1-3. (a) Va Isareli va saluisiwa ndati la va Egito? (b) Yehova wa yakelako ndati afendeli vaye?

 VA Isareli ka va kũlĩhĩle onjila va pita momo va kala pokati kolomunda lovihulu, kovaso yavo kua kala Okalunga Kakusuka, konyima yavo kua kala oku yilila olohoka via va Egito okuti, via kala oku va kuama ndomakina yungangala via yonguile calua oku va ponda. a Ndaño lovitangi viaco, Mose wa vetiya afendeli va Suku oco ka va ka pue elavoko. Eye wa va kolisa hati: “Yehova eye o ka vu yakeliko.”—Etundilo 14:14.

² Ndaño ndoco, Mose wa vilikiya Yehova kuenje wo tambulula hati: “Momo lie o kasilili oku amamako oku kalukila kokuange? . . . Tikula ombueti yove kuenda oluĩla eka liove kilu liokalunga, loku ka tepa pokati.” (Etundilo 14:15, 16) Sokolola ovina via kuamamo. Yehova lonjanga yalua, wa handeleka ungelo waye kuenje ongunji yelende ya sondolokela konyima ya va Isareli, ndocimbaka cimue ca lepa calua okuti ci tateka va Egito. (Etundilo 14:19, 20; Olosamo 105:39) Mose wolõla eka. Eci ofela yimue ya sika longusu, okalunga ka litepa pokati. Locikomo ovava a talama okuti, konele yimue lonele yikuavo a kala ndovimbaka, pokati kaco pa kala onjila yimue ya sanjavala ya ecelela epata lia va Isareli oku pitamo!—Etundilo 14:21; 15:8.

³ Poku mola ocindekaise eci cunene, Fareo wa sukilile oku handeleka olohoka viaye oco vi tiukile. Pole, eye wa kala  ukuepela calua kuenje wa handeleka olohoka viaye oku liyaka la va Isareli. (Etundilo 14:23) Olohoka via va Egito via endela posi ya kukuta yokalunga oco va kuame konyima ya va Isareli, pole, ka va kuatele onima yiwa poku va kuama momo alola akãlu wuyaki a fetika oku tundamo. Eci va Isareli va yokila konele yikuavo yokalunga okuti va kolapo, Yehova wa handeleka Mose hati: “Oluĩla eka liove kilu liokalunga oco ovava a tiukile ku va Egito, kakãlu avo wuyaki kuenda kalume vakuakuendela kolokavalu.” Ovimbaka viovava viondumũha kuenje Fareo lolohoka viaye va vomba vovava!—Etundilo 14:24-28; Olosamo 136:15.

4. (a) Vokalunga Kakusuka, Yehova wa li lekisa oku kala nye? (b) Ocituwa cipi omanu vamue pamue va lekisa poku kũlĩha okuti Yehova o tukuiwavo londuko yaco?

⁴ Oku popeliwa kua va Isareli Vokalunga Kakusuka, kua kala ulandu umue wa lingiwa vepuluvi limue lia lekisa ndomo Suku a tata omanu. Vepuluvi liaco, Yehova wa li lekisa okuti “esualali limue lia pama.” (Etundilo 15:3) Ocituwa cipi o lekisa poku kũlĩha okuti pamue Yehova o tukuiwa londuko eyi? Ocili okuti, ovoyaki a siata oku koka evalo lialua kuenda ohali komanu. O sima hẽ okuti unene wa Suku woku kundula u molẽha ndetateko kokuove okuti ku vetiyiwa oku kuata ukamba wa pama laye?

5, 6. (a) Momo lie ca sungulukila Suku oku tukuiwa okuti “Yehova ukualohoka”? (b) Etepiso lipi li kasi pokati kovoyaki a Suku lovoyaki omanu?

⁵ Vovisonehua vio Heveru Suku o tukuiwa okuti “Yehova ukualohoka,” ci soka ovita vivali lakũi epandu kolonjanja kuenda olonjanja vivali Vovisohehua vio Helasi. (1 Samuele 1:11) Omo okuti Yehova eye Ombiali Tõlo, o songuila olohoka vialua viovangelo. (Yehosua 5:13-15; 1 Olosoma 22:19)  Unene woku kundula wolohoka viaco u komõhisa calua! (Isaya 37:36) Ocisimĩlo coku kundula omanu ka ci sanjuisa. Pole, ivaluka okuti ovoyaki a Suku a litepa calua lovoyaki omanu va siata oku linga. Asongui vasualali kuenda vopulitika pamue va li sandela esunga lieci va lingila ovoyaki avo. Pole, ovoyaki omanu a siata oku kokiwa omo liocipululu kuenda epela.

