1, 2. (a) Ovitangi vipi viekambo liesunga Yosefe a liyaka lavio? (b) Yehova wa vi pengulula ndati?

 KUA lingiwa ekambo lialua liesunga! Eye wa kala ukuenje umue wa posoka calua kuenda ka lingile lacimue cĩvi. Ndaño ndoco, wa kapiwa vokayike omo lioku lundiliwa okuti, wa seteka oku putula ukãi wamãle. Pole, eyi hayoko lika onjanja yatete a tatiwa lekambo liesunga. Anyamo a pita eci a kuata 17 kanyamo, wa pakuiwile la va huvaye vana va yonguile oku u ponda. Eye wa landisiwa ndupika kofeka yimue yiñi. Kofeka yaco wa liyaka layonjo wukãi wa cime caye una okuti, omo ka taviwile oku linga laye evĩho liukahonga, wa lundila Yosefe kuenje eye wa kapiwa vokayike. Ocina cimue ci sumuisa ceci okuti, Yosefe wa kala ndu okuti ka kuete omunu u teyuila.

² Pole, Suku una “o sole esunga kuenda esombiso,” wa kala oku mola cosi. (Olosamo 33:5) Yehova wa pongolola ovolandu aco kuenje wa pengulula ekambo liesunga lia lingiwile ku Yosefe una wa kapiwile vokayike okuti, wo yovola. Pole, haicoko lika, Yosefe wa tambulavo ocikele cimue cinene haico culamba. (Efetikilo 40:15; 41:41-43; Olosamo 105:17, 18) Vokuenda kuotembo, kua limbukiwa okuti Yosefe ka kuatele eko lalimue kuenje wa talavaya locikele caye culamba oco a popele afendeli va Yehova.—Efetikilo 45:5-8.

3. Momo lie ka ci tu komõhisila okuti vosi yetu tu yongola oku tatiwa lesunga?

³ Ku simi hẽ okuti ulandu owu u vetiya ovitima vietu? Helie ka la mola, ale oku liyaka lekambo liesunga? Ocili okuti, vosi yetu tu yongola oku tatiwa lesunga okuti halocameko. Ka ci tu komõhisa nda tu lavoka oku tatiwa lonjila yaco, momo Yehova wa tu ĩha ovituwa vi situlula unu waye kuenda esunga li panga onepa pokati kovituwa viaye via velapo. (Efetikilo 1:27) Oco tu kũlĩhe ciwa Yehova, tu sukila oku kuata elomboloko lieci ci lomboloka esunga liaye. Poku ci linga, tu ka sanjukila  vali olonjila viaye vi komõhisa kuenda tu ka vetiyiwa oku kuata ukamba wa pama laye.

4. Nye omanu va siata oku sima okuti oco ci lomboloka esunga?

⁴ Omanu olonjanja vialua va sima okuti, esunga li lomboloka ño oku kuama ovihandeleko. Elivulu limue li popia okuti “esunga li kuete elitokeko lovihandeleko, lakisika, oku kuata omoko yovina vimue kuenda oku nõliwa kuolonjila ndomo ci likuata, ale ndeci ci sesamẽla lekalo liomunu.” Pole, ku Yehova vesunga mua kongela ovina vialua okuti oku pokola lika kolonumbi viovihandeleko vieci ca suñama kuenda ekisika, ci sule.

5, 6. (a) Elomboloko lipi li sangiwa kolondaka viatete via pongoluiwa viondaka “esunga”? (b) Poku popia okuti Suku ukuesunga ci lomboloka nye?

⁵ Tu pondola oku kuata elomboloko lia suapo liesunga lia Yehova, poku kũlĩhĩsa olondaka vi lombolola ocituwa caco ndomo ca sonehiwa Vembimbiliya kalimi atete. Vovisonehua vio Heveru, mu sangiwa olondaka vitatu via velapo oco ku lomboluiwe ocisimĩlo eci. Yimue pokati kavio okuti olonjanja vialua yi pongoluiwa okuti “esunga,” yi pondolavo oku lomboloka “eci ca sunguluka, ale ceci ca miuha.” (Efetikilo 18:25) Olondaka vikuavo vivali olonjanja vimue vi pongoluiwavo okuti “esunga” kuenda olonjanja vikuavo “ca suñama.” Vovisonehua vio Helasi, ondaka ya pongoluiwa yokuti “esunga,” yi lomboloka “ocituwa coku kala omunu wa suñama, ale coku sunguluka.” Ci lekisa okuti olondaka esunga kuenda oku suñama vi kuete elitokeko.—Amosi 5:24.

