1-3. (a) Salomone wa lekisa ndati olondunge vi komõhisa konjila ndomo a tetulula ocitangi ca kala pokati kakãi vavali? (b) Nye Yehova a likuminya oku tu ĩha? Apulilo api a votuiwa?

 CA KALA ocitangi cimue ca tĩla—akãi vavali va lihoyela omo lioñaña yimue. Ovo va kala vonjo yimuamue kuenda tunde eci kavali kavo va cita omãla valume, va li sila lika oloneke vimue. Yimue pokati koloñaña viaco, ya fa kuenje ukãi lukãi wa kala oku popia hati, eye ina yoñaña yi kasi lomuenyo. a Ka pa kaile ombangi yocitangi caco. Citava okuti, ondaka yaco ya pitĩlile ale kombonge yimue yitito, pole, ka ya potoluiwile. Noke ocitangi caco ca tualiwa ku Salomone soma yo Isareli. Anga hẽ eye wa ponduile oku limbuka ocili?

² Salomone noke yoku yevelela onepa yimue yombangulo yakãi vaco, wa pinga osipata yimue. Noke luloño walua wa handeleka okuti omõla o tetiwa volonepa vivali, oco ukãi lukãi a tambule onepa yimue. Vepuluvi liaco ina yocili yomõla, wa pinga ku soma oco a ece omõlaye wa soliwa kukãi ukuavo wa kala oku lipilika oco omõla a tetiwe volonepa vivali. Kuenje Salomone wa limbuka ocili. Eye wa kũlĩhĩle ohenda kuenda ocisola ina a kuetele omõla wo vimo liaye kuenje wa talavaya lukũlĩhĩso waco, oco a tetulule ocitangi caco. Sokolola ekavuluko ina a yeva eci Salomone a eca omõla kokuaye loku popia hati: “U eye muẽle inaye.”—1 Olosoma 3:16-27.

³ Ku tava hẽ okuti, eci ci situlula olondunge vimue vi komõhisa? Eci omanu va yeva ndomo Salomone a potolola  ocitangi caco, va komõha calua, momo “va limbuka okuti olondunge via Suku via kala laye.” Ocili okuti olondunge via Salomone, via kala ombanjaile ya tunda ku Suku. Yehova wo wĩhile “utima wolondunge haiwo wa loñoloha.” (1 Olosoma 3:12, 28) Nye ci popiwa catiamẽla kokuetu? Anga hẽ tu pondolavo oku tambula olondunge via Suku? Oco, momo lekuatiso lia Suku Salomone wa soneha ndoco: “Yehova eye eca olondunge.” (Olosapo 2:6) Yehova wa likuminya oku eca olondunge okuti, uloño woku talavaya ciwa lukũlĩhĩso kuenda elomboloko komanu vosi vo sanda lutima wosi. Tu pondola oku kuata ndati olondunge vio kilu? Tu vi kapako ndati komuenyo wetu?

4-7. Ovina vipi vikuãla vi sukiliwa oco tu kuate olondunge?

⁴ Anga hẽ tu sukila oku kuata uloño u komõhisa, ale oku pindisiwa calua oco tu tambule olondunge via Suku? Sio. Yehova o lekisa onjongole yoku tu ĩha olondunge ndaño ka tua lilongisile calua. (1 Va Korindo 1:26-29) Pole, tu sukila oku eca enanga liatete, momo Embimbiliya li tu vetiya, oku “kuata olondunge.” (Olosapo 4:7) Tu pondola oku ci linga ndati?

⁵ Catete, tu sukila oku sumbila Suku. Embimbiliya Liongelesi li tukuiwa okuti The New English Bible kelivulu Liolosapo 9:10, li popia hati: “Oku sumbila Yehova oco efetikilo liolondunge [enanga liatete lioku kuata olondunge].” Oku sumbila Suku oko ono yolondunge viocili. Momo lie? Ivaluka okuti volondunge mua kongela uloño woku talavaya ciwa lukũlĩhĩso. Oku sumbila Suku, ka ci lomboloka oku u kuatela usumba, pole, oku u kekamẽla, oku pokola kokuaye lesumbilo liocili kuenda lekolelo. Esumbilo liaco, liwa momo li tu vetiya oku ambata omuenyo wetu ndomo ci likuata lukũlĩhĩso wocipango ca Suku kuenda wolonjila viaye. Eyi oyo onjila ya sunguluka yoku lekisa olondunge, momo olonumbi via Yehova otembo yosi vi eca onima yiwa ku vana va vi kuama.

