ELIYA wa muĩle ale ovina vi komohĩsa. Osimbu Eye a kala vocitililo cimue, ovikuamanga vio nenalaile okulia olonjanja vivali veteke. Eye wa muĩle olombia vivali viosema leyi yulela okuti ka mua lapua vokuenda kuotembo yimue yonjala yalua. Eye wa muĩle okuti kilu kua loka ondalu poku tambuluiwa kuohutililo yaye. (1 Olosoma, kocipama 17, 18) Pole, Eliya ka la mõla la cimue ca lisoka leci cikuãimo.

1, 2. Ovina vipi vi komohĩsa Eliya a muĩle ale, pole ovina vipi vi komohĩsa eye a muĩla pombundi yeleva liomunda Horeve?

² Osimbu eye a kala pombundi yeleva liomunda Horeve, eye wa mõla ovina vimue vi komohĩsa calua. Catete, kua kala ehunguhungu liofela yimue. Oyo ya koka onjuela yimue yi sitika atũi. Omo okuti ofela yaco ya pamele calua, ya tola olomunda kuenda ya nyanyõla ovawe. Noke kueya ocilemawe, okuti ca molehĩsa olongusu vio posi. Noke, kua kuama ondalu. Osimbu ya kala loku taima, Eliya wa yeva oku pepelela kuowuya wakahandagalala wondalu yaco.​—⁠1 Olosoma 19:​8-12.

3. Ocituwa cipi ca Suku Eliya a imbila uvangi? Kuenda pi tu pondola oku muĩla uvangi wocituwa caco?

³ Ovina viosi evi Eliya a mõla, via kuata ocimãho cimosi okuti via kala ovindekaise viunene wa piãla wa Yehova Suku. Ocili okuti etu ka tu sukila oku mõla ocikomo cimue coku limbuka okuti Suku o kuete ocituwa eci. Ocituwa caco ci letiwe ocili. Embimbiliya li tu sapuila okuti oviluliko vieca uvangi “wunene ko pui wa Yehova kuenda okukola” kuaye. (Va Roma 1:20) Sokolola koviliakulo viocikẽlu combela, kolomupa viovava, kuenda ilu linene lieyuka to olombungululu! Ove hẽ ku letelemo ovindekaise viunene wa Suku? Koloneke vilo, voluali omanu vatito va limbuka unene wa Suku. Handi vali, omanu vatito va kũlĩha ekalo liunene waco. Oku kuata elomboloko liocituwa eci ca Suku, ci tu ĩha esunga lialua lioku kuata ukamba wocili la Yehova. Omo liaco, vocipama cilo tu pondola oku lilongisamo elomboluilo liunene ka u setahãisua wa Yehova.

4, 5. (a) Etokekiso lipi li kasi pokati konduko ya Yehova kuenda unene waye? (b) Momo lie ca sungulukila Yehova oku nõla onui oco yi lekise unene waye?

⁴ Yehova ka sokisiwa kunene. Kelivulu lia Yeremiya 10:6 ku popia okuti: “A Yehova, lomue wa lisoka love. Ove vunene kuenda onduko yove ya kemãla lunene.” Limbuka okuti ongusu, ale unene, vi kuete elitokeko londuko ya Yehova. Ivaluka, okuti onduko eyi yi lomboloka okuti “Eye o Tẽlisa Ocipango Caye.” Nye ci kuatisa Yehova oku tẽlisa eci eye a yongola oku linga? Unene. Ocili okuti, Yehova o kuete epondolo limue ka lisulila lioku ci linga, oco a tẽlise ocipango caye. Unene waco owo ocituwa cimue caye ca velapo.