⁶ Ca litepa la Yehova kuenda omanu ceci okuti eye ka lingi ovina osimbu ka sokoluile. Elivulu Liesinumuĩlo 32:4, li popia hati: “Una okuti o sokisiwa lohanda, ovopange aye osi a lipua. Momo olonjila viaye viosi viesunga. Suku ukuacili okuti lalimue eteke a lekisa ekambo liesunga; Eye ukuesunga kuenda uwa.” Ondaka ya Suku yi pisa onyeño, ungangala kuenda evĩho. (Efetikilo 49:7; Olosamo 11:5) Handi vali, Yehova ka lingi lacimue okuti ka lekisa esunga liaco. Eye o talavaya lunene waye woku kundula lonjila yimue ya sunguluka kuenda o u lekisa ndonjila ya sulako yoku potolola ocitangi cimue. Eci oco eye a popia pocakati cuprofeto Ezekiele hati: “‘Anga hẽ ndi sanjukila oku fa kuomunu umue ondingaĩvi?’ oco Ñala Tõlo Yehova a popia. ‘Siti ndi yongola okuti eye o tinduka kolonjila viaye kuenje amamako lomuenyo?’”—Esekiele 18:23.

7, 8. (a) Ocisimĩlo cipi ka ca sungulukile Yovi a kuata catiamẽla kolohali viaye? (b) Elihu wa pengulula ndati ovisimĩlo via Yovi viatiamẽla kondaka eyi? (c) Nye tu lilongisila kovina via pita la Yovi?

⁷ Momo lie Yehova a talavayela lunene waye woku kundula? Osimbu kua tambuluile, ivaluka Yovi ulume umue ukuesunga. Satana wa patãlele okuti Yovi ndeci omanu vakuavo, ka ponduile oku pandikisa koloseteko. Yehova wa ecelela okuti Satana o seteka ekolelo lia Yovi. Omo liaco, Yovi wa tala ohali luvei, wa pumba ovokuasi kuenda omãla vaye. (Yovi 1:1–2:8) Omo okuti Yovi ka kũlĩhĩle ovina viosi via kongelelemo, wa sima okuti ohali yaye ya kala ekangiso ka lia sungulukile lia tunda ku Suku. Eye wa pula ku Suku esunga lieci o lingila ‘ndocimãho’ kuenda “ndunyãli” waye.—Yovi 7:20; 13:24.

⁸ Umalẽhe umue o tukuiwa Elihu wa situlula ovisimĩlo ka via sungulukile via Yovi poku popia hati: “O sima hẽ okuti  o kuete esunga lioku popia hoti: ‘Ndi kuete esunga lialua okuti, Suku ci sule’?” (Yovi 35:2) Ka ca sungulukile oku sima okuti tua kũlĩha vali ovina vialua okuti Suku ci sule, ale oku sima okuti eye wa linga ovina lekambo liesunga. Elihu wa popia hati: “Suku yocili lalimue eteke a linga eci cĩvi, Ukuonene Wosi lalimue eteke a linga eci ka ca sungulukile!” Noke Elihu wamisako vali hati: “Ka tu tẽla oku kuata elomboloko Liukuonene Wosi; eye wa velapo kunene, kuenda eye lalimue eteke a sombisa lonjila yimue ka yi likuata lesunga liaye lialua.” (Yovi 34:10; 36:22, 23; 37:23) Tu koleli okuti, nda Suku o linga uyaki umue, o kuete esunga liwa lioku ci linga. Omo liaco, tu kũlĩhĩsi amue pokati kasunga a vetiya Suku yombembua oku linga uyaki olonjanja vimue.—1 Va Kor. 14:33.

9. Momo lie Suku o kola pamue a sukilila oku yaka?

⁹ Noke yoku sivaya Suku ‘ndesualali lia pama,’ Mose wa popia hati: “A Yehova, pokati kolosuku helie wa lisoka love? Helie wa lisoka love okuti, wa velapo koku kola?” (Etundilo 15:11) Uprofeto Havakuki wa sonehavo ndoco: “Ovaso ove a kola calua oco o vanje kueci cĩvi, kuenda ku pondola oku ecelela evĩho.” (Havakuki 1:13) Ndaño okuti Yehova eye Suku yocisola, eye o Suku yimuevo yi kola, ya suñama kuenda yesunga. Olonjanja vimue ovituwa viaco viu vetiya oku talavaya lunene waye woku kundula. (Isaya 59:15-19; Luka 18:7) Handi vali, Suku poku yaka, ka vĩhisa ocituwa caye coku kola. Pole, o yaka omo okuti eye o kola.—Etundilo 39:30.

