1, 2. Nye ca kokela upostolo Paulu oku tiukila ko Yerusalãi kuenda ovitangi vipi a laikele oku liyaka lavio?

 VO YERUSALÃI! Onjanja eyi Paulu o kasi vali oku endela volokololo vialio via sukatela haimo mu pita omanu valua. Ka kuli olupale lalumue vongongo lu kuete elitokeko lulandu wukamba wa Yehova, lafendeli vaye. Vialua pokati kolonungi viaco, vi sole calua ulamba va kuatele kosimbu. Paulu wa kũlĩha okuti onepa yalua Yakristão volupale luaco, ya kolela calua kekalo liavo lio kosimbu okuti, ka va kasi oku kuama ndomo ocipango ca Yehova ci kasi oku lingiwa. Lonjila eyi, Paulu o limbuka okuti vamanji ka va sukile lika konepa yetimba, pole, va kalavo olohukũi konepa yespiritu. Eli olio esunga lieci a tundila ko Efeso loku enda ko Yerusalãi. (Ovil. 19:21) Ndaño wa kũlĩhĩle ale ohele yovina via laikele oku pita laye, ka pongoluile asokiyo aye oku nyula olupale.

² Nye ci ka pita la Paulu vo Yerusalãi? Vimue pokati kovitangi viaco, vi ka tunda muẽle kolondonge via Kristu okuti vamue pokati kavo, va kuete usumba omo liovolandu esanda va yeva atiamẽla ku Paulu. Handi vali, alambalalo alua a ka tunda kovanyãli va Kristu. Ovo va ka lundila Paulu, va ko tipula kuenda va ko saluisa oku u ponda. Votembo yimuamue, ovolandu aco a ka eca ku Paulu epuluvi lioku liteyuila. Umbombe, utõi kuenda ekolelo liaye poku liyaka lovitangi, vi eca ongangu yiwa Kakristão vo koloneke vilo. Tu tali ndomo ci lingiwa.

3-5. (a) Kohongele yipi Paulu a kala ko Yerusalãi kuenda ovina vipi via popiwa kohongele yaco? (b) Ovina vipi tu lilongisila kohongele Paulu a kala lakulu vekongelo vo ko Yerusalãi?

³ Keteke lia kuamamo, noke lioku pitĩla kua Paulu vo Yerusalãi kuenda akamba vaye, va ka nyulile akulu vana va songuila ekongelo.  Pokati kovapostolo va kala handi komuenyo, lomue wa tukuiwa vulandu waco. Citava okuti vosi yavo kotembo yaco, va ilukile ale oco va ka talavaye kolonepa vikuavo violuali vakongelo akuavo. Pole, Tiago manji a Yesu, handi oko a kala. (Va Gal. 2:9) Tiago citava okuti eye wa songuila ohongele yaco eci “akulu vosi” va kala la Paulu. —Ovil. 21:18.

⁴ Paulu wa lama akulu kuenda “wa fetika oku va lomboluila ulandu wovina Suku a linga pokati ka vakualofeka pocakati cupange waye woku kunda.” (Ovil. 21:19) Citava okuti ulandu waco, wa va pamisa calua. Koloneke vilo, tu sanjukavo poku yeva okuti, upange woku kunda u kasi oku amamako kolofeka vikuavo. —Olosap. 25:25.

⁵ Vepuluvi limue liohundo yaye, Paulu citava okuti wa tukula eci catiamẽla kolombanjaile a nenele oku upisa ko Europa. Esakalalo vamanji vo kovitumãlo viocipãla va lekisa, citava okuti via sanjuisa calua ovitima via vana va kala oku yevelela ulandu wa Paulu. Omo liaco, “ovo [akulu vekongelo] va fetika oku sivaya Suku.” (Ovil. 21:20a) Cimuamue haico okuti, valua koloneke vilo poku liyaka lovilemawe ale lovovei, va sanjuka calua eci vamanji va eca ekuatiso kokuavo kuenda olondaka vievetiyo votembo ya sunguluka.

