1-3. Momo lie upostolo Paulu a endela ko Korindo kuenda ovitangi vipi a liyaka lavio?

 UNYAMO 50 K.K., u kasi oku sulila. Upostolo Paulu o kasi vo Korindo okuti, ombala yimue ya kemãla yolomĩlu muna muli omanu valua va Helasi, va Roma kuenda va Yudea. a Paulu ka kasi vombala yaco oku landa, oku landisa ocina cimue, ale oku sanda upange. Eye o kasi vo Korindo omo liesunga limue lia velapo okuti, oku eca uvangi watiamẽla Kusoma wa Suku. Handi vali, Paulu o sukila ocitumãlo cimue coku sikĩla, pole, o nõlapo oku yuvula oku kala ocilemo ku vamanji konepa yetimba. Eye ka yongola oku pitiya komunu laumue ocisimĩlo cokuti wa siata oku tambula onganyu omo liondaka ya Suku. Nye a laika oku linga?

² Paulu o kuete uloño umue okuti—woku tonga olombalaka. Omo okuti wa kala upange umue wa tĩla calua woku tonga lovaka, pole, Paulu wa nõlapo oku u linga oco a litekule. Anga hẽ eye o ka sanga upange volupale luaco mueyuka omanu valua? O ka sanga hẽ ocitumãlo cimue ciwa coku sikĩla? Ndaño lovitangi viaco, Paulu wamamako oku pitisa kovaso upange waye wa velapo, woku kunda.

³ Paulu wa kala vo Korindo otembo yalua kuenda wa kuata onima yiwa kupange waye woku kunda. Nye tu lilongisila kovopange Paulu a lingila vo Korindo okuti ci ka tu kuatisa oku eca uvangi wosi watiamẽla Kusoma wa Suku vocikanjo cetu?

4, 5. (a) Pi Paulu a sikĩla osimbu a kala vo Korindo kuenda upange upi a linga oco a litekule? (b) Citava okuti Paulu wa lilongisa ndati oku tonga olombalaka?

⁴ Paulu eci a pitĩla vo Korindo, wa kũlĩha ohueli yimue yi kuete  ocituwa coku yekisa okuti ulume waco Akuila, ukãi waye Prisila ale Priska okuti va kala va Yudea. Ohueli yaco, ya ilukila vo Korindo mekonda lia Mbiali Kaludio wa handelekele okuti “va Yudea vosi va tunde vo Roma.” (Ovil. 18:1, 2) Akuila la Prisila ka va yekisile lika Paulu, pole, vo lalekavo oco va talavaye laye. Tu tanga ndoco: “Omo okuti umesele wavo umuamue, [Paulu] wa kala konjo yavo kuenda va talavayela kumosi, momo va kala vakuakutonga olombalaka.” (Ovil. 18:3) Paulu wa kala konjo yohueli yaco vakuahenda vokuenda kupange waye woku kunda vo Korindo. Paulu vokuenda kuotembo a kala lavo, citava okuti wa soneha alivulu amue eya noke oku panga onepa kalivulu Embimbiliya. b

⁵ Paulu ulume umue wa ‘pindisiwa la Gamaliyele’ wa tẽlele ndati oku tonga olombalaka? (Ovil. 22:3) Citava okuti, va Yudea vo kocita catete, ka va simĩle okuti oku longisa uloño umue komãla vavo ca kala ocina cimue ci tepulula esumbilo liavo, ndaño amalẽhe vaco va ponduile oku tambula epindiso likuavo. Paulu wa kala u Tarso, ko Kilikiya okuti ocikanjo cimue ca kemãlele omo lionanga yimue yi tukuiwa cilicium, va enda oku panga layo olombalaka. Omo lico, Paulu pamue wa lilongisa ufisiu waco eci a kala umalẽhe. Vupange woku tonga olombalaka mua kongelele nye? Vupange waco mua kongelele oku pota, ale oku teta, loku tonga onanga yaco ya pama yina  ya kõla calua, oco ku tongiwe olombalaka. Ndaño ndoco, upange waco ka wa lelukile.

