1-3. (a) Ocina cipi ci koka usumba olondonge via liyaka laco vokalunga ko Galilea kuenda nye Yesu a linga? (b) Momo lie ca sungulukila upostolo Paulu oku popia hati: “Kristu eye unene wa Suku”?

 OLONDONGE via kuata usumba walua. Eci via kala oku yoka Okalunga ko Galilea kana ka kũlĩhĩwavo ndociva co Genesare, ehunguhungu limue liakimba lia fetika ocipikipiki. Ocili okuti ovo va liyakele ale lakimba vociva caco, momo vamue pokati kavo va loñolohele koku pipa. a (Mateo 4:18, 19) Pole, eli lia kala ‘ehunguhungu linene liofela’ okuti, lonjanga yalua lia pepelela ovava kuenje okalunga ka tema. Alume va likolisilako oku pokuisa owato, pole ehunguhungu liaco lia kala linene calua. Akimba a lepa a “veta vowato” kuenje mua fetika oku yuka ovava. Ndaño lesakalalo liaco, Yesu wa kala oku pekela kocinyulu cowato omo liekavo lialua noke lioku longisa owiñi walua keteke lia pita. Omo liusumba woku pumba ovimuenyo viavo, olondonge vio pasula loku lipilika vati: “A Ñala tu popele, tu laika oku fa!”—Marko 4:35-38; Mateo 8:23-25.

² Yesu ka lekisile usumba laumue. Lekolelo liocili, eye wa lemẽla ofela kuenda wa sapuila okalunga hati: “Ũhako! Tulumũha!” Vepuluvi liaco, kavali kavio via pokola kuenje “kua kala etulumũho lialua.” Olondonge via kuata usumba walua. Kuenje via loñola pokati vati: “Omunu u-u helie?” Ocili okuti helie wa kala ulume waco o lemẽla ofela lokalunga ndu okuti o kasi oku lemẽla omõla umue wambatiwa?—Marko 4:39-41; Mateo 8:26, 27.

 ³ Pole, kua kala cimue ca situluile Yesu okuti, omunu umue olikasi. Yehova wa talavaya lunene waye lonjila yilikasi oco a kuatise Yesu kuenda wa ecelela okuti Yesu o kuatisavo vakuavo lunene waco. Upostolo Paulu lonjila ya sunguluka, wa vetiyiwa oku popia catiamẽla ku Yesu hati: “Kristu eye unene wa Suku.” (1 Va Korindo 1:24) Volonjila vipi Yehova a lekisa unene waye pocakati ca Yesu? Onjila ndomo Yesu a talavaya lunene, yi tu kuatisa ndati komuenyo wetu?

4, 5. (a) Unene upi kuenda omoko Yehova a eca Komõlaye wongunga? (b) Omõlaco wa tẽla ndati oku linga ovopange oku lulika Isiaye o handelekele?

⁴ Sokolola unene Yesu a kuatele osimbu keyile palo posi. Yehova wa lekisa “unene waye ka u pui” eci a lulika Omõlaye wongunga una weya oku tukuiwa hati, Yesu Kristu. (Va Roma 1:20; Va Kolosai 1:15) Noke Yehova wa eca unene walua kuenda omoko Komõlaye, oco okuti pocakati caye, ku lulikiwa ovina viosi vi kasiko. Catiamẽla Komõla, Embimbiliya liti: “Ovina viosi via lulikiwa pocakati caye kuenda lacimue ca lulikiwa nda ha pocakati cayeko.”—Yoano 1:3.

⁵ Etu ka tu tẽla oku sokolola ndomo ocikele caco ca velapo. Sokolola unene wa sukiliwile oco ku lulikiwe olohuluwa viovangelo vakuonene, ovailu, oku kongelamo olohuluwa vioviengele violombungululu kuenda ongongo loviendalomuenyo vialua via litepa! Oco ku lingiwe ovopange aco, Omõla wongunga wa kuatele ekuatiso liongusu ya velapo voluali luosi okuti, espiritu sandu lia Suku. Omõlaco wa sanjukilile oku talavaya Ndomesele ya loñoloha ya tumiwa la Yehova, oco ku lulikiwe ovina viosi vikuavo.—Olosapo 8:22-31.