6. Ocitangi cipi va sapuila Paulu?

⁶ Akulu vekongelo va situluila ku Paulu okuti, vo Yudea mua kala ocitangi cimue ca tiamẽlele muẽle kokuaye. Vo sapuila ndoco: “A manji, tala ndomo pokati ka va Yudea valua va linga olondonge via Yesu kuenda vosi yavo vakuambili Kocihandeleko. Pole, ovo va yeva okuti, ove o kasi oku longisa va Yudea vosi pokati ka vakualofeka ocina cimue ci lipatãla Locihandeleko ca Mose okuti unanguluke poku va sapuila okuti, ka va ka sevise omãla vavo evamba, ndaño oku kuama oviholo.” a —Ovil. 21:20b, 21.

7, 8. (a) Onjila yipi yoku sokolola ka ya sungulukile Akristão vamue va Yudea va kuatele? (b) Momo lie onjila ka ya sungulukile yoku sokolola Yakristão vamue va Yudea ka ya lombolokele okuti va kala olonanguluke?

⁷ Noke lioku pita ci pitahãla 20 kanyamo tunde eci Ocihandeleko ca Mose ca imũiwa, momo lie Akristão valua handi va yonguilile oku ci lava? (Va Kol. 2:14) Kunyamo 49 K.K., ovapostolo lakulu vekongelo va liongoluile vo Yerusalãi, va tumĩle ukanda umue  vakongelo u lombolola okuti, ka ca sukiliwile vali Akristão vakualofeka oku lava ocihandeleko catiamẽla koku seviwa evamba loku pokola Kocihandeleko ca Mose. (Ovil. 15:23-29) Pole, ukanda waco ka wa tukuile Akristão va Yudea okuti, valua pokati kavo ka va kuatele elomboloko lioku imũiwa Kuocihandeleko ca Mose.

⁸ Onjila yaco yoku sokolola ka ya sungulukile yolondonge viaco va Yudea ya lekisile hẽ okuti ka va ponduile vali oku kala Akristão? Sio. Ocitangi ka ca kaile omo okuti va enda oku fendela olosuku viesanda kuenda cilo va kasi oku amamako oku kuama oviholo vietavo liavo liosimbu. Ocihandeleko ca velelepo ku va Yudea va tava, ca eciwile la Yehova. Vocihandeleko caco ka mua kaile lacimue ca tunda kolondele ale ocina ka ca sungulukile. Ocihandeleko ca kuatele elitokeko locisila cosimbu, pole, cilo Akristão va kasi vemẽhi liocisila cokaliye. Catiamẽla kefendelo liocili, oku lava ocisila Cocihandeleko ka ca kuatele vali esilivilo. Akristão va Heveru vana va kala vakuambili Yocihandeleko, ka va kuatele elomboloko lietosi eli kuenda ka va kolelele okuti ekongelo Liakristão kaliye olio onjila yoku kuata esunga kovaso a Suku. Onjila yavo yoku sokolola, ya sukilile oku likuata lapongoloko a lingiwa koku situluiwa kuocili. b —Yer. 31:31-34; Luka 22:20.

9. Nye Paulu a enda oku longisa catiamẽla Kocihandeleko ca Mose?

⁹ Nye ci popiwa catiamẽla kolondaka viuhembi viokuti Paulu wa kala oku longisa va Yudea pokati ka vakualofeka okuti “ka va ka sevise omãla vavo evamba, ndaño oku kuama oviholo”? Paulu wa kala upostolo ku Vakualofeka kuenje ku vakualofeka, eye wa enda oku va sapuila hati ovo ka va sukilile vali oku pokola Kocihandeleko. Eye wa endavo oku situlula uhembi womunu wosi wa siatele oku seteka oku vetiya Akristão Vakualofeka oco va sevise evamba ndondimbukiso yoku pokola Kocihandeleko ca Mose. (Va Gal. 5:1-7) Valupale a enda oku nyula, Paulu wa siatelevo oku kunda olondaka viwa ku va Yudea. Ocili okuti eye wa enda oku lomboluila ku va Yudea vana va lekisa onjongole okuti, olofa via Yesu via imũla Ocihandeleko kuenda omunu wa ponduile oku tendiwa ndukuesunga pocakati cekolelo okuti, ka ci lingiwa pocakati covilinga Viocihandeleko. —Va Rom. 2:28, 29; 3:21-26.