6, 7. (a) Paulu wa tendele ndati upange woku tonga olombalaka kuenda nye ci lekisa okuti Akuila la Prisila va kuatelevo ovisimĩlo vimuamue? (b) Akristão vo koloneke vilo, va kuãi ndati ongangu ya Paulu kuenda ya Akuila la Prisila?

⁶ Paulu ka tendele upange woku tonga olombalaka ndupange wa velelepo komuenyo waye. Eye wa enda oku linga lika upange waco oco a litekule, osimbu a kunda olondaka viwa “ocali.” (2 Va Kor. 11:7) Akuila la Prisila va tendele ndati upange va lingaile? Omo okuti va kala Akristão, va kuatele ovisimĩlo ndevi via Paulu. Eci Paulu a tunda vo Korindo kunyamo 52 K.K., Akuila la Prisila va sia onjo kuenda upange wavo kuenje va enda laye ko Efeso, kuna onjo yavo yeya oku kala ocitumãlo colohongele viekongelo. (1 Va Kor. 16:19) Noke ovo va tiukila ko Roma, kuenje va enda vali ko Efeso. Ohueli yaco vakuambili, ya enda oku pitisa kovaso olonjongole Viusoma kuenda lutima wosi va likolisilako oco va vumbe vakuavo kuenje “vosi vakongelo a vakualofeka” va enda oku va pandiya. —Va Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

⁷ Akristão vo koloneke vilo va kuãi ongangu ya Paulu kuenda ya Akuila la Prisila. Akundi vakuambili, va talavaya calua oco ka va ka “linge ocilemo” ku vakuavo. (1 Va Tes. 2:9) Ku pandiyiwa calua akundi valua Vusoma va litumbika kupange wotembo yosi okuti, kupange weteku va talavaya onepa yimue yeteke, ale ovopange otembo yitito oco ci va ecelele oku tẽlisa ciwa ocikele cavo cupange woku kunda. Ndeci Akuila la Prisila, afendeli valua va Yehova vakuahenda, va yekisa vamanji vakuakunyula akongelo. Vana va kuete “ocituwa coku yekisa,” va kũlĩha okuti ci sanjuisa kuenda ci pamisa oku ci linga. —Va Rom. 12:13.

8, 9. Nye Paulu a linga eci va Yudea va lambalala upange waye woku kunda kuenda pi eye a ka kundila?

⁸ Onjila ndomo Paulu a tendele upange waye woku sanda eteku oco a tẽlise ocimãho caye ca velapo, ca situluiwa eci Sila la Timoteo va pitĩla, poku tunda ko Makedonia lolombanjaile viohenda. (2 Va Kor. 11:9) Vepuluvi liaco, Paulu “wa fetika oku litumbika lutima wosi koku kunda ondaka [“wa sakalala loku kunda” Embimbiliya li Kola].” (Ovil. 18:5) Pole, uvangi waco ku va Yudea, wa koka elambalalo lialua. Oco a lekise okuti ka kuatele eko lia va  Yudea va likala esapulo li popela omuenyo liatiamẽla ku Kristu, Paulu wa tutumũla ovowalo aye, loku sapuila ovanyãli vaye hati: “Osonde yene yi kale kovitue viene muẽle. Nda pua eko. Oku upisa cilo, ngenda ku vakualofeka.” —Ovil. 18:6; Esek. 3:18, 19.

⁹ Oco hẽ pi Paulu a laikele oku ka kundila? Ulume umue o tukuiwa Tisiu Justo okuti pamue wa kala omongoloke haeye wa tungile ocipepi losunangonga, wa yekisa Paulu konjo yaye. Kuenje Paulu wa tunda vosunangonga, yu wa iñila vonjo yulume waco. (Ovil. 18:7) Paulu wamamako oku kala la Akuila kuenda Prisila, osimbu a kala vo Korindo, pole, onjo ya Tisiu Justo ya linga ombala yovopange aye oku kunda.