10. Lonjila yipi lika kua ponduile oku tetuluiwa esuvu lia tukuiwa Kefetikilo 3:15 kuenda asumũlũho api omanu vakuesunga va laikele oku tambula?

¹⁰ Eci olohueli viatete Adama la Eva va lueyela Suku, kũlĩhĩsa ocitangi ceyililako. (Efetikilo 3:1-6) Yehova nda wa lekisile ocekelela kevĩho va linga, nda wa kapa kohele ocikele caye coku kala Tõlo Voluali Luosi. Omo okuti eye Suku ukuesunga, wa nõla oku va pisila olofa. (Va Roma 6:23) Vocitumasuku  catete Cembimbiliya, eye wa popele eci catiamẽla kesuvu lia laikele oku kala pokati kafendeli vaye loloñame ‘vionyõha’ okuti Satana. (Esituluilo 12:9; Efetikilo 3:15) Esuvu liaco liosi, lia ponduile lika oku pua noke lioku nyõliwa kua Satana. (Va Roma 16:20) Pole, oku linga esombiso liaco, li pondola oku nenela asumũlũho komanu vakuesunga, oku yovola oluali kovilinga vĩvi via Satana, loku ecelela okuti ongongo yosi yi linga Ocumbo Celau. (Mateo 19:28) Toke eci eteke liaco li pitĩla, oloñame via Satana via laikele oku kapa kohele ekalo liwa liafendeli va Suku konepa yo ketimba kuenda yespiritu. Pole, vapuluvi amue ci sukila okuti Yehova o yaka oco a teyuile afendeli vaye.

11. Momo lie Suku a vetiyiwila oku nena etande voluali luosi?

¹¹ Etande lia pita koloneke via Noha, umue pokati kovolandu weci Yehova a sukilile oku yaka. Efetikilo 6:11, 12, li popia hati: “Ilu lieve lia molẽhele okuti lia nyõleha kovaso a Suku yocili kuenda kua kala ungangala walua. Kuenje Suku wa limbuka okuti ilu lieve lia nyõleha; omanu vosi va enda oku linga lika ovina vĩvi.” Anga hẽ Suku nda wa ecelela okuti olondingaĩvi vi nyõla etendelo liomanu vatito vawa va kala vongongo? Sio. Yehova wa vetiyiwa oku nena etande oco a yovole oluali komanu olongangala haivo vakuevĩho.

12. (a) Nye Yehova a popele catiamẽla “kocitumbulukila” ca Avirahama? (b) Momo lie va Amori va sukilile oku kunduiwa?

¹² Ocitangi caco ci sokisiwa lesombiso Suku a nenele ku va Kanana. Yehova wa likuminyile okuti Avirahama wa laikele oku kuata ocitumbulukila cimue okuti, apata osi voluali a ponduile oku sumũlũisiwa pocakati calio. Ndomo ci likuata locipango caco, Suku wa popele okuti ocitumbulukila ca Avirahama ca laikele oku tambula ofeka yo Kanana, muna mua kala omanu va tukuiwa okuti va Amori. Esunga lipi Suku a kuata oco a tundise va Amori vofeka yavo? Yehova wa popele okuti oku tundisiwa kuavo kua ponduile oku lingiwa lika noke 400 kanyamo eci ‘oku lueya kua va Amori ku pitĩla vonjongo  ya suamo.’ b (Efetikilo 12:1-3; 13:14, 15; 15:13, 16; 22:18) Vokuenda kuotembo yaco, va Amori vamamako oku vokiya ovituwa viavo vĩvi. O Kanana ya pongoloka ofeka yefendelo lioviteka, yoku pesela osonde kuenda yovituwa viukahonga. (Etundilo 23:24; 34:12, 13; Atendelo 33:52) Olonungi viofeka yaco, via enda oku ponda omãla loku va imba vondalu ndocilumba. Suku o kola, anga hẽ nda wa ecelela omanu vaye oku kala pokati komanu vaco va vĩha? Sio! Eye wa popia hati: “Ofeka ya vĩhisua, ndi yi nenela eyambulo omo lioku lueya kuayo kuenje olonungi vi tundisiwa vofeka yavo.” (Ovisila 18:21-25) Pole, Yehova ka nyõlele omanu vosi lonjila ka ya sungulukile. Omanu vakuesunga vo ko Kanana ndeci, Rahava kuenda va Giveone, va popeliwa.—Yehosua 6:25; 9:3-27.