⁵ Omo okuti lalimue eteke nda tua kũlĩha ciwa unene waye wa piãla, Yehova o linga ovindekaise oco vi tu kuatise. Ndomo tua ci mõla ale, eye o setahãisa onui lunene waye. (Esekiele 1:​4-10) Oku setahãisa kuaco kua sunguluka, momo onui yina ya pokuisiwa ociluliko cimue ca pama haico ci kuete unene walua. Omanu vo ko Palestina koloneke viale lalimue eteke va liyakele locinyama cimue ca pama calua. Pole, ovo va kũlĩhĩle onui yimue yi linga vali usumba okuti ongombe yovusenge, pole koloneke vilo ka yi kasiko vali. (Yovi 39:​9-12) Mbiali yimue yo Roma, Júlio César wa popia hati, olongombe viovusenge via kuata utunga wonjamba. Eye wa soneha okuti, “Ongusu yavio yinene,” kuenda “elianga liayo linene calua.” Sokolola ndomo nda ove wa liyeva, oku lisokisa lutito wove haive wahongua poku kala ocipepi lociluliko caco!

6. Momo lie Yehova eye lika o tukuiwa hati, “Tõlo”?

⁶ Cimuamue haico okuti, omunu utito calua haeye wahongua ka lisoki lunene wa Yehova Suku. Ku Yehova olofeka vi sokisiwa ndoneketela kombalãsa. (Isa 40:15) Ca litepa loviluliko vikuavo, ceci okuti unene wa Yehova ka u kuete esulilo, omo okuti eye lika o tukuiwa “Tõlo.” a (Esituluilo 15:⁠3) Yehova  “unene waye wa piãla” kuenda “ongusu yaye ya lua cimue.” (Isaya 40:26) Yehova, eye ono yimue ka yi pui yongusu kuenda unene. Eye ka kunamẽlele kono yongusu yimue, momo “unene wa tiamẽla ku Suku.” (Osamo 62:11) Lonjila yipi, Yehova a talavaya lunene waye?

7. Espiritu sandu lia Yehova olio hẽ nye, kuenda olondaka vipi Vembimbiliya vi eca elomboloko valimi atete?

⁷ Espiritu Sandu litundilila ku Yehova longusu yimue ka yi sulila. Espiritu sandu liaco olio unene wa una Suku, u kasi loku talavaya. Kelivulu Liefetikilo 1:​2, Embimbiliya li lekisa espiritu sandu “ndongusu ya pama ya Suku.” Olondaka viatete vio Heveru kuenda vio Helasi vioku popia hati “espiritu,” vi lombolokavo “ofela,” “efuimo,” kuenda “epepelelo.” Vakuaku konomuisa olondaka, va lombolola okuti olondaka evi valimi atete, vieca elomboloko liongusu yimue okuti ka yi letiwe lovaso. Ndeci ofela ka yi letiwe lovaso, cimuamue haico okuti Espiritu lia Suku ka liletiwevo lovaso etu, pole ovina viosi viupange walio viocili muẽle kuenda vi letiwe.

8. Vembimbiliya nye ca sokisiwa lespiritu sandu lia Suku, kuenda momo lie esokiso liaco lia sungulukila?

⁸ Espiritu sandu lia Suku ka li sulila, lienda ño hũ. Lespiritu liaco, Yehova o pondola oku tẽlisa ocipango cosi ci kasi vovisimĩlo viaye. Vembimbiliya espiritu sandu lia Suku lia tu kuiwa okuti “omuine” waye, ‘eka liaye lia pama,’ ale ‘okuokuo kuaye kuolõha.’ (Luka 11:20; Esinumuĩlo 5:15; Osamo 8:⁠3) Ndeci omunu a pondola oku talavaya lovaka aye muẽle oco a linge ovina vialua via litepa viovopange aye okuti ci sukila ongusu, haico Suku lespiritu liaye a pondola oku linga ovina viosi, ndeci oku lulika ovina vitito, ale oku tepa ovava ovo Kalunga Kakusuka, kuenda oku ecelela akristão vo kocita catete oku vangula alimi a litepa.