⁶ Cavali, tu sukila oku kala ambombe kuenda oku liketisa. Ovituwa viaco, vi kuete esilivilo lialua oco tu kuate olondunge via Suku. (Olosapo 11:2) Momo lie? Nda tua kala ambombe  kuenda vakuakuliketisa, tu ka limbuka okuti, ka tua kũlĩhĩle etambululo liovina viosi, ovisimĩlo vietu halonjanja viosiko via suapo, kuenje tu sukila oku kũlĩha ocisimĩlo ca Yehova catiamẽla kovina vialua. Yehova “o tamalãla la vakuakulipanda,” pole, lesanju lialua eca olondunge ku vana vomboka vutima.—Tiago 4:6.

⁷ Ocina catatu ci kuete esilivilo, oku lilongisa Ondaka ya Suku ya sonehiwa, momo olondunge vio kilu omo via situluiwa. Oco tu kuate olondunge via Suku, tu sukila oku likolisilako oku vi sandiliya. (Olosapo 2:1-5) Ocina cakuãla, ohutililo. Nda tua pinga lutima wosi olondunge ku Suku, o ka tu vĩha. (Tiago 1:5) Nda tua pinga ekuatiso liaye pocakati cohutililo, ocili okuti eye o ka tu tambulula. Kuenje, espiritu lia Yehova li ka tu songuila oco tu sange ovokuasi Vondaka yaye, ana a ka tu kuatisa oku potolola ovitangi, oku yuvula eci ci koka ohele kuenda oku nõla olonjila via sunguluka.—Luka 11:13.

8. Nda tua kuata olondunge via Suku, vi ka situluiwa konepa yipi?

⁸ Ndomo tua lilongisa kocipama 17, olondunge via Yehova otembo yosi vi tu kuatisa. Nda tua kuata olondunge viaco, ci ka situluiwa kovituwa tu lekisa. Ndonge Tiago wa lombolola ndomo omunu o kuete olondunge via Suku a linga ovina poku popia ndoco: “Olondunge vi tunda kilu tete via pua evĩho, noke viombembua, via sunguluka, via likapelako oku pokola, vieyuka ohenda kuenda apako awa, ka vi kuete ocame, ndaño ombambe.” (Tiago 3:17) Poku konomuisa onepa lonepa yolondunge via Suku, tu pondola oku lipula ndoco: ‘Anga hẽ ndi kasi oku kapako olondunge vio kilu komuenyo wange?’

9. Nye ci lomboloka oku pua evĩho? Momo lie ca sungulukila okuti ocituwa coku pua evĩho catiamẽla kolondunge oco ci kapiwa tete kulala?

⁹ “Tete via pua evĩho.” Oku pua evĩho ka ci lomboloka lika oku liyelisa kilu, kovilinga vietu, pole, mua kongelavo ovisimĩlo vietu. Embimbiliya li popia okuti olondunge vi kuete elitokeko lutima, pole, ovio ka vi pondola oku iñila vutima wa vĩhisua  lovisimĩlo kuenda olonjongole ka via sungulukile. (Olosapo 2:10; Mateo 15:19, 20) Kuenje, nda utima wetu wa pua evĩho ndomo ci likuata lepondolo liomanu ka va lipuile, tu ka ‘tinduka kueci cĩvi kuenda tu ka linga eci ciwa.’ (Osamo 37:27; Olosapo 3:7) Ku simi hẽ okuti ca sunguluka oku kapa tete kulala cituwa coku pua evĩho catiamẽla kolondunge? Momo, nda ka tua liyelisile kovituwa kuenda kespiritu, tu ka lekisa ndati lonjila ya suapo ovituwa vikuavo violondunge vio kilu?

10, 11. (a) Momo lie ci kuetele esilivilo oku kala vakuambembua? (b) Nda wa limbuka okuti wa lueyela manji umue, o ka lekisa ndati okuti ukuambembua? (Talavo etosi.)

¹⁰ “Noke viombembua.” Olondunge vio kilu vi tu vetiya oku sanda ombembua okuti, limue pokati kepako liespiritu lia Suku. (Va Galatia 5:22) Tu likolisilako oco ka tu ka nyõle ‘ombembua . . . lomunga’ okuti, ovio vi tokekisa afendeli va Yehova. (Va Efeso 4:3) Tu sandiliyavo oku tumbulula ombembua nda yi nyõliwa. Momo lie ci kuetele esilivilo? Embimbiliya li popia hati: ‘Amamiko . . . oku kala lombembua; kuenje Suku yocisola kuenda yombembua o ka kala lene.’ (2 Va Korindo 13:11) Suku yombembua o ka kala letu nda tu amamako oku kala lombembua. Onjila ndomo tu tata vamanjetu, yi kuete esilivilo lialua kukamba wetu la Yehova. Tu lekisa ndati okuti tuakuambembua? Kũlĩhĩsa ulandu umue.