13, 14. (a) Momo lie Yehova a vetiyiwila oku kolisa onduko yaye? (b) Yehova wa yelisa ndati onduko yaye?

¹³ Omo okuti Yehova o kola, onduko yaye yi kolavo. (Ovisila 22:32) Yesu wa longisa olondonge viaye oku likutilila ndoco: “Onduko yove yi sumbiwe.” (Mateo 6:9) Esino lia lingiwa vocumbo Cedene, lia vĩhisa onduko ya Suku, lia kapa vatatahãi ekalo liaye kuenda onjila yaye yoku viala. Yehova lalimue eteke a ecelele okuti alundi aco kuenda esino viamamako. Eye o vetiyiwa oku yelisa onduko yaye kevĩho liosi.—Isaya 48:11.

¹⁴ Kũlĩhĩsa vali, eci ca pita la va Isareli. Osimbu va kala apika Kegito, ohuminyo Suku a lingile ku Avirahama yokuti pocakati cocitumbulukila caye apata osi oluali a ka sumũlũisiwa, ca kala ndu okuti, ka ci likuata. Pole, poku va yovola loku va lingisa ofeka, Yehova wa yelisa onduko yaye yiwa. Omo liaco, uprofeto Daniele poku likutilila ku Suku yaye wa popia hati: “A Yehova Suku yetu okuti, wopa omanu vove kofeka Yegito leka lia pama kuenda wa li lingila onduko yimue.”—Daniele 9:15.

15. Momo lie Yehova a yovuila va Yudea va kala kumandekua ko Bavulono?

 ¹⁵ Uprofeto Daniele wa linga ohutililo yaco kotembo yimue eci va Yudea va sukilile okuti, Yehova o tumbulula vali onduko Yaye yiwa poku va popela. Kotembo yaco, va Yudea vakuesino onjanja eyi va kala kumandekua ko Bavulono. O Yerusalãi okuti oyo Ombala yavo, ya nyõliwile. Uprofeto Daniele wa kũlĩhĩle okuti oku tiukila kua va Yudea kofeka yavo yunyitiwe, nda ca kemãlisa onduko ya Yehova. Kuenje wa likutilila ndoco: “A Yehova, ecela. A Yehova tu yevelele, tu kuatise! A Suku yange ku ka cilue mekonda lionduko yove, momo onduko yove muẽle ya siata oku tukuiwa volupale luove kuenda komanu vove.”—Daniele 9:18, 19.

16. Lombolola esunga lieci Yehova poku lekisa onjongole yoku teyuila onduko yaye ka ci lekisila okuti ka kuete ocikembe kuenda ukuepela.

¹⁶ Yehova poku lekisa onjongole yoku teyuila onduko yaye anga hẽ ci lekisa okuti ka kuete ocikembe kuenda ukuepela? Sio, momo poku linga ovina ndomo ci likuata loku kola kuaye kuenda ocisola a kuetele esunga, Suku o teyuila afendeli vaye. Kũlĩhĩsa Efetikilo ocipama 14. Kocipama caco ku lekisa okuti, olosoma vikuãla, viambatele Lote ocimumba ca Avirahama kumue lepata liaye. Avirahama lekuatiso lia Suku, wa yula olohoka vina vio velelepo! Ulandu weyulo liaco citava okuti, owo watete wa sonehiwa ‘velivulu Liovoyaki a Yehova’ okuti pamue lia kalavo elivulu limue li lombolola ovoyaki amue a lingiwa okuti ka a sonehiwile Vembimbiliya. (Atendelo 21:14) Ayulo akuavo a laikele oku li kuama.

17. Nye ci lekisa okuti Yehova wa yakelako va Isareli noke yoku iñila vofeka yo Kanana? Tukula ovolandu amue.

¹⁷ Eci pa kambele otembo yitito oco va Isareli va iñilile vofeka yo Kanana, Mose wa va kolisa hati: “Yehova Suku yene u pitili kovaso, eye u yakeliko ndeci o lingili kovaso ene Kegito.” (Esinumuĩlo 1:30; 20:1) Oku fetika la kapiñala ka Mose okuti Yehosua, oku amamako kuotembo yosi yolonganji kuenda yolosoma vakuekolelo vio ko Yuda, Yehova wa yakelako omanu  vaye, poku yula ovanyãli vavo lonjila yi komõhisa.—Yehosua 10:1-14; Olonganji 4:12-17; 2 Samuele 5:17-21.