9. Unene woku songola kua Yehova walua ndamupi?

⁹ Yehova o talavayavo lunene waye poku lekisa ocikele caye okuti eye ombiali ya Velapo Voluali Luosi. Ove hẽ o pondola oku sokolola oku songuila olohuluwa violohuluha vioviendalomuenyo  vi kuete olondunge koku tẽlisa ovihandeleko viove? Yehova o kuete unene waco woku vi songuila. Eye o kuete omanu olonalavayi, okuti vovisonehua olonjanja vialua va sokisiwa ndolohoka. (Osamo 68:11; 110:⁠3) Pole, omunu ociluliko cimue ca hongua, okuti ka sokisiwa lungelo umue. Momo lie? Ocili okuti eci olohoka viasualali via Suria via liyaka lomanu va Suku, vuteke waco, ungelo umosi wa Yehova wa ponda ocita lakũi ecelãla kolohũlũkãi kolohũlũkãi vitãlo kasualali! (2 Olosoma 19:35) Ovangelo va Suku “vakualõholo kongusu.”​—⁠Osamo 103:​19, 20.

10. (a) Momo lie Tõlo a tukuiwila okuti Yehova Ukualohoka? (b) Pokati koviluvo viosi via Yehova helie wa velisiwapo vali?

¹⁰ Ovangelo vañami va kasiko? Uprofeto Daniele vocinjonde cimue eye a kuata catiamẽla kilu, wa mõla eci ci soka 100 colohuluwa vioviluliko viespiritu kovaso yocalo ca Yehova. Pole, lacimue ci lekisa okuti eye wa mõla ovangelo vaco vosi. (Daniele 7:10) Ci tava okuti kuli ovita violohuluwa viovangelo. Omo liaco Suku o tukuiwa okuti Yehova Ukualohoka. Onduko eyi yi lekisa omangu yaye ya velapo okuti eye Ombiali yocimunga cimue cinene covangelo va pama. Ca velapo vali ceci okuti eye wa eca Komõlaye wa soliwa, “haeye uveli pokati koviluvo viosi ocikele coku kala ndusongui pokati kovilulikilo evi viaspiritu.” (Va Kolosai 1:15) Ndungelo wa velapo ovangelo vosi, va serafi kuenda vakeruvi, Yesu eye wa velapo pokati koviluliko viosi via Yehova.

11, 12. (a) Volonepa vipi ondaka ya Suku yi talavaya lunene? (b) Ndamupi Yesu a imbila uvangi unene wa Yehova?

¹¹ Yehova handi wa siata oku talavaya lunene waye lolonjila vikuavo. Kelivulu lia va Heveru 4:​12, ku popia hati: “Ondaka ya Suku yi kasi lomuenyo haiyo yi kasi loku talavaya [lunene].” Ove hẽ wa limbuka ale unene u komohĩsa wondaka ya Suku okuti esapulo liaye li sangiwa Vembimbiliya? Olio li pondola oku tu pamisa, oku kolisa ekolelo lietu, kuenda oku tu kuatisa oku linga apongoloko a sukiliwa vomuenyo wetu. Upostolo Paulu wa lungula vakuekolelo kueci catiamẽla komanu vana vambataile omuenyo umue ka wa sungulukile. Kuenje wa  vokiyako hati: “Ene puãi vamue pokati kene, osimbu, wa kaili lovituwa viaco.” (1 Va Korindo 6:​9-11) Ocili okuti, “ondaka ya Suku” ya talavaya lunene kokuavo. Kuenda ya va kuatisa oku linga apongoloko komuenyo wavo.

¹² Unene wa Yehova walua, kuenda olonjila a talavaya lunene waco via sunguluka calua, okuti lacimue cu tateka. Yesu wa popia hati: “La Suku ovina viosi vi tẽliwa.” (Mateo 19:26) Oco hẽ locimãho cipi Yehova a endisa unene waye?

13, 14. (a) Momo lie tu popela okuti Yehova hanoko yunene waño? (b) Ndamupi Yehova a talavaya lunene waye?