¹¹ Nye o linga nda wa limbuka okuti wa lueyela manji umue? Yesu wa popia hati: “Nda wa nena ombanjaile yove kutala kuenje wa ivaluka okuti manjove o ku kuetele ondaka yimue, sia ombanjaile yove kovaso yutala, kuende. Tete ka lisunguluise la manjove kuenje tiuka, oco wece ombanjaile yove.” (Mateo 5:23, 24) O pondola oku kapako elungulo eli poku eca enanga liatete poku sapela la manjove. Locimãho cipi? Coku ‘lisunguluisa’ laye. b Oco o tẽle oku lisunguluisa laye, pamue o ka sukila  oku popia okuti ove o kuete eko, loku yuvula oku likala oku tava okuti wa lueyela manji. Poku sapela nda wamamako locisimĩlo cokuti ocimãho cove oku tumbulula ombembua, citava okuti ovitangi vi potoluiwa loku li pinga ongecelo kuenje vu li ecela pokati. Eci weca enanga liatete lioku tumbulula ombembua, o lekisa okuti o kasi oku ecelela oku songuiwa lolondunge via Suku.

12, 13. (a) Ndomo ci kasi kukanda wa Tiago 3:17, ondaka ‘ukuesunguluko’ ya pongoluiwa ndati? (b) Tu lekisa ndati okuti tua sunguluka?

¹² “Via Sunguluka.” Oku sunguluka ku lomboloka nye? Ndomo ca lomboluiwa lolonoño vimue, ca tĩla oku pongolola ondaka yatete yo Helasi yokuti ‘esunguluko,’ yi sangiwa ku Tiago 3:17. Ondaka yaco yi pitiya ocisimĩlo coku lekisa onjongole yoku ecelela. Vamue vakuakupongolola, va kuama olondaka  viokuti “uwa,” “ukuahenda” kuenda “ukuelomboloko.” Tu lekisa ndati okuti tua kapako onepa eyi yolondunge vio kilu komuenyo wetu?

¹³ Ukanda ku Va Filipoi 4:5, u popia hati: “Esunguluko liene li kũlĩhĩwe lomanu vosi.” Embimbiliya likuavo liti: “Esunguluko liene li limbukiwe lomanu vosi.” (Embimbiliya li Kola) Limbuka okuti ka ca tiamẽlele konjila ndomo tu li tenda etu muẽle; pole, tu sukila oku kapako onjila ndomo vakuetu va tu tenda kuenda ndomo tua kũlĩhĩwa. Omunu wa sunguluka ka kakatela lika koku kuama ndomo ci kasi vocihandeleko, ale oku tamãlala okuti otembo yosi ovina vi lingiwa lika ndomo eye a yongola. Pole, o lekisa onjongole yoku yevelela vakuavo kuenda nda ci sukiliwa ecelela okuti ku lingiwa olonjongole viavo. Omunu ukuesunguluko, ka tatamele, o tatavo vakuavo lonjila yiwa. Ndaño okuti ocituwa eci ci kuete esilivilo Kakristão vosi, ca piãla enene ku vana va kuete ocikele coku kala akulu vekongelo. Nda ovo va lekisa okuti va kapako vakuavo, omanu va ka vetiyiwa oku kuata ukamba lavo, loku va tenda okuti vakuesunguluko. (1 Va Tesalonike 2:7, 8) Ciwa nda tu lipula ndoco: ‘Nda kũlĩhĩwa hẽ locituwa comunu ukuesunguluko, ukuakuecelela ovisimĩlo via vakuavo kuenda ndumunu umue uwa?’

