1. Ungende upi Yona a linga, kuenda wa kala ndati osimbu a panda kocitumãlo a loñele?

 CITAVA okuti Yona wa sokolola ovina vialua. Momo wa laikele oku enda ci soka 800 kolokilometulu, okuti ungende waco u lingiwa vosãi. Eye, tete wa nõla onjila yi teta onimbu, ale yina ka yi kuete ovina vi koka ohele. Noke, wa fetika oku linga ungende woku pita vovisave kuenda volomunda lo volondamba. Handi vali, wa sukililevo oku likonda okuti, ka piti Vekango linene lio ko Suria, loku yoka olondui vinene ndeci, olui Ferati loku sandiliya ocitumãlo coku sikĩla valupale ana ka kũlĩhĩle lo vovaimbo o ko Suria kuenda ko Mesopotamia. Osimbu oloneke via pita, Yona wa sokolola ndomo a kala ocipepi okuti, wa laikele oku pitĩla volupale luo Ninivei.

2. Yona wa lilongisa ndati okuti ka ponduile oku tila vali ocikele caye?

² Yona wa kũlĩhĩle okuti, ka ponduile oku tila vali ocikele caye. Eye wa setekele ale oku ci linga. Ndomo tua ci konomuisa vocipama ca pita, Yehova wa longisa lepandi Yona poku tuma ehunguhungu vokalunga, kuenda wo yovola lekuatiso liombisi yinene yo winile. Eci pa pita oloneke vitatu, ombisi yaco yo sanjela keseke liokalunga okuti, handi wa kala komuenyo. Omo liaco, Yona wa vetiyiwa oku sumbila Suku loku lekisa umbombe walua.—Yona, ovipama 1, 2.

3. Ocituwa cipi Yehova a lekisa ku Yona, kuenda eci ci votola epulilo lipi?

³ Eci Yehova a tuma uprofeto Yona oku enda onjanja yavali ko Ninivei, eye wa pokola kuenda wa linga ungende wa lepa woku loña kutundilo. (Tanga Yona 3:1-3.) Anga hẽ epindiso a tambula ku Yehova lio kuatisa oku linga apongoloko? Yehova wa lekisa kokuaye ohenda, momo ka ecelele okuti o vomba vovava, ko kangisile omo liesino, kuenda wo wĩha epuluvi lioku tẽlisa ocikele caye onjanja yavali. Anga hẽ Yona noke yovina viosi a pita lavio, wa lilongisa oku kuatela ohenda omanu? Omanu ka va lipuile olonjanja vimue, ca va tĩlila calua oku lekisa ohenda ku vakuavo. Tu konomuisi eci tu pondola oku lilongisila kovitangi Yona a pita lavio.

4, 5. Momo lie Yehova a tukuila o Ninivei okuti olupale lunene, kuenda eci ci tu longisa nye catiamẽla kokuaye?

⁴ Yona ka tendele va Ninivei ndeci Yehova a va tendele. Kulandu waco tu tangako ndoco: “O Ninivei ya kala imbo linene calua kovaso a Suku.” (Yona 3:3, NW.) Ulandu wa Yona u lekisa okuti, Yehova wa tukula olonjanja vitatu o Ninivei hati, ‘imbo linene.’ (Yona 1:2; 3:2; 4:11) Momo lie imbo liaco linene lia kuatele esilivilo kovaso a Yehova?

⁵ O Ninivei ya kala olupale luosimbu, hailuo luatete luna Nimuroti a tungisa noke Yetande. O Ninivei ya kala olupale lunene, muna mua kongelele alupale alua. Oco omunu a tokeke olupale luaco, poku tunda konele yimue toke konele yikuavo, wa sukilile oku enda oloneke vitatu. (Efet. 10:11; Yona 3:3) Ndaño Ninivei ya komõhisile calua, omo liolonembele via posoka, lovimbaka via lepa kuenda olonjo vinene, ovina viaco havioko via vetiya Yehova Suku oku tenda olupale luo Ninivei ndocina cimue ci kuete esilivilo. Ocina ca kuata esilivilo kokuaye, omanu. Kotembo yaco volupale luo Ninivei mua kala omanu valua. Ndaño okuti omanu vaco va lingaile evĩho, Yehova wa va kuatela ohenda. Eye wa kapako omuenyo womanu kuenda o lete onjongole omunu lomunu a kuete yoku likekembela, kuenda oku lilongisa oku linga ovina via sunguluka.