10. Ocituwa cipi ca sunguluka Paulu a kuatele catiamẽla Kocihandeleko kuenda koku seviwa evamba?

¹⁰ Votembo yimuamue, Paulu wa lekisa okuti wa kapeleko vana va liyevele okuti va sukilile oku pokola koviholo vimue via va Yudea ndeci, oku yuvula oku talavaya Vesambata, ale ovikulia vimue. (Va Rom. 14:1-6) Eye ka endaile oku tumbika ovihandeleko viatiamẽla koku seviwa evamba. Ocili okuti, Paulu wa sevisa evamba Timoteo oco va Yudea ka va ka kuate atatahãi atiamẽla ku Timoteo,  momo isiaye wa kala u Helasi. (Ovil. 16:3) Oku seviwa evamba, ocina cimue omunu lomunu a sukila oku nõla. Paulu wa sapuila va Galatia hati: “Ci kaile evamba ale uyamba, ka vi kuete esilivilo, te ekolelo li talavaya locisola.” (Va Gal. 5:6) Omo liaco, oku seviwa evamba oco ci likuate Locihandeleko, ale oku lekisa elinga liaco ndocina cimue ci sukiliwa oco tu taviwe la Yehova, nda ca situlula ekambo liekolelo.

11. Onumbi yipi akulu vekongelo va eca ku Paulu kuenda nye ca kongelele voku kuama onumbi yaco? (Talavo etosi.)

¹¹ Ovina viaco ndaño via kala viesanda, via sakalaisale Akristão va Yudea. Eli olio esunga lieci akulu vekongelo va ecela ku Paulu onumbi yokuti: “Tu kuete alume vakuãla va linga ohuminyo yimue. Kuende lavo, liyelisa kumue lavo, feta epese liavo oco okuti va lipemũla asenya. Kuenje omanu vosi va ka limbuka okuti, ovina va yeva viatiamẽla kokuove viuhembi, momo ove o kuete ovituwa viwa, haive ukuakupokola Kocihandeleko.” c —Ovil. 21:23, 24.

12. Ocituwa Paulu a lekisa konumbi ya eciwa lakulu vekongelo vo ko Yerusalãi ca situlula ndati esunguluko lepokolo liaye?

 ¹² Paulu wa ponduile oku popia okuti ocitangi ka ca kaile ovina viesanda via popiwa viatiamẽla kokuaye, pole, mekonda liombili Akristão va Yudea va lekisa Kocihandeleko ca Mose. Pole, wa lekisa esunguluko loku kuata utate wokuti, ka lueya olonumbi via Suku. Kosimbu wa sonehele hati: “Ku vakuacihandeleko nda linga lavo ndukuacihandeleko okuti, nganyala vakuacihandeleko, ndaño ame siukuacihandelekoko.” (1 Va Kor. 9:20) Ndomo ci likuata lolondaka evi, Paulu wa pokola kakulu vo ko Yerusalãi kuenje wa linga ‘ukuacihandeleko.’ Poku ci linga, eye wa tumbika ongangu yiwa kokuetu koloneke vilo, catiamẽla koku pokola kakulu vekongelo okuti, ka tu amamako oku linga ovina ndomo tu yongola. —Va Hev. 13:17.

13. (a) Momo lie va Yudea vamue va kokela onjuela yalua vonembele? (b) Omuenyo wa Paulu wa popeliwa ndati?

¹³ Ovina ka via endele ciwa vonembele. Kesulilo liocisila, va Yudea vo ko Asia poku mola Paulu, vo lundila okuti wambata Vakualofeka vonembele kuenje eci ca koka onjuela yalua. Nda usongui wovita wo ko Roma ka va lemẽlele, Paulu nda wa tipuiwa toke kolofa. Ndaño ndoco, kesongo kaco wa kapa upostolo Paulu vokayike. Oku upisa keteke liaco, kua laikele oku pita ci pitahãla anyamo akuãla oco Paulu a kuate vali elianjo. Eye handi lopo wa kala kohele. Eci kesongo kolohoka a pulisa va Yudea esunga lieci va kalela oku ñualelapo Paulu, ovo va kaluka loku u lingila alundi alua a litepa. Omo lioku kaluka kualua, usongui wolohoka ka kuatele elomboloko lalimue. Kesulilo, upostolo wa sukilile oku ambatiwa kocitumãlo cimue ca koka. Eci Paulu lasualali vo ko Roma va kala oku panda oku iñila kocivili, Paulu wa sapuila kesongo kolohoka hati: “Ndi pinga kokuove okuti, o ngecelela oku vangula lomanu.” (Ovil. 21:39) Kesongo wa tava, kuenje Paulu lutõi wa teyuila ekolelo liaye.