¹³ Espiritu lia Yehova ongusu yimue ya velapo vali calua okuti ka yi sokisiwa longusu yimue yikuavo, ale unene umue wocikũla. Yehova hanoko yongusu yunene umue waño. Eye, omunu umue o tẽla oku tata ciwa unene waye. Oco hẽ, nye cu vetiya oku talavaya lunene waco?

¹⁴ Ndomo etu tuka ci mõla, Suku o talavaya lunene waye poku lulika, poku kundula, poku teyuila, poku tumbulula oco a linge ovina viosi vi litava locipango caye capua evelo. (Isaya 46:10) Olonjanja vimue, Yehova o talavaya lunene waye oco a situlule ovina vimue via velapo viatiamẽla kovituwa viaye kuenda kolonumbi viaye. Handi vali, eye endisa unene waye wa suapo oco a tẽlise ocipango caye coku teyuila uviali waye wa velapo kuenda oku kemanya onduko yaye yi kola vonduko Yusoma wa Mesiya. Lacimue ci pondola oku tateka ocipango caco.

15. Locipango cipi catiamẽla komanu vaye Yehova a talavaya lunene waye, kuenda ndamupi eci ca lekisiwila kongangu ya Eliya?

¹⁵ Yehova o talavayavo lunene waye oco omunu lomunu a kuatisiwe. Kũlĩhĩsa kelivulu lia 2 Asapulo 16:​9, ku popia hati: “Momo ovaso a Yehova a vanja vanja kuosi kilu lieve ha lekisa unene waye ku vakuavitima vio sungulukila.” Ulandu wa lipita la Eliya, ndomo wa lomboluiwa kefetikilo, owo ocindekaise cimue. Momo lie Yehova a ecela ocindekaise eci ci komohĩsa cunene waye ku Eliya? Momo, ondingaĩvi Nasoma Isevele wa likuminyile oku ponda Eliya. Uprofeto wa kala loku tila oco a  popele omuenyo waye. Eye lusumba kuenda ocinjoko wa liyevele ndu okuti o kasi likawaye kuenda upange waye walua wa kala ño olivova. Yehova oco a lembeleke Eliya ulume wa kala ndeti kohele, wa wivaluisa unene waye. Ofela, ovilemawe, kuenda ondalu via lekisa okuti kuli Umue wa velapo vali Voluali okuti wa kala oku kuatisa Eliya. Momo lie nda eye a kuatela usumba la Isevele, osimbu eye a kuete ekuatiso lia Suku wa velapo?​—⁠1 Olosoma 19:​1-12. b

16. Momo lie tu sangela elembeleko omo liunene wa velapo wa Yehova?

¹⁶ Ndaño okuti yilo hatemboko yaye yoku linga ovikomo, pole Yehova ka pongolokele tunde koloneke via Eliya. (1 Va Korindo 13:⁠8) Eye toke cilo o kasi lonjongole yalua yoku talavaya lunene waye woku kuatisa vana vo kuetele ocisola. Ocili okuti, eye o kasi vuviali wespiritu, pole ka kasi ocipãla letu. Unene waye ka u sulila, upãla ka u pondola oku u tateka. Handi vali, “Yehova o kasi ocipepi la vosi vo vilikiya.” (Osamo 145:18) Onjanja yimue eci uprofeto Daniele a likutilila ku Yehova oku pinga ekuatiso, ungelo umue wa mõleha kokuaye osimbu handi ka malẽle oku likutilila! (Daniele 9:​20-23) Lacimue ci pondola oku tateka Yehova koku kuatisa kuenda oku pamisa vana eye a kuetele ocisola.​—⁠Osamo 118:⁠6.

