yonguile oku kala olondonge via Yesu. Ovina Paulu a popia via lekisa ciwa etepiso lia kala pokati kolonumbi viesunga via Suku, lekalo liomuenyo wa Feliki kuenda liukãi waye. Eci ca ponduile oku va kuatisa oku limbuka okuti, omanu vosi va ka sombisiwa la Suku kovina ovo va sima, va popia, va linga kuenda ocina ca velapo vali okuti esombiso lia Paulu li sule, ceci okuti ovo va laikele oku sombisiwa kovaso a Suku. Ka ci tu komõhisa nda “Feliki wa kuata usumba”!
19, 20. (a) Kupange woku kunda ocituwa cipi tu lekisa ku vana va li lekisa ndu okuti va kuete onjongole yoku kũlĩha ocili, pole, ka va lingi apongoloko kekalo liavo omo liepela? (b) Tua kũlĩha ndati okuti Feliki ka sakalalele oco Paulu a kuate ekalo liwa?
19 Kupange wetu woku kunda, pamue tu sanga omanu va sokisiwa la Feliki. Kefetikilo pamue va li lekisa ndu okuti va kuete onjongole yoku kũlĩha ocili, pole, ka va lingi apongoloko omo liepela liavo. Tu sukila oku kuata utate walua poku kuatisa omanu vaco. Pole, ndeci Paulu a linga, lutate tu va lekisa olonumbi viesunga via Suku. Momo pamue ocili ci vetiya ovitima viavo. Kuenje nda tua limbuka okuti ka va kuete onjongole layimue yoku siapo ekalo liavo liosimbu, ka tu va kisika oco va linge apongoloko. Pole, tu ka talavaya ciwa lotembo yetu poku sandiliya vana va kuete onjongole yoku sanga ocili.
20 Vulandu wa Feliki, tua limbuka ciwa ekalo liutima waye, kolondaka viokuti: “Eci pa pita anyamo avali, Porkio Festo wa piñainya Feliki; omo okuti Feliki wa yonguile oku sanjuisa va Yudea, wa sia Paulu vokayike.” (Ovil. 24:27) Ocili okuti, Feliki ka sakalalele oco Paulu a kuate ekalo liwa. Feliki wa kũlĩhĩle ciwa okuti olondonge “Vionjila,” ka via kaile vakuosuanji ale vakuambuanja. (Ovil. 19:23) Eye wa kũlĩhĩlevo okuti Paulu ka lueyele lacimue ocihandeleko co ko Roma. Pole, ndaño ndoco, Feliki wamamako oku kapa upostolo vokayike, momo “wa yonguile oku sanjuisa va Yudea.”
21. Nye ca pita la Paulu noke eci Porkio Festo a linga onguluvulu kuenda nye camamako oku pamisa Paulu?
21 Ndomo ca lekisiwa vocinimbu ca sulako cocipama 24 celivulu Liovilinga, Paulu handi wa kala vokayike eci Porkio Festo a piñainya Feliki komangu yunguluvulu. Omo liaco, Paulu wa eciwa peka liombiali eyi, loku fetika oku yeviwa vali. Ocili okuti, upostolo waco ukuotõi wambatiwa “kovaso yolosoma lo kolonguluvulu.” (Luka 21:12) Ndomo tu ka ci konomuisa, eye noke wa eca uvangi kombiali ya velapo yo koloneke viaye. Vokuenda kuovitangi viaco viosi, Paulu lalimue eteke a ecelele okuti ekolelo liaye li hongua. Eye wamamako oku pamisiwa lolondaka via Yesu viokuti: “Kuata Utõi!”
a Tala okakasia, “ Feliki—Nguluvulu yo Yudea.”
b Tertulo wa pandula Feliki omo ‘liombembua yalua’ a nenela ofeka, pole, ocili ceci okuti, vokuenda kuviali wa Feliki, vo Yudea ka mua kaile ombembua yalua oku sokisa lolombiali via vialele tete toke eci kua lingiwa usuanji vo Roma. Ca kalavo uhembi oku popia okuti va Yudea vosi va ‘sanjukile’ omo liupange Feliki a lingile woku tumbulula. Momo Feliki ka sumbiwile la va Yudea valua omo lioku tĩlisa omuenyo wavo kuenda oku kuama ungangala oco a maleko lusuanji womanu. —Ovil. 24:2, 3.