10. Nye ci lekisa okuti Paulu ka nõlelepo oku kundila lika omanu vakualofeka?

¹⁰ Paulu poku popia okuti wa laikele oku enda komanu vakualofeka, ci lomboloka okuti eye wa liwekapo oku kundila va Yudea vosi kuenda olomongoloke ndaño muẽle vana va lekisa onjongole? Ocili okuti, sio. Ndeci, “Krispo usongui wosunangonga, wa tava ku Ñala kumue la vakuanjo yaye vosi.” Citava okuti valua va endaile vosunangonga, va likongela ku Krispo, momo Embimbiliya liti: “Va Korindo valua okuti va ci yeva, va fetika oku tava kuenje va papatisiwa.” (Ovil. 18:8) Omo liaco, onjo ya Tisiu Justo, ya linga ocitumãlo mua enda oku liongoluila ekongelo liokaliye lia sokiyiwa Liakristão ko Korindo. Nda ulandu owu wa sonehiwa vulala wolotembo ndeci Luka a enda oku soneha, va Yudea vaco lolomongoloke, va linga Akristão noke lia Paulu oku tutumũla ovowalo aye. Kuenje eci ci lekisa okuti, upostolo wa kala calua ukuesunguluko.

11. Olombangi Via Yehova koloneke vilo, vi setukula ndati Paulu poku kundila omanu va litukula okuti Akristão?

¹¹ Koloneke vilo kolofeka vialua, atavo esanda a kuete unene walua koloñame viavo. Kolofeka kuenda kovifuka vimue, olomisionaliu vietavo liesanda, via tavisa omanu valua. Omanu valua va litukula okuti Akristão, va kakatela kovihilahila ndeci va Yudea vo ko Korindo kocita catete. Pole, ndeci upostolo Paulu a linga, etu Tulombangi Via Yehova tu lekisa ombili poku kundila omanu vaco, poku kuama ukũlĩhĩso umue Wovisonehua ovo va kuete, oco tu va kundile ocili Cembimbiliya. Ndaño muẽle ceci ovo, ale asongui vatavo va tu lambalala, ka tu pui elavoko. Pokati ka vana “va kuete ombili yoku vumba Suku, pole, ka va ci lingi lukũlĩhĩso wa suapo wa Suku,” pamue pali ambombe valua tu sukila oku sanda loku sanga. —Va Rom. 10:2.

12. Ohuminyo yipi Paulu a tambula vocinjonde cimue?

¹² Ci kaile okuti Paulu wa lipula nda wa ponduile oku amamako lupange waye woku kunda vo Korindo ale sio, noke wa kuata etambululo vuteke una Ñala Yesu a molẽha kokuaye vocinjonde cimue loku u sapuila hati: “Ku ka kuate usumba, amamako oku vangula, ku ka liwekepo, momo ame ñasi kumue love kuenda lomue  oku undumũhila oco a ku lemẽhe; omo ñuete omanu valua volupale olu.” (Ovil. 18:9, 10) Ca kala ocinjonde cimue ci pamisa! Ñala eye muẽle wa likuminya ku Paulu okuti, wa laikele oku u teyuila kũvi wosi kuenda volupale mua kala omanu valua vakuotima wa sunguluka. Nye Paulu a linga noke liocinjonde caco? Tu tanga ndoco: “Eye oko a kala pokati kavo unyamo lolosãi epandu oku va longisa ondaka ya Suku.” —Ovil. 18:11.

13. Citava okuti Paulu wa ivaluka nye poku amela ocipepi lomangu yonganji, pole, momo lie a sukilile oku kevelela onima ya litepa?

¹³ Noke lioku pita unyamo vo Korindo, Paulu wa kuata uvangi ukuavo wekuatiso lia Ñala. ‘Va Yudea va katukila Paulu kuenje vo tuala komangu yekanga,’ yi tukuiwa okuti, beʹma. (Ovil. 18:12) Omanu vamue va tendele o beʹma okuti embumbua limue lia lepa, lia pangiwa lewe li sielena li kuete evala li vumbula leli liyela, lia kuatele oviluvialuvia vialua okuti, pamue lia kala vocakati cocitanda ca velapo co Korindo. Onepa yo kovaso yo beʹma, citava okuti ya kala yinene oco ku liongoluile omanu valua. Vakuakufẽla ovina viosimbu va popia okuti, omangu yonganji ya kala ananga amue losunangonga, ocipepi lonjo ya Tisiu Justo. Paulu poku amela ocipepi lo beʹma, citava okuti wa ivaluka oku sõsũiwa kua Stefano una wa kũlĩhĩwile Ndukristão watete wa pondiwa omo lietavo. Paulu okuti kotembo yaco wa kũlĩhĩwile londuko ya Saulu, wa tavele okuti Stefano o “pondiwa.” (Ovil. 8:1) Anga hẽ cilo kua laikele oku pita ocina cimuamue la Paulu? Sio, momo Yesu wa likuminyile okuti, “lomue o ku . . . linga cĩvi.”—Ovil. 18:10, Embimbiliya li Kola.