⁶ Embimbiliya poku popia okuti Suku ukuesunga, li yongola oku popia okuti eye otembo yosi o linga eci ca suñama haico ca sunguluka okuti ka ci lingi locame. (Va Roma 2:11) Ocili okuti, Yehova ka lingi ovina lonjila ka ya sungulukile. Ukuekolelo Elihu wa popia hati: “Suku yocili lalimue eteke a linga eci cĩvi, Ukuonene Wosi lalimue eteke a linga eci ka ca sungulukile!” (Yovi 34:10) Yehova lalimue eteke “a linga eci cĩvi.” Momo lie? Mekonda liasunga avali a velapo.

7, 8. (a) Momo lie Yehova ka ponduila oku linga eci cĩvi? (b) Nye ci vetiya Yehova oku kala ukuesunguluko lomanu vakuavo?

 ⁷ Esunga liatete lieli liokuti, eye o kola. Ndomo ca lekisiwa kocipama 3, Yehova otembo yosi wa yela haeye wa suñama. Omo liaco, eye ka pondola oku linga ovina ka via sungulukile. Sokolola kueci oco ci lomboloka. Omo okuti Isietu wo kilu o kola, tu kuete asunga alua oku kolela okuti eye lalimue eteke a ka tata lãvi omãla vaye. Yesu wa kuatelevo ekolelo liaco. Kuteke wa sulako womuenyo waye palo posi, eye wa likutilila ndoco: “A Tate o kola, va lava [olondonge] omo lionduko yove yina ove wa nyĩha.” (Yoano 17:11) Vovisonehua onduko yokuti, “Tate o Kola,” yi tiamisiwila lika ku Yehova. Eci ca sunguluka momo ka kuli isia umue ukuetimba liositu o sokisiwa Laye koku kola. Yesu wa kuatele ekolelo lia suapo liokuti olondonge viaye via laikele oku popeliwa la Isiaye una o kola kolonepa viosi, o yela haeye wa tepiwa kakandu osi.—Mateo 23:9.

⁸ Esunga liavali lieli liokuti, ocisola ci panga onepa ya velapo kovituwa via Suku. Ocisola caco, oco cu vetiya oku kala ukuesunguluko ale ukuesunga lomanu vakuavo. Pole, oku lekisa ekambo liesunga volonjila via litepa muna mua kongela olonepele, oku tata lãvi vakuekova liñi, ocame okuti olonjanja vialua vi tunda kocipululu kuenda kepela, via litepa locisola. Catiamẽla kocisola ca Suku, Embimbiliya li popia hati: “Yehova ukuesunga; eye o sole ovilinga viesunga.” (Olosamo 11:7) Catiamẽla kokuaye muẽle, Yehova wa popia hati: “Ame ndi Yehova, ndi sole esunga.” (Isaya 61:8) Ka ci tu kavuluisa hẽ oku kũlĩha okuti Suku yetu o sanjukila oku linga eci ciwa, ale ceci ca sunguluka?—Yeremiya 9:24.

9-11. (a) Elitokeko lipi li kasi pokati kesunga kuenda ohenda ya Yehova? (b) Esunga kuenda ohenda ya Yehova vi lekisiwila ndati konjila ndomo eye a tata omanu vakuakandu?

⁹ Esunga lia Yehova lovituwa viaye vikuavo vina ka vi  sokisiwa, via lipua kolonepa viosi. Mose wa sivaya Yehova lolondaka viokuti: ‘Handa ovopange aye osi a lipua, momo olonjila viaye viosi viesunga. Suku ukuacili okuti lalimue eteke a lekisa ekambo liesunga; Eye ukuesunga kuenda uwa.’ (Esinumuĩlo 32:3, 4) Yehova eci a lekisa esunga liaye, otembo yosi o ci linga lonjila ya lipua okuti lalimue eteke a lekisa ocekelela ale oku tĩla calua.