14. Tu lekisa ndati okuti tua “likapelako oku pokola”?

¹⁴ “Via likapelako oku pokola.” Ondaka yo Helasi ya pongoluiwa okuti “via likapelako oku pokola,” ka yi sangiwa ponepa yikuavo Yovisonehua Vio Helasi. Ndomo ca lomboluiwa lonoño yimue, ondaka eyi “olonjanja vialua yi tiamisiwila kepindiso liusualali.” Ondaka yaco yi pitiya ocisimĩlo “cukuakutava lonjanga” kuenda “ukuepokolo.” Omunu wosi o songuiwa lolondunge vio kilu, o pokola lonjanga yalua kueci Ovisonehua vi popia. Ka kũlĩhĩwile ndomunu o nõla onjila yimue kuenje o likala oku vetiyiwa lovovangi osi ka a likuata lovisimĩlo viaye. Omanu vakuavo va kũlĩha okuti eye ka kakatela kovisimĩlo viaye. Nda eye o pitĩla petosi limue, ale o nõla onjila yimue kuenje omunu ukuavo u lekisa Vembimbiliya okuti ocisimĩlo caye  ka ca suilepo, lonjanga yalua o linga apongoloko. Ove hẽ wa kũlĩhĩwa ndomunu ukuavituwa viaco?

15. Ohenda yi lomboloka nye? Momo lie ca sungulukila okuti “ohenda” kuenda “apako awa” a tukuiwila kumosi kukanda wa Tiago 3:17?

¹⁵ “Vieyuka ohenda kuenda apako awa.” c Ohenda onepa yimue ya velapo kolondunge vio kilu, momo via tukuiwa okuti, “vieyuka ohenda.” Limbuka okuti, kua tukuiwa “ohenda” kumue ‘lapako awa.’ Eci ca sunguluka momo Vembimbiliya, olonjanja vialua ohenda yi tiamisiwila koku lekisa esakalalo ku vakuetu okuti, ocikembe cimue ci vetiya oku lekisa ovilinga vialua viwa. Elivulu limue li lombolola ohenda “ndocisimĩlo coku lekisa esumuo omo liekalo lĩvi liomunu umue kuenda oku seteka oku linga cimue catiamẽla kocitangi caco.” Omo liaco, omunu o kuete olondunge via Suku, ka tiamisila lika utima kovovangi ale kalomboluilo. Pole, o lekisa onjongole komanu kuenda uwa haeye wa kapako vakuavo. Tu lekisa ndati okuti tueyuka ohenda?

16, 17. (a) Noke liocisola tu kuetele Suku, nye vali ci tu vetiya oku linga onepa kupange woku kunda kuenda momo lie? (b) Volonjila vipi tu lekisa okuti tueyuka ohenda?

¹⁶ Ocili okuti, onjila yimue ya velapo yoku ci linga, oku kundila olondaka viwa Viusoma wa Suku ku vakuetu. Nye ci tu vetiya oku linga upange waco? Catete, mekonda liocisola tu kuetele Suku. Pole, tu vetiyiwavo lohenda ale locikembe tu kuetele vakuetu. (Mateo 22:37-39) Omanu valua koloneke vilo, va “talisiwa ohali loku sakalaisua ndolomeme ka vi kuete ungombo.” (Mateo 9:36) Angombo vetavo liesanda ka va siatele oku va lembeleka Londaka yocili ya Suku, pole, va siata oku va kemba. Mekonda liaco, ovo ka va kũlĩhĩle okuti Vondaka ya Suku muli olonumbi violondunge kuenda ka va kũlĩhĩlevo okuti Usoma wa Suku ndopo u ka nena asumũlũho mulo vongongo. Eci  tu sokolola kenyona liukũlĩhĩso wa Suku liomanu va tu ñuala, ohenda yo vutima yi tu vetiya oku linga cosi oco tu va sapuile eci catiamẽla kocipango cocisola ca Yehova.

¹⁷ Volonjila vipi vikuavo tu lekisa okuti tueyuka ohenda? Ivaluka hẽ olusapo lua Yesu luatiamẽla kulume u Samaria wa sanga ongende yimue ya kupukila konele yetapalo noke yoku tipuiwa loku nyaniwa? Omo liocikembe, u Samaria “wo kuatela ohenda,” wa kuta apute aye kuenje wo tata ciwa. (Luka 10:29-37) Eci ci lekisa ciwa okuti, voku lekisa ohenda mua kongela oku kuatisa vana va suka. Embimbiliya li tu handeleka hati: “Tu lingi eci ciwa komanu vosi, ca piãla enene ku vamanjetu vekolelo.” (Va Galatia 6:10) Kũlĩhĩsa ovolandu amue: Manji umue wa kuka o sukila oku ambatiwa locendelo cimue kolohongele viekongelo. Manji umue ocimbumba wo vekongelo o sukila ekuatiso koku semũlũla onjo yaye. (Tiago 1:27) Omunu umue wa sumua, o sukila “ondaka yiwa” oco yu kavuluise. (Olosapo 12:25) Nda tu lekisa ohenda volonjila evi, tu eca uvangi wokuti tua kapako olondunge vio kilu.