14, 15. (a) Elundi lipi va Yudea va lingila Paulu kuenda momo lie Galio a malusuila ocitangi caco? (b) Nye ca pita la Sositene kuenda citava okuti onima yipi yeyililako?

¹⁴ Nye ca pita eci Paulu a pitĩla kovaso yomangu yekanga? Onganji ya kuata ocikele caco, Galio epalanga lio ko Akaia una wa kala kota yonoño ukuavilongua yo ko Roma o tukuiwa Seneka. Va Yudea va lundila Paulu hati: “Ulume u, o kasi oku vetiya omanu oco va fendele Suku lonjila yimue ka ya sungulukile kocihandeleko.” (Ovil. 18:13) Va Yudea va kala oku lekisa okuti, Paulu wa lueya ocihandeleko poku vetiya va Yudea vamue oco va linge Akristão. Pole, Galio wa mola okuti Paulu ka lingile “elinga limue lĩvi” kuenda ka kuatele eko lalimue ‘liekandu linene.’ (Ovil. 18:14) Galio ka kuatele ocisimĩlo lacimue coku litenga vovitangi via va Yudea. Eli olio esunga lieci okuti, osimbu Paulu ka popele cimue oco a liteyuile, Galio wa malusula ocitangi caco! Vakuakulundila va kuata  onyeño yalua, kuenje va yi tulila ku Sositene una okuti pamue wa kala kapiñala ka Krispo, usongui wosunangonga. Ovo va kuata Sositene “kuenda va fetika oku u tipuila kovaso yekanga.” —Ovil. 18:17.

¹⁵ Momo lie Galio ka tatekelele okuti owiñi u tipula Sositene? Pamue Galio wa sima okuti, Sositene wa kala usongui wocimunga colondingaĩvi ca ñualelapo Paulu, kuenje wa sesamẽlele oku tatiwa lonjila yaco. Nda eci oco ca li pita ale sio, citava okuti ocitangi caco ca koka onima yiwa. Vukanda waye watete a sonehela ekongelo lio Korindo, noke lianyamo alua, Paulu wa tukula Sositene umue nda manjaye. (1 Va Kor. 1:1, 2) Anga hẽ Sositene yaco, wa kala umuamue wa tipuiwa vo Korindo? Nda oco, ulandu waco u sumuisa, pamue wa kuatisa Sositene oku kala Ukristão.

16. Olondaka via Ñala viokuti, “amamako oku vangula, ku ka liwekepo, momo ame ñasi kumue love,” vi tu kuatisa ndati kupange wetu woku kunda?

¹⁶ Ivaluka okuti, noke lia va Yudea oku likala upange woku kunda wa Paulu oco lika Ñala Yesu o likuminya okuti: “Ku ka kuate usumba, amamako oku vangula, ku ka liwekepo, momo ame ñasi kumue love.” (Ovil. 18:9, 10) Tu sukila oku kapako calua olondaka evi ca piãla enene nda esapulo lietu ka li taviwa. Lalimue eteke ku ka ivaleko okuti, Yehova o vanja vutima kuenda o koka vakuotima wa sunguluka. (1 Sam. 16:7; Yoa. 6:44) Eli evetiyo limue linene oco tuamameko lupange wetu woku kunda! Anyamo osi kua siata oku papatisiwa omanu valua okuti, eteke leteke ku papatisiwa ovita viomanu. Omanu vana va pokola kocikundi coku ‘linga olondonge viomanu vo kolofeka viosi,’ Yesu wa likuminya hati: “Ñasi kumue lene oloneke viosi, toke kesulilo lioluali.” —Mat. 28:19, 20.