17. Lonjila yipi unene wa Yehova u tu vetiya oku u kuatela usumba, pole usumba upi unene waco ka u tu vetiya oku kuata?

¹⁷ Hanga hẽ unene wa Suku u tu kokela oku u kuatela usumba? Tu pondola oku tambulula muvali, oco kuenda hacoko. Tu tambulula okuti oco, omo ocituwa eci ci tu ĩha esunga lialua lioku u kuatela usumba wocili okuti esumbilo, ndomo ca lomboluiwa kocipama tua lilongisa ale. Embimbiliya li tu sapuila okuti, usumba waco owo “efetikilo liolondunge.” (Osamo  111:10) Tu pondolavo oku tambulula okuti hacoko, omo okuti unene wa Suku ka u tu ĩha esunga lioku u kuatela usumba ale oku u lulumĩla okuti ka tua amẽla vali kokuaye.

18. (a) Momo lie valua ka va kolela komanu vakuonene? (b) Ndamupi tua ci kũlĩha okuti unene wa Yehova ka u vihĩsiwa?

¹⁸ “Ulume umue ukuasapulo o tukuiwa hati Lord Acton kunyamo wo 1887, wa soneha hati “unene u pondola oku ñyola, pole, unene wa suapo u ñyola calua.” Olondaka viaye via siata oku pituluiwa olonjanja vialua, omo okuti pamue omanu valua va mũilamo ocili cimue ka ci patãliwa. Omanu ka va lipuile olonjanja vialua va siata oku lekisa elaviso liunene va kuete, ndomo esapulo lia siata oku ci lekisa olonjanja viosi. (Ukundi 4:1; 8:⁠9) Eli olio esunga lieci omanu, valua ka va siatelele oku kolela kuava va kuete unene kuenda oku amẽla kokuavo. Ocili okuti, Yehova o kuete unene wa velapo. Anga hẽ unene waco u vetiya oku linga eci cĩvi? Sio, hacoko! Ndomo tua cimõla, eye o kola calua okuti ka vihĩsiwa. Yehova wa litepa lunene u kuete alume kuenda akãi ka va lipuile voluali lulo luevĩho. Lalimue eteke eye a lavisile unene waye, kuenda lalimue eteke aka ci linga.

19, 20. (a) Lelitokeko lipi Yehova olonjanja viosi a endisa unene waye lovituwa vikuavo, kuenda momo lie eci ci lembelekela? (b) Ndamupi ove nda wa setahãisa elikandangiyo lia Yehova, kuenda momo lie cu ku vetiyila?

¹⁹ Ivaluka okuti unene hawoko lika ocituwa ca Yehova. Etu handi tu kuete oku lilongisa esunga liaye, olondunge viaye, kuenda ocisola caye. Pole, ka tu ka simi okuti ovituwa via Yehova vi limõlehĩsa lonjila yimue ka ya sungulukile haiyo ya tĩla, loku sima okuti eye otembo yimosi vonjanja o talavaya lika locituwa cimosi. Ca litepa leci ceci okuti, vovipama vikuãimo tuka lilongisa okuti Yehova olonjanja viosi endisa unene waye kumosi lesunga liaye, lolondunge viaye kuenda ocisola caye. Kũlĩhĩsa ocituwa cikuavo Suku a kuete okuti elikandangiyo, ocituwa cimue ka ca siatele kolombiali violuali lulo.

²⁰ Sokolola oku lisanga lulume umue walepa haeye ukuonene okuti ove o kuata usumba laye. Pole, vokuenda kuotembo ove o limbuka okuti eye uwa. Eye olonjanja viosi wa likapelako  oku lekisa unene waye oco a kuatise omanu kuenda oku va teyuila, ca piãla enene omanu vana ka va kuete eteyuilo haivo va lavisiwa. Eye lalimue eteke a lekisile ongusu yaye lonjila yimue ka ya sungulukile. Ove noke o mõla okuti vo lundila cimue eye ka lingile okuti ka peli esunga lalimue, pole handi lopo ocituwa caye ca kolapo muẽle, wonjuka, o lekisa unu, haeye ukuahenda. Ove muẽle o pondola oku sokolola nda o ci tẽla oku lekisa umbombe wa lisoka lomunu u ndeti kuenda elikandangiyo lia piãla enene nda wa pamele vali okuti eye ci sule! Poku amamako oku kũlĩha ciwa ulume waco, anga hẽ, ka cu kuvetiya oku kuata ukamba wocili laye? Etu tu kuete esunga lialua lioku kuata ukamba wocili la Yehova. Konomuisa olondaka viosi oku kua tiamẽla osapi yocipama cilo okuti: “Yehova o livala konyeño, haeye wa piãla kolohõlo.” (Nahumi 1:⁠3) Yehova ka ya yuisa oku endisa unene waye komanu, ndaño muẽle koku nyõla olondingaĩvi. Eye womboka haeye ukuahenda. Eye wa siata oku lilekisa okuti ukuaku “livala konyeño,” ndaño muẽle ceci vo sumuĩsa calua.​—⁠Osamo 78:​37-41.