14, 15. (a) Nye Paulu a lombolola ku va Yudea? (b) Nye kesongo ka va Roma a linga oco a limbuke esunga lieci va Yudea va suvukilile Paulu?

¹⁴ Paulu wa fetika lolondaka viokuti, ‘yeveleli osimbu ndi liteyuila.’ (Ovil. 22:1) Paulu wa vangula lowiñi kelimi lio Heveru kuenje ca koka okuti ovo va tulumũha. Eye wa va lomboluila esunga lieci a lingila ondonge ya Kristu. Poku ci linga, Paulu luloño wa tukula  atosi va Yudea va sukilile oku kũlĩhĩsa nda va ci yonguile. Paulu wa pindisiwa lulongisi wa kemãla Gamaliyele kuenda wa enda oku lambalala olondonge via Kristu, citava okuti vamue va kalapo va ci kũlĩhĩle. Pole, eci a kala vonjila yenda ko Damasko, wa kuata ocinjonde cimue ca Yesu wa pinduiwa okuti, wa sapela laye. Alume va kala oku lingila ungende kumue la Paulu, va mola ocinyi, loku ‘yeva ondaka’ pole, ka va kuatele elomboloko liavio. (Ovil. 9:7; 22:9) Noke liovina evi, Paulu una wa kala omeke omo liocinjonde a kuata, wa sukilile oku ambatiwa la vana va kala oku lingila kumosi ungende toke vo Damasko. Kocitumãlo caco, kua kala ulume umue o tukuiwa Ananiya, wa kũlĩhĩwĩle la va Yudea vocikanjo caco kuenje locikomo wa sakula Paulu.

¹⁵ Paulu wamisako hati, noke lioku tiukila ko Yerusalãi, Yesu wa molẽhela kokuaye vonembele. Vepuluvi eli, va Yudea va kaluka vati: “Omunu waco a pondiwe, eye ka sesamẽla oku kala lomuenyo!” (Ovil. 22:22) Kesongo oco a popele Paulu, wa tuma oku wambata  kocivili casualali. Omo a nõlelepo oku limbuka esunga lieci va Yudea va suvukilile Paulu, kesongo kolohoka wa handeleka oco Paulu a pongiyiwe okuti, o sombisiwa loku tipuiwa. Paulu poku sanda oku liteyuila ndomo ci likuata locihandeleko, wa lombolola okuti wa kala onyitiwe yo Roma. Cimuamue haico okuti, koloneke vilo afendeli va Yehova va siata oku liteyuila lovihandeleko viofeka oco va teyuile ekolelo liavo. (Tala otulokasia, “ Ocihandeleko ca va Roma Lolonyitiwe Vio Roma,” “ Ovitangi Vio Kombonge Koloneke Vilo.”) Poku kũlĩha okuti Paulu wa kala onyitiwe yo Roma, kesongo wa sanda onjila yikuavo yoku kũlĩhĩsa alomboluilo akuavo. Keteke lia kuamamo, kesongo wambata Paulu Kekanga Linene lia va Yudea, oco va potolole ocitangi caco.

16, 17. (a) Lombolola ovina via pita eci Paulu a vanguila kovaso Yekanga Linene. (b) Paulu poku tipuiwa wa eca ndati ongangu yumbombe?

¹⁶ Paulu poku fetika oku liteyuila kovaso Yekanga Linene wa popia hati: “Ene a vamanji, ame nda vumba Suku lowanji wutima wa lipua haiwo wa yela toke etaili.” (Ovil. 23:1) Eye ka tẽlele vali oku vangula ovina vikuavo. Ulandu u lekisa okuti: “Kuenje Ananiya ocitunda cinene, wa handeleka vana va kala ponele yaye oco vo vete komẽla.” (Ovil. 23:2) Hesepu kuolio! Handi vali, ca lekisa olonepele oku tukula Paulu okuti ohembi osimbu ka kua lekisiwile ovovangi! Ka ci tu komõhisa omo Paulu a tambulula hati: “Acimano ca yanguiwa, Suku o ka ku veta. Weya oku ndi sombisa ndomo ci likuata Locihandeleko kuenda o sinĩla Ocihandeleko poku tuma oku ndi veta?” —Ovil. 23:3.