¹⁰ Esunga kuenda ohenda ya Yehova vi kuete elitokeko. Olosamo 116:5 hati: “Yehova ukuacali kuenda ukuesunga; Suku yetu ukuahenda.” Ocili okuti, Yehova ukuesunga haeye ukuahenda. Ovituwa evi vivali ka vi lipatãla. Yehova eci a lekisa ohenda, ka ci lomboloka okuti esunga liaye o li tõlisa calua ale li sukila oku penguluiwa. Pole, olonjanja vialua Suku o lekisa ovituwa viaco vivali votembo yimuamue okuti pamue velinga limuamue. Kũlĩhĩsa Ulandu umue.

¹¹ Omo okuti omanu vosi va piñala ekandu, va sesamẽla ekangiso limuamue okuti—olofa. (Va Roma 5:12) Pole, Yehova ka sanjukila olofa via vakuakandu. Eye o “Suku yimue ukuakuecela, ukuacali, ukuahenda.” (Nehemiya 9:17) Pole, omo okuti Yehova o kola, ka ecelela ekambo liesunga. Oco hẽ eye nda wa lekisa ndati ohenda komanu vakuakandu? Etambululo liaco li sangiwa kocili cimue ca velapo Condaka ya Suku okuti, ocisembi Yehova angiliya oco omanu va popeliwe. Kocipama 14, tu ka lilongisa vali catiamẽla kombanjaile yaco yocisola yina okuti, vepuluvi limuamue oyo yesunga kuenda yi situlula ohenda ya piãla. Pocakati combanjaile yaco, Yehova o pondola oku lekisa ohenda yaye ku vakuakandu vana va likekembela kuenda vepuluvi limuamue o teyuila olonumbi viaye via lipua viesunga.—Va Roma 3:21-26.

12, 13. (a) Momo lie esunga lia Yehova li tu vetiyila oku kuata ukamba laye? (b) Catiamẽla kesunga lia Yehova, Daviti wa pitĩla petosi lipi kuenda eci ci tu kavuluisa ndati?

¹² Esunga lia Yehova ocituwa cimue ka ci tu kokela oku u  kuatela usumba, pole, ci tu vetiya oku kuata ukamba laye. Embimbiliya li lombolola ciwa ndomo esunga lia Yehova li situlula ohenda. Tu konomuisi olonjila vimue vi sanjuisa ndomo Yehova a lekisa esunga liaye.

¹³ Esunga lia lipua lia Yehova liu vetiya oku kala ekamba limue lia koleliwa kafendeli vaye. Ukualosamo Daviti wa kuatisiwa lesunga lia Yehova. Ndomo ci likuata lulandu waye kuenda poku lilongisa onjila ndomo Suku a linga ovina, Daviti wa pitĩla petosi lipi? Eye wa popia hati: “Yehova o sole esunga, kuenda eye ka ka yanduluka vana vo kolela. Eye o ka va lava olonjanja viosi.” (Olosamo 37:28) Eyi ohuminyo yimue yi kavuluisa! Suku yetu lalimue eteke a ka yanduluka vana vo kolela. Omo liaco, tu pondola oku kolela okuti otembo yosi o ka kala ocipepi letu loku lekisa ocisola caye kokuetu. Esunga liaye li ci lekisa!—Olosapo 2:7, 8.

14. Esakalalo Yehova a lekisa komanu ka va kuete eteyuilo lia limbukiwa ndati Kocihandeleko a eca ku va Isareli?

¹⁴ Omo kuti Yehova o sole esunga, wa kapako calua omanu vana va sukila ekuatiso. Esakalalo Yehova a lekisa komanu vaco lia limbukiwa Kocihandeleko a eca ku va Isareli. Ndeci, Vocihandeleko mua kala olonumbi via lekisile okuti, olosiwe lovimbumba via sukilile oku tatiwa ciwa. (Esinumuĩlo 24:17-21) Yehova omo a kũlĩha okuti omuenyo wavo ka wa ponduile oku leluka, eye muẽle wa likapa ocikele coku kala Onganji yavo haeye Isia yavo Uteyuili una o “tetuluila lesunga omõla ka kuete isia locimbumba.” a (Esinumuĩlo 10:18; Osamo 68:5) Yehova wa lungula va Isareli okuti, nda ovo va tata lãvi akãi kuenda omãla vana ka va kuete oñuatisi, ocili okuti eye wa ponduile oku yeva oku liyula kuavo. Eye wa popia hati: “Onyeño  yange yi wenguka.” (Etundilo 22:22-24) Ndaño okuti onyeño hayoko ocituwa ca siata ca Yehova, ovilinga viekambo liesunga vi lingiwa ocipango ca piãla enene ku vana vomboka, lava ka va kuete eteyuilo, lesunga lialua vi wengula onyeño yaye.—Olosamo 103:6.