17, 18. Citava okuti Paulu wa sokolola nye eci a kala oku enda ko Efeso?

¹⁷ Ka tu pondola oku popia lonjila ya suapo nda ocituwa Galio a lekisa komanu vana va lundila Paulu, ca ecelela okuti ekongelo Liakristão liokaliye lio ko Korindo lia kuata epuluvi limue liombembua. Pole, Paulu wa kalako vali “oloneke vimue” osimbu ka liusikile la vamanji. Vocakati colosãi epandu viatete viuyamo 52 K.K., eye wa linga esokiyo lioku enda ko Suria lonaviyu, oku tunda vetapu lio Kengerai, lina lia kala kueci ci soka 11 kolokilometulu lutundilo wo Korindo. Paulu osimbu ka tundile vo Kengerai, “wa litetele esenya . . . momo wa lingile ocisila cimue.” c (Ovil. 18:18) Noke wambata Akuila la Prisila, loku yoka Okalunga Egeu oku loña ko Efeso, ko Asia Menor.

¹⁸ Osimbu onaviyu ya kala oku tunda vo Kengerai, citava okuti Paulu wa kala oku sokolola otembo a kala vo Korindo. Eye wa kuatele ovina vialua viwa vioku sokolola kuenda asunga esanju omo liovopange a linga. Upange waye woku kunda a lingilamo vokuenda kueci ci soka 18 kolosãi, wa eca onima yiwa. Ekongelo liatete lio ko Korindo lia sokiyiwa kuenda onjo ya Tisiu Justo, oyo ya kala ocitumãlo coku lingilamo olohongele. Pokati ka vana va linga Akristão, pa kala Tisiu Justo, Krispo lepata liaye kuenda valua vakuavo. Paulu wa solele vamanji vaco vokaliye, momo wa va kuatisa oku kala Akristão. Noke Paulu weya oku va sonehela poku va tukula ndovikanda viuvangi via sonehiwa vutima waye. Etu tu kuetevo ukamba wa pama lomanu vana tua kuatisa oku tava efendelo liocili. Ci sanjuisa calua oku mola omanu vaco va sokisiwa ‘ndovikanda viuvangi’! —2 Va Kor. 3:1-3.

19, 20. Nye Paulu a linga eci a pitĩla vo Efeso kuenda nye tu lilongisila kokuaye catiamẽla koku sanda ovimãho konepa yespiritu?

¹⁹ Paulu eci a pitĩla vo Efeso, vepuluvi liaco haico a fetika upange waye. Eye “wa iñila vosunangonga kuenje wa konomuisa la va Yudea.” (Ovil. 18:19) Onjanja eyi, Paulu wa kala otembo yitito vo Efeso. Ndaño vo lipilikila oco a kaleko vali kamue, Paulu “ka tavele.” Poku liusika, wa sapuila va Efeso hati: “Nda Yehova wa panga, ndi tiuka vali kokuene.” (Ovil. 18:20, 21) Paulu wa limbukile okuti, kua kala upange walua woku kunda wa sukiliwile oku lingiwa vo Efeso. Upostolo wa yonguile oku tiuka vali, pole, wa ecelela okuti ocitangi caco ci kala povaka a Yehova. Eci ka ci lekisa hẽ ongangu  yiwa tu sukila oku kuama? Poku sanda oku tẽlisa ovimãho konepa yespiritu, tu sukila oku eca enanga liatete. Pole, olonjanja viosi tu sukila oku kolela konumbi ya Yehova loku linga ovina ndomo ci likuata locipango caye. —Tia. 4:15.

²⁰ Paulu noke yoku sia Akuila la Prisila vo Efeso, wa enda lonaviyu toke ko Kaisarea. Citava okuti, eye “wa lamana” ko Yerusalãi kuenda wa lama ekongelo lia kalako. (Ovil. 18:22) Kuenje Paulu wa enda ko Antiokea yo Suria kuna a enda oku upisila ovopange aye wumisionaliu. Ungende waye wavali wumisionaliu, wa tẽlisiwa ciwa. Nye ca laikele oku pita laye kungende waye u kuamamo okuti hawo wa sulako wumisionaliu?