6. (a) Momo lie Yona pamue a yevela usumba volupale luo Ninivei? (Tala etosi pombuelo yemẽla.) (b) Nye tu lilongisila ku Yona poku linga upange waye woku kunda?

⁶ Eci Yona a iñila volupale luo Ninivei, okuti mua kala ci pitahãla 120.000 komanu, pamue wa kuata usumba walua. * Eye wa linga ungende weteke liongongo vokati kolupale lue yukile omanu, kuenje wa sandiliya ocitumãlo cimue oco a fetike oku kunda esapulo liaye. Oco hẽ wa sapela ndati lomanu vaco? Wa li longisile hẽ oku vangula elimi lio ko Asuria? Ale Yehova wa eca kokuaye unene woku vangula elimi liaco? Ka tua ci kũlĩhĩle. Citava okuti Yona wa kunda owanji waco velimi lio Heveru, okuti olio elimi liaye, kuenje wa sandiliya kapitiya oco a sapuile va Ninivei. Esapulo liaco, lia lelukile hailio okuti pamue nda ka lia vetiyile omanu oku tava. Eye wa popia hati: “Pa kamba ño akũi akuãla koloneke Ninivei li nyõleha.” (Yona 3:4) Eye wa pitulula olonjanja vialua esapulo liaco. Poku ci linga, wa lekisa utõi kuenda ekolelo, okuti ovio ovituwa Akristão va sukila oku lekisa koloneke vilo.

7, 8. (a) Omanu vo volupale luo Ninivei va tambulula ndati esapulo lia Yona? (b) Nye Soma yo vo Ninivei a linga eci a yeva esapulo lia Yona?

⁷ Omanu vo volupale luo Ninivei, va yevelela olondaka Yona a popia. Pamue eye wa lavokaile okuti omanu vo tambulula lãvi. Pole, kua kala epongoloko limue li komõhisa. Omanu va yevelela! Esapulo liaye lia lisandula ndondalu. Votembo yitito omanu vosi volupale va kala oku vangula ovina viatiamẽla kocitumasuku ceyambulo, ca popiwa la Yona. (Tanga Yona 3:5) Ci kale olowasi, ale olohũkui, omanu va pama lava va hongua, amalẽhe kuenda akulu, vosi va likekembela. Va likandangiya okulia. Kuenje esapulo liaco lia yevala ku soma.

⁸ Eci soma a yeva esapulo lia Yona, wa likekembelavo. Eye wa tunda kocalo caye kuenje, wa lula uwalo waye wusoma, yu wa wala uwalo womanu vaño kuenje, “wa tumãla vetiko.” Eye kumue lolombuale viaye va lisila oku likandangiya oku lia, okuti elinga liaco lia fetikila komanu va sule yu lia linga ocihandeleko vofeka. Eye wa handeleka okuti omanu kumue lovinyama va likandangiya oku lia kuenda va wala ovikelẽi. * Lumbombe walua soma wa limbuka okuti omanu va kuata eko lioku linga evĩho kuenda ungangala. Eye wa kuata elavoko liokuti, oku likekembela kua ponduile oku tulumũla onyeño ya Suku poku popia hati: ‘Pamue Yehova o tunda konyeño yaye yalua okuti ka tu nyõleha vali.’—Yona 3:6-9.

9. Omanu vamue va siata oku kuata ndati atatahãi a tiamẽla ku va Ninivei, pole tua kũlĩha ndati okuti ovisimĩlo violonoño ka via sungulukile?