21. Momo lie Yehova ka sindiliyila omanu oku linga ocipango caye, kuenda nye eci ci tu longisa catiamẽla kokuaye?

²¹ Konomuisa elikandangiyo lia Yehova konepa yimue  yikuavo. Ove hẽ nda wa kuatele unene wa piãla, o sima okuti pamue nda wa silĩha omanu oku linga ovina ndomo ove o yongola? Yehova, lunene waye wosi ka sindiliya omanu oco vo vumbe. Ndaño muẽle okuti oku vumba Suku oyo onjila yimue yi tuala komuenyo ko pui, pole Yehova ka tu sindiliya oku u vumba. Eye lutate wocili wa sumbila omanu vaco poku va ĩha elianjo lioku nõla. Eye o tu lungula kovitangi viyilila koku nõla kuna ka kua sungulukile kuenda o tu sapuilavo onima yi yilila koku nõla onjila yina ya sunguluka ciwa. Pole Eye ecelela okuti etu muẽle tu nõla. (Esinumuĩlo 30:​19, 20) Yehova ka kuete onjongole lomanu vana okuti vo pokola omo lioku sindiliyiwa, ale vo vumba ño omo liusumba wunene waye walua u komohĩsa. Eye o sandiliya omanu vana va lieca olumue lutima wa sunguluka, woku u vumba locisola. ​—⁠ 2 Va Korindo 9:⁠7.

22, 23. (a) Nye ci lekisa okuti Yehova o sanjuka poku kundika ocikele ci sesamẽla ku vakuavo? (b) Nye tuka konomuisa vocipama cikuãimo?

²² Tu konomuisi esunga limue likuavo lieci ka tu kuatela ocinjoko Suku Tõlo. Omanu vakuonene olonjanja vimue va kuata ohele yoku litepela unene wavo la vakuavo. Pole, Yehova, o lekisa esanju pokueca unene kafendeli vaye vo pokola. Eye o kundika ocikele ca sunguluka ku vakuavo, ndeci a linga lomõlaye. (Mateo 28:18) Yehova ecavo unene komanu vaye vo vumba, lonjila yimue yikuavo. Embimbiliya li lombolola okuti: “A Yehova, ekemãlo liove! Unene wove, kuenda ulamba leyulo lunumbu, cosi cove, momo cosi ci kasi kilu leci ci kasi kilu lieve, cove!. . . Peka liove pali upami lunene. Peka liove pali omoko yoku kemanyaisa, leyi yoku eca ongusu kovina viosi.” ​—⁠ 1 Asapulo 29:​11, 12.

²³ Ocili okuti, Yehova oka kuata esanju poku ku ĩha ongusu. Eye muẽle eca “unene wa piãla” kuava va yongola oku u vumba. (2 Va Korindo 4:⁠7) Oco hẽ, ove ku komõha oku kuata ukamba wocili la Suku ukuangusu yalua, una okuti o talavaya lunene waye, kuenda o wendisa lonjila yimue yohenda haiyo ya sunguluka? Vocipama cikuãimo, tuka konomuisa ciwa ndomo Yehova a endisa unene waye poku lulika.