18. (a) Momo lie tu lekisila olopandu omo okuti Yehova ka pongolokele? (b) Nye ci ka pitako eci otembo yesuvu lia tukuiwa Kefetikilo 3:15, li ka pitĩlapo?

¹⁸ Yehova ka pongolokele; kuenda ocipango caye coku lingisa ongongo yilo Ocumbo Celau ka ca pongolokelevo. (Efetikilo 1:27, 28) Suku handi o nyãle evĩho. Votembo yimuamue, o sole calua omanu vaye kuenda ndopo o ka va kuatisa. (Olosamo 11:7) Ocili okuti, esuvu lina lia tukuiwa Kefetikilo 3:15, ndopo muẽle kovaso yoloneke li ka pitĩla petosi limue li komõhisa halio liungangala. Oco onduko yaye yi sumbiwe kuenda oku teyuila omanu vaye, Yehova o ka li lekisa vali ‘ndesualali lia pama’!—Sakariya 14:3; Esituluilo 16:14, 16.

19. (a) Tukula ocindekaise ci lekisa esunga lieci unene wa Suku woku kundula u tu kuatisila oku kuata ukamba wocili laye. (b) Onjongole ya Suku yoku yaka yi sukila oku tu vetiya oku linga nye?

¹⁹ Kũlĩhĩsa ocindekaise eci: Sokolola okuti ina umue lomãla vaye va kasi oku liyaka locinyama cimue ca tema, kuenje isia o litenga vuyaki waco noke o ponda ocinyama caco. O sima hẽ okuti elinga liaco nda lia tepa ukamba wukãi lomãla kulume omo a ponda ocinyama? Ocili okuti, nda ca vetiya ukãi lomãla oku komõha Isia poku limbuka ocisola cocili a va  kuetele. Cimuamue haico okuti, ka tu ka litepi la Suku omo a talavaya lunene waye woku kundula. Onjongole yaye yoku yaka oco a tu popele, yi sukila oku vokiya ocisola tu u kuetele. Oyo yi vokiyevo esumbilo lietu kunene waye ka u pui. Kuenje “tu linga upange u kola okuti u taviwa la Suku, loku sumbila Suku kuenda oku liketisa.”—Va Heveru 12:28.

20. Poku tanga ovolandu Embimbiliya atiamẽla kovoyaki a Suku ana ka a tu lombolokele ciwa, nye tu sukila oku linga kuenda momo lie?

²⁰ Embimbiliya ka li lombolola ovina viosi kolonjila Yehova a nõla viatiamẽla kovoyaki aye. Pole, tu koleli okuti: Yehova lalimue eteke a talavaya lunene waye woku kundula lonjila ka ya sungulukile kuenda lungangala. Olonjanja vimue oku kũlĩhĩsa eci ca kongela vulandu umue Wembimbiliya, ale alomboluilo amue ondongosi, ci tu kuatisa oku tenda ovina lonjila ya suapo. (Olosapo 18:13) Ndaño ka tu kuete alomboluilo osi, oku lilongisa calua catiamẽla ku Yehova loku sokolola kovituwa viaye via velapo, ci tu kuatisa oku malako atatahãi tu pondola oku kuata. Nda tua ci linga, tu ka limbuka okuti tu kuete esunga lioku kolela ku Suku yetu, Yehova.—Yovi 34:12.

21. Ndaño okuti olonjanja vimue Yehova o lekisa oku kala “esualali limue lia pama,” eci ka ci lomboloka nye?

²¹ Ndaño Yehova o lekisa oku kala “esualali limue lia pama” vepuluvi li sukiliwa, eci ka ci lomboloka okuti o kuete utima wesualali. Vocinjonde Esekiele a kuata cekãlu lio kilu, Yehova o lomboluiwa okuti wa lipongiyila oku yaka lovanyãli vaye. Esekiele wa mola Suku wa ñualiwa lolukongolo okuti—ondimbukiso yombembua. (Efetikilo 9:13; Esekiele 1:28; Esituluilo 4:3) Ocili okuti, Yehova womboka kuenda ukuambembua. Upostolo Yoano wa soneha okuti, “Suku eye ocisola.” (1 Yoano 4:8) Yehova o lekisa ovituwa viaye viosi lonjila ya lipua okuti vi kuata elitokeko la vikuavo. Omo liaco, tu kuete esumũlũho lialua lioku kuata ukamba wa pama la Suku ukuonene walua haeye ukuacisola!