¹⁷ Vana va kalapo ka va funguilile una wa veta Paulu, pole, mekonda liocituwa upostolo a lekisa! Ovo va kisika elomboluilo limue liokuti: “O kasi oku sepula ocitunda cinene ca Suku?” Paulu wa va tambulula lonjila yimue ya va longisa umbombe kuenda esumbilo  Kocihandeleko. Paulu wa popia hati: “A vamanji, sia kũlĩhĩle okuti eye ocitunda cinene. Momo ca sonehiwa citi: ‘Ku ka popie lãvi ombiali yomanu vove.’” d (Ovil. 23:4, 5; Etu. 22:28) Kuenje Paulu wa kuama onjila yikuavo ya litepa. Poku limbuka okuti Vekanga Linene mua kala va Fariseo la va Sadukeo, wa popia hati: “Ene a vamanji, ame ndu Fariseo, ndimõla a va Fariseo. Ñasi oku sombisiwa omo lielavoko liepinduko liava va fa.” —Ovil. 23:6.

18. Momo lie Paulu a popela okuti wa kala u Fariseo kuenda tu pondola oku kuama ndati onjila yimuamue yoku sokolola kapuluvi amue?

¹⁸ Momo lie Paulu a popela okuti wa kala u Fariseo? Momo eye wa kala “omõla wa va Fariseo” kuenda wa tiamẽlele kepata lia va Fariseo. Kuenje valua handi va ponduile oku u tenda okuti u Fariseo. e Pole, Paulu wa ponduile oku tokekisa ndati elongiso liepinduko  leli lia va Fariseo? Kua lomboluiwa okuti, va Fariseo va tavele kelongiso liokuti eci omunu a fa, vetimba liaye mu tunda ocilelembia ka ci fi kuenje ocilelembia ca vakuesunga ci kuata vali omuenyo vetimba liomunu. Paulu ka tavele kalongiso aco. Eye wa tavele kepinduko ndomo ca longisiwa la Yesu. (Yoa. 5:25-29) Ndaño ndoco, Paulu wa tavele kelongiso lia va Fariseo liokuti, kua kala elavoko noke liolofa viomunu okuti, ca litepele leci va Sadukeo va longisile, momo ovo ka va tavele kepinduko. Tu pondolavo oku kuama onjila yimuamue yoku sokolola poku sapela la va Katolika ale la va Postande. Ndeci ovo, tu pondola oku popia okuti, tu tava okuti kuli Suku. Ocili okuti ovo pamue va tava kelongiso lia Suku Umosi mu Vatatu osimbu okuti, etu tu tava ku Suku Yembimbiliya. Ndaño ndoco, ci kaile ovo ale etu, tu tava okuti kuli Suku.

19. Momo lie ohongele Yekanga Linene ya malusuila lonjuela?

¹⁹ Olondaka via Paulu via tepa Ekanga Linene. Ulandu u popia hati: “Kuenje kueya onjuela yalua kuenda vamue vakuavisonehua okuti va tiamẽlele ku va Fariseo va votoka, yu va fetika oku popia vati: ‘Ka tua sangele lacimue cĩvi kulume u-u, momo pamue espiritu limue ale ungelo umue wa vangula laye.’” (Ovil. 23:9) Ocisimĩlo cokuti ungelo umue pamue wa vangula la Paulu, ka ca sungulukile ku va Sadukeo, momo ka va tavele okuti kuli ovangelo! (Tala okakasia, “ Va Sadukeo Kuenda va Fariseo.”) Onjuela ya livokiya calua kuenje usongui wolohoka vio ko Roma weya vali oku popela upostolo. (Ovil. 23:10) Ndaño ndoco, Paulu handi wa kala kohele. Kaliye nye ca laikele oku pita lupostolo? Tu ka ci konomuisa vocipama ci kuãimo.