⁹ Omanu vamue va siata oku patãla okuti va Ninivei ka va likekembelele lonjanga. Olonoño vi konomuisa Embimbiliya, vi sima okuti epongoloko liaco, ka li litava lovihilahila vĩvi viomanu vaco vo kosimbu. Pole, Yesu Kristu, noke wa tukula oku likekembela kua va Ninivei. (Tanga Mateo 12:41.) Eye wa kũlĩhĩle ovina a popia, momo wa mola ndomo via pita otembo a kala kilu. (Yoa. 8:57, 58) Ka tu tẽla oku popia okuti, omo omanu vaco va lingainga evĩho ka va ponduile vali oku likekembela. Yehova eye lika wa kũlĩha eci ci kasi vutima womunu lomunu.

10, 11. (a) Yehova wa tendele ndati oku likekembela kua va Ninivei? (b) Momo lie tu sukilila oku kolela okuti esombiso lia Yehova lia sungulukile?

¹⁰ Yehova wa tendele ndati oku likekembela kua va Ninivei? Yona noke wa soneha ndoco: “Eci Yehova a mõla ndomo va linga okuti va pongoloka kevĩho liavo oco wa litiukamo, ka lingile ndeci a sokiyile oku va yambula.”—Yona 3:10.

¹¹ Anga hẽ Yehova wa simĩle okuti esombiso a sokiyilile va Ninivei ka lia sungulukile? Sio. Embimbiliya li lombolola okuti esunga lia Yehova lia suñama. (Tanga Esinumũilo 32:4.) Yehova omo liesunga liaye, wa liwekapo konyeño a kuatela va Ninivei. Eye wa mola epogoloko liomanu vaco kuenje, wa limbuka okuti ka ca sungulukile oku va yambula. Lia kala epuluvi lioku lekisa ohenda ya Suku.

12, 13. (a) Yehova wa siata oku lekisa ndati okuti wa sunguluka wa lianja lomanu, haeye ukuahenda? (b) Momo lie tu popela tuti ocitumasuku ca Yona hacesandako?

¹² Yehova wa litepa losuku yimue ya tema, ndomo olonjanja vimue asongui vatavo va siata oku lekisa. Pole, eye wa sunguluka wa lianja lomanu, haeye ukuahenda. Eci a nõlapo oku kangisa olondingaĩvi, eye tete o tuma olomunga viaye palo posi oku eca elungulo, momo o yongola okuti olondingaĩvi vi likekembela kuenda vi siapo olonjila vĩvi ndeci va Ninivei va linga. (Esek. 33:11) Yehova wa sapuila uprofeto waye Yeremiya hati: “Nda eteke limue nukuila ofeka yimue pamue usoma umue siti, Ndi yi tukũla, ndi yi teya loku yi nyõla, ofeka yaco nda tukula, nda noke yi tinduka kevĩho liayo, ame ndi liweka kueci cĩvi nda sokele oku yi linga.”—Yer. 18:7, 8.

¹³ Anga hẽ ocitumasuku ca Yona cuhembi? Sio. Oco ca tẽlisa ocimãho coku eca elungulo. Elungulo liaco lia kuata esilivilo momo olonungi vio vo Ninivei, noke via siapo ovituwa viavo vĩvi. Nda okuti va Ninivei va lingile vali eci cĩvi Yehova nda wa nena eyambulo kokuavo. Eci oco veya oku linga noke.—Sof. 2:13-15.

14. Yona wa kala ndati eci Yehova a kuatela ohenda va Ninivei?

¹⁴ Eci Yona a limbuka okuti olupale ka lua nyõliwile wa kala ndati? Kulandu waco tu tangako ndoco: “Eci puãi ca sumuisa Yona kuenje wa tema calua.” (Yona 4:1) Yona wa linga ohutililo yimue ndu okuti wa kala oku pisa Ukuonenewosi! Yona wa lekisa okuti, nda wa kaile konjo vofeka yaye muẽle, nda hĩse. Noke wa popia hati, wa kũlĩhĩle ale okuti Yehova ka laikele oku nenela eyambulo olupale luo Ninivei, kuenda wa popia hati ovina viaco, ovio vio vetiya oku tilila ko Tarsisi. Kuenje, wa pinga oco a fe, momo kokuaye co velelepo oku fa, okuti oku kala komuenyo ci sule.—Tanga Yona 4:2, 3.