18. Nda tu songuiwa lolondunge vio kilu, nye tu likolisilako oku upa vutima kuenda momo lie?

¹⁸ “Ka vi kuete ocame.” Olondunge via Suku vi kuatisa oku yuvula olonepele viakova kuenda violofeka. Nda tu songuiwa lavio, tu likolisilako oku upa vutima ovisimĩlo viosi vioku lekisa ocame. (Tiago 2:9) Ka tu ka lekisa ocame komanu vakuavo omo lielilongiso liavo, nda olohuasi ale olohukũi, ovikele va kuete vekongelo; kuenda ka tu ka sepula vamanjetu ndaño va molẽha ndu okuti ka va kuete esilivilo. Nda Yehova wa lekisa ocisola caye kokuavo, tu sukila oku va tenda okuti va sesamẽlavo ocisola cetu.

19, 20. (a) Yipi ono yondaka “ombambe,” kelimi lio Helasi? (b) Tu lekisa ndati “ocisola cocili ku vamanji” kuenda momo lie ci kuetele esilivilo?

¹⁹ “Ndaño ombambe.” Kelimi lio Helasi ondaka “ombambe,” yi pondola oku lomboloka “omunu una o linga olomapalo  viovinjembe.” Kosimbu vakuakulinga olomapalo viovinjembe vo ko Helasi kuenda vo ko Roma, va enda oku li kapa olomaskara vinene kovipala poku linga olomapalo. Omo liaco, kelimi lio Helasi ondaka “ombambe” ya fetika oku tiamisiwila komunu ukuakulikembisa, ale ukuesanda. Nda tu kuete olondunge via Suku, lalimue eteke tu ka tata‘lombambe’ vamanjetu. Handi vali, olondunge viaco vi ka tu vetiya konjila ndomo tu va tata kuenda ndomo tu liyevite catiamẽla kokuavo.

²⁰ Upostolo Petulu wa popia okuti oku ‘pokola kuetu kocili,’ ku sukila oku eca onima yoku “lekisa ocisola cocili ku vamanji.” (1 Petulu 1:22) Kuenje ocisola tu lekisa ku vamanji, ka ci ka kale combambe. Ka tu ka sitiki ovipala vietu ‘lombambe’ poku liviaviaya oco tu kembisemo vakuetu ndu okuti tumanu vawa. Ocisola cetu ci sukila oku kala cocili okuti, co vutima. Nda tu ci linga, tu koleliwa la vamanji, momo va ka limbuka okuti ekalo lietu liocili. Poku ci linga, ci ka tu kuatisa oku kuata ukamba wocili la vamanji kuenda ci ka ecelela oku li kolela pokati.

21, 22. (a) Salomone wa liwekapo ndati oku lava olondunge? (b) Tu lava ndati olondunge kuenda onima yipi tu pondola oku kuata?

²¹ Olondunge vio kilu ombanjaile yimue ya Yehova, omo liaco tu sukila oku vi lava. Salomone wa popia hati: “Amõlange, . . . lava olondunge kuenda uloño woku sokolola.” (Olosapo 3:21) Ci sumuisa calua ceci okuti, Salomone yaco wa liwekapo oku ci linga. Eye wamamako oku kala ukualondunge eci a kuatele utima wepokolo. Pole, kesulilo akãi vaye valua ovingendeleyi, va yapuisa utima waye kefendelo liocili lia Yehova. (1 Olosoma 11:1-8) Ovina via pita la Salomone vi lekisa okuti, oku kuata lika ukũlĩhĩso, ka ci kuata esilivilo nda ka tu kapiko ukũlĩhĩso waco lonjila ya suapo.

²² Tu lava ndati olondunge viocili? Ka tu ka tangi lika Embimbiliya kuenda alivulu a pongiyiwa ‘lukuenje wa kolelua haeye wa lunguka,’ pole, tu sukilavo oku likolisilako oku kapako ovina tu lilongisa. (Mateo 24:45) Tu kuete asunga alua oku kapako olondunge via Suku. Ovio vi tu kuatisa oku kuata esanju komuenyo. Vi tu ecelela oku ‘kakatela komuenyo wocili’ okuti, omuenyo voluali luokaliye lua Suku. (1 Timoteo 6:19) Ca velapo vali ceci okuti, oku kuata olondunge vio kilu, ci tu kuatisa oku kuata ukamba wa pama Lono yolondunge viosi, Yehova Suku.