15, 16. Ulandu upi u lekisa okuti Yehova ka kuete ocame?

¹⁵ Yehova o tu likuminyavo okuti, “ka lekisa ocame kuenda ka tava ovitukiko.” (Esinumuĩlo 10:17) Ca litepa lomanu valua va kuete unene ale ekemãlo ceci okuti, Yehova ka yapuisiwa lovokuasi, ale lemolẽho. Eye ka kuete ocame lacimue ale olonepele. Kũlĩhĩsa ulandu umue wa velapo u lekisa okuti Yehova ka kuete ocame. Epuluvi lioku u fendela locili kuenda elavoko lioku kala komuenyo otembo ka yi pui, ka li eciwa lika kocisoko cimue comanu. Pole, “kolofeka viosi omunu una u sumbila loku linga ovina via sunguluka o taviwa laye.” (Ovilinga 10:34, 35) Elavoko liaco li komõhisa lia yulukila omanu vosi, ci kale vana va kuete ekalo liwa komuenyo, ale sio, vakuekova liñi, ale vofeka muna va tunga. Ku tava hẽ okuti esunga eli li lekisiwa lonjila ya lipua?

¹⁶ Kuli onepa yikuavo yesunga lia lipua lia Yehova li sesamẽla oku kapiwako kuenda esumbilo lietu ndeci: Onjila ndomo eye a tata vana va lueya olonumbi viaye viesunga.

17. Momo lie ovilinga viekambo liesunga violuali lulo, ka vi tu ĩhila evelo lioku tatãla esunga lia Yehova?

¹⁷ Omanu vamue va siata oku lipula ndoco: ‘Omo okuti Yehova ka ecelela ekambo liesunga, koloneke vilo momo lie ku kasilili ohali yalua kuenda ovitukiko voluali?’ Ovilinga viaco viekambo liesunga, ka vi tu ĩha evelo lioku tatãla esunga lia Yehova. Ovina vialua viekambo liesunga vi lingiwa voluali lulo lũvi, onima yi tunda kekandu omanu ka va lipuile va piñala ku Adama. Omo okuti ovo va nõlapo oku kuama olonjila viavo muẽle ka via sungulukile, ekambo liesunga lia li sanduila kolonepa viosi, pole, ka li kamamako otembo yalua.—Esinumuĩlo 32:5.

18, 19. Nye ci lekisa okuti Yehova ka ka ecelela otembo yosi vana va lueyela kocipango ovihandeleko viaye viesunga?

 ¹⁸ Ndaño okuti Yehova o lekisa ohenda yalua komanu vana va kuete ukamba wa pama laye, ka ka ecelela otembo yosi ocina cimue ci sepula onduko yaye yi kola. (Olosamo 74:10, 22, 23) Suku yesunga ka tombiwa; eye ka ka teyuila kesombiso omanu vana va linga ekandu kocipango. Yehova o ‘Suku yimue ukuahenda, ukuacikembe, o livala konyeño kuenda ukuacisola calua haico ka ci pongoloka, haeye ukuacili . . . pole, ka yovuisa u o kuete eko.’ (Etundilo 34:6, 7) Ndomo ci likuata lolondaka evi, Yehova pamue o nõlapo oku nena eyambulo ku vana va lueyela kocipango ovihandeleko viaye viesunga.

¹⁹ Sokolola ndomo Suku a tata va Isareli vo kosimbu. Ndaño muẽle ceci va Isareli va kala ale Vofeka Yohuminyo, olonjanja vialua ka va lekisile ekolelo kokuaye. Pole, ndaño ovilinga viavo vĩvi via enda oku ‘sumuisa Yehova, eye ka va yandulukile vonjanja yaco. (Olosamo 78:38-41) Poku lekisa ohenda kokuavo, ca va ĩha epuluvi lioku linga apongoloko kovituwa viavo. Eye wa popia hati: “Ame si sanjukila oku fa kuondingaĩvi, pole, ndi yongola okuti ondingaĩvi yi pongolola onjila yayo yĩvi kuenda ya amamako lomuenyo. Tinduki, tinduki kolonjila viene vĩvi, momo lie vu fila Anjo ya Isareli?” (Esekiele 33:11) Omo okuti Yehova wa kapako calua esilivilo liomuenyo, olonjanja vialua wa enda oku tuma ovaprofeto vaye oco va lungule va Isareli oku siapo ovina ka via sungulukile. Pole, valua pokati kavo ka va kapeleko ovisimĩlo via Yehova kuenda va likala oku u yevelela loku likekembela. Oku sulako, omo lionduko yaye yi kola kuenda elomboloko liayo, Yehova wa va eca peka liovanyãli vavo.—Nehemiya 9:26-30.