15. (a) Nye pamue ca kokela Yona esumuo lonyeño yalua? (b) Yehova wa tendele ndati esumuo liuprofeto waye?

¹⁵ Nye ca sakalaisa Yona? Ka tua kũlĩhĩle ovina viosi Yona a sokolola, pole tua kũlĩha lika okuti eye wa sapula enyõleho lio Ninivei kovaso yomanu vosi. Ovo va tava kokuaye. Pole, enyõleho liaco ka lieyile. Anga hẽ Yona wa kuata usumba woku sepuiwa, ale wa kuatele usumba woku tukuiwa hati, uprofeto wesanda? Ci kale okuti Yona wa kuata ovisimĩlo viaco, ale sio, eye ka sanjukilile oku likekembela kuomanu, kuenda ohenda ya Yehova. Handi vali, wa sumuile calua, kuenda wa li kuatela ohenda eye muẽle, omo liepela. Noke, Suku yohenda wa limbuka okuti Yona uprofeto, wa sumua calua. Ndaño okuti Yona wa lekisa esino, Yehova ko yambuile, pole wo linga epulilo limue lia vetiya Yona oku kũlĩhĩsa ovisimĩlo viaye poku popia hati: “Oku tema kuove kua sunguluka?” (Yona 4:4) Anga hẽ Yona wa tambulula? Embimbiliya ka li tu sapuila uvangi waco.

16. Kovina vipi omanu vamue va siata oku lipatãla la Suku, kuenda nye tu lilongisila kongangu ya Yona?

¹⁶ Ca leluka oku pisa lonjanga ocituwa ca Yona pole, tu sukila oku ivaluka okuti olonjanja vimue, omanu ka va lipuile va siata oku lipatãla la Suku. Vamue va tava okuti Yehova o pondola oku tateka ocilunga, ale oku nena lonjanga eyambulo kondingaĩvi, kuenda o tẽla oku mãlako evĩho liosi li sangiwa cilo voluali. Ongangu ya Yona yi tu ivaluisa okuti, eci tu patãla Yehova Suku, tu sukila oku pongolola ovisimĩlo vietu, Yehova haeyeko.

17, 18. (a) Nye Yona a linga noke yoku tunda vo Ninivei? (b) Ocikomo Yehova a linga coku kulisa olungu, ca vetiya ndati Yona?

¹⁷ Uprofeto wa tunda lesumuo lialua volupale luo Ninivei, okuti ka endele kofeka yavo pole, wa enda kolomunda vi kasi kutundilo oku lavoka eci ca laikele oku pita. Eye wa litungila ocisaila cimue kuenje, wa tumãla vulembo waco loku kevelela kuenda oku lavulula o Ninivei. Pamue wa lavokaile okuti lopo o Ninivei yi nyõliwa. Yehova wa longisa ndati Yona oku lekisa ohenda?

¹⁸ Kuteke, Yehova wa tundisa olungu okuti haico lua kula. Eci Yona a pasuka, wa mola ndomo olungu lua yova, kuenje lua kuata ulembo wa posoka okuti ocisaila cina a tungilile ci sule. Kuenje, Yona ‘wa fetika oku sanjukila’ olungu luaco. Pamue, wa simĩle okuti ocikomo caco, ondimbukiso yesumũlũho kuenda yoku taviwa la Yehova. Yehova ka yonguile lika oku upa Yona vowuya loku tulumũla onyeño yaye. Eye wa yonguilevo oku vetiya utima wa Yona. Omo liaco, Yehova wa linga ocikomo cikuavo. Eye wa tuma epuka oku teta olumbombo luolungu oco lu kukute. Noke wa sikisa “ofela yonupi lowuya walua” kuenje, Yona wa ‘ambuka’ omo liowuya waco. Omo liaco, wa sumuĩle vali calua kuenda wa pinga ku Suku oco a fe.—Yona 4:6-8.