20. (a) Onjila ndomo Yehova a tata va Isareli, yi tu longisa nye catiamẽla kokuaye? (b) Momo lie ca sungulukila Embimbiliya oku tukuila ohosi ndocindekaise cutõi wesunga lia Yehova kuenda cocalo caye?

²⁰ Onjila ndomo Yehova a tata va Isareli, yi tu longisa calua catiamẽla kokuaye. Tua lilongisa okuti ovaso a Yehova a lete  ovina viosi oku kongelamo evi via sunguluka levi ka via sungulukile kuenda ovina a mola, vi pondola oku u sumuisa ale oku u sanjuisa. (Olosapo 15:3) Ci tu kavuluisavo oku kũlĩha okuti, eye o sanda oku lekisa ohenda nda kuli esunga lioku ci linga. Handi vali, tua lilongisa okuti eye lalimue eteke a lekisa esunga liaye lonjila yimue okuti ka sokoluile. Omo okuti eye o lekisa epandi, omanu valua leselula va popia okuti Yehova lalimue eteke a ka nena eyambulo kolondingaĩvi. Pole, eci haciliko, momo onjila ndomo a tata va Isareli, yi tu ĩha uvangi wokuti epandi lia Yehova li kuete esulilo. Yehova otembo yosi o kũlĩhĩsa oco ku lingiwe esunga. Ca litepa lomanu vana okuti olonjanja vialua ka va lekisa esunga, Yehova otembo yosi o teyuila lutõi eci ca sunguluka. Eli olio esunga lieci Embimbiliya li tukuila ohosi ndocindekaise cutõi wesunga lia Yehova kuenda cocalo caye. b (Esekiele 1:10; Esituluilo 4:7) Omo liaco, tu pondola oku kolela okuti o ka tẽlisa ohuminyo yaye yoku malako ekambo liesunga palo posi. Onjila yaye yoku sombisa, oku teta onimbu yi lomboluiwa ndoco: oku lekisa utõi eci ci sukiliwa kuenda oku lekisa ohenda eci ci sukiliwa.—2 Petulu 3:9.

21. Tu tenda ndati Yehova poku sokolola konjila ndomo eye a lekisa esunga kuenda momo lie?

²¹ Poku sokolola konjila ndomo Yehova a lekisa esunga, ka tu ko tendi ndonganji yimue ka yi kuete ocikembe, ongangala okuti ya sakalala lika loku pisa vakuakandu. Pole, tu sukila oku u sokolola nda Isia umue ukuacisola, ukuotõi okuti olonjanja viosi o linga ovina vi kuatisa omãla vaye. Yehova omo okuti Isia ukuesunga, o lekisa utõi kovina via sunguluka kumue lohenda komãla vaye va kasi palo posi, vana va sukila ekuatiso longecelo yaye.—Olosamo 103:10, 13.

22. Poku songuiwa lesunga liaye, Yehova wa tu ĩha elavoko lipi li komõhisa kuenda momo lie a tu tatela lonjila eyi?

²² Tu pandula calua omo okuti vesunga lia Suku mua kongela ovina vialua okuti oku sombisa lika vana va lueya ci sule! Poku vetiyiwa locituwa caco, Yehova wa ecelela okuti tu kuata elavoko limue li komõhisa liokuti: omuenyo wa lipua otembo ka yi pui voluali lumue okuti “mu ka kala esunga.” (2 Petulu 3:13) Suku yetu wa siata oku tu tata lonjila eyi omo okuti, esunga liaye li kuete ocimãho coku popela okuti oku yambula sio. Ocili okuti, oku kuata elomboloko lia velapo ndomo esunga lia Yehova li tu kuatisa volonjila via litepa, ci tu vetiya oku kuata ukamba laye! Vovipama vi kuãimo, tu ka konomuisa lutate olonjila Yehova a kuama poku situlula ocituwa eci ci komõhisa.