19, 20. Yehova wa vangula ndati la Yona catiamẽla kolungu?

¹⁹ Yehova wa pulisa vali Yona, nda wa kuata esunga lioku yeva onyeño omo liolungu lua kukuta. Yona ka likekembelele pole, wa li sandela esunga poku popia hati: “Ca sunguluka muẽle oku tema, ndaño oku livela okufa.” Kaliye Yehova wa ponduile oku lekisa kokuaye eci a yonguile oku u longisa.—Yona 4:9.

²⁰ Yehova wa sapuila uprofeto waye Yona okuti, wa sumuĩla olungu lua kula vokuenda kuteke okuti hayeko wa lu kũla loku lu tata, kuenje, eci utanya wa tua lua kukuta. Noke wa malusula lolondaka viokuti: “Oco hẽ, ame si kuatela ohenda imbo linene lia Ninivei, muna mũli ocita lakũi avali kolohũlũkãi viomanu via supa, haivo ka va kũlĩhĩle oku tepisa eka liondio leka liepĩli, kuenda mũlĩvo ovinyama vialua?”—Yona 4:10, 11. *

21. (a) Ocindekaise cipi Yehova a linga oco a longise Yona? (b) Ulandu wa tiamẽla ku Yona u tu kuatisa ndati oku kũlĩhĩsa ovituwa vietu muẽle?

²¹ Ove hẽ wa limbuka ocina ca velapo Yehova a yonguile oku longisa Yona? Yona ka lingile upange laumue woku tata olungu luaco. Pole, Yehova eye Ono yomuenyo wa va Ninivei kuenda wa va tata ndeci a tata oviluvo viosi vio kilu lieve. Oco hẽ momo lie Yona a velisilapo olungu okuti ci soka 120 kolohulukãi viomanu kumue lovinyama viavo ci sule? Eci hẽ ka ci lekisa okuti Yona wa kuata ocipululu? Eye puãi, wa kuatela ohenda olungu omo lua kala oku u kuatisa. Eci hẽ ka ci lekisavo okuti, onyeño Yona a kuatela o Ninivei ya vetiyiwa locipululu, kuenda epela lioku lekisa komanu okuti wa kuata esunga? Ulandu wa Yona u tu kuatisa oku kũlĩhĩsa ovituwa vietu. Helie pokati ketu ka la kuata ocipululu? Tu eca olopandu ku Yehova omo a siata oku tu longisa lepandi, oco tu kuate ocisola, ocikembe, lohenda, ndeci eye a siata oku tu lingila!

22. (a) Yona wa vetiyiwa ndati lelongiso lia Yehova lia tiamẽla kohenda? (b) Ocina cipi vosi yetu tu sukila oku lilongisa?

²² Anga hẽ Yona wa lilongisila kulandu waco? Kesulilo lielivulu lia Yona, Yehova wa linga epulilo limue ka li kuete etambululo. Citava okuti omanu vamue va pisa Yona omo ka tambuluile epulilo liaco. Ocili ceci okuti, epulilo liaco li kuete etambululo. Etambululo, elivulu liaco muẽle. Ovovangi a lekisa okuti Yona eye wa soneha elivulu li tukuiwa londuko yaye. Kaliye sokolola ndomo uprofeto waco a kala vofeka yaye okuti, wa tula utima poku soneha ulandu waco. Tu pondola oku mola ulume umue wa kuka ale, haeye ukualondunge, kuenda lumbombe walua, o lisiõsiõla omo liovina a linga, osimbu a lombolola akulueya aye, esino kuenda umbinde waye woku seteka oku likala oku lekisa ohenda. Ocili okuti Yona wa lilongisa ovina vialua viatiamẽla kolondunge via Yehova. Eye wa lilongisa oku kala ukuahenda. Tu pondola hẽ oku lilongisako ocina cimue?—Tanga Mateo 5:7.