6. Yesu noke liolofa kuenda epinduko liaye, omoko yipi lunene a tambula?

⁶ Anga hẽ Omõla wongunga wa laikele oku tambula vali unene walua kuenda omoko? Noke liolofa kuenda epinduko liaye, Yesu wa popia hati: “Unene wosi wo kilu lowu wo posi, wa nyĩhiwa.” (Mateo 28:18) Eci ci lomboloka okuti Yehova wa eca ku  Yesu uloño kuenda omoko yoku viala oviluvo viosi. Omo okuti eye “Soma yolosoma kuenda Ñala yoloñala,” wa tambula omoko yoku kundula “ovoviali osi kuenda vana va kuete unene,” ci kaile vana va letiwe ale ka va letiwe okuti va suvuka Isiaye. (Esituluilo 19:16; 1 Va Korindo 15:24-26) Suku “ka sile cimue okuti, ka ci pokuisile” ku Yesu, te lika eye muẽle Yehova.—Va Heveru 2:8; 1 Va Korindo 15:27.

7. Momo lie tu kuetele ekolelo liokuti Yesu lalimue eteke a ka talavaya lãvi lunene Yehova a eca kokuaye?

⁷ Anga hẽ tu sukila oku kuata esakalalo liokuti Yesu ka ka talavaya ciwa lunene waye? Sio, hacoko! Yesu o sole calua Isiaye, omo liaco lalimue eteke a ka linga cimue cu sumuisa. (Yoano 8:29; 14:31) Eye wa kũlĩha okuti Yehova lalimue eteke a talavayele lãvi lunene waye ka u pui. Yesu wa mola ndomo Yehova a sandiliya apuluvi oco “a lekise ongusu yaye koku kuatisa vana okuti, utima wavo wa sunguluka kokuaye.” (2 Asapulo 16:9) Ocili okuti, ndeci Isiaye, Yesu o sole calua omanu, omo liaco tu pondola oku kolela okuti, eye o ka talavaya ciwa lunene waye. (Yoano 13:1) Ovilinga via Yesu vio kosimbu, via eca uvangi waco. Lalimue eteke a talavayele lãvi lunene waye. Tu kũlĩhĩsi unene a kuatele eci a kala palo posi kuenda ndomo a vetiyiwa oku talavaya lawo.

8. Yesu noke lioku wavekiwa, unene upi a tambula kuenda wa talavaya lawo ndati?

⁸ Yesu ka lingile ovikomo eci a kala okokuenje kuenda eci a kala oku kulila ko Nasara. Pole, wa ci linga noke liepapatiso liaye kunyamo 29 K.K., eci a kuata 30 kanyamo. (Luka 3:21-23) Embimbiliya li tu sapuila okuti: “Suku [wo] waveka lespiritu sandu kuenda lunene, haeye wa endaenda kofeka yosi oku linga ovina viwa loku sakula vosi vana va talisiwile ohali vemẽhi liunene Weliapu.” (Ovilinga 10:38) Olondaka “oku linga ovina viwa,” vi lekisa okuti Yesu wa talavaya ciwa lunene oco a kuatise vakuavo. Noke yoku wavekiwa, eye “wa linga uprofeto unene kovilinga lo kolondaka.”—Luka 24:19.

9-11. (a) Pi Yesu a lingila onepa yalua yupange waye woku longisa kuenda momo lie ka ca lelukilile kokuaye? (b) Momo lie owiñi wa komõhela lonjila ndomo Yesu a longisa?

 ⁹ Yesu wa kala ndati ukuonene kolondaka? Eye olonjanja vialua wa enda oku longisila voluayela ndeci: kohulo yoviva, kovaimbo olomunda, volokololo kuenda povitanda. (Marko 6:53-56; Luka 5:1-3; 13:26) Olondaka viaye nda ka via vetiyile olonjeveleli viaye, nda ka via amameleko oku u yevelela. Omo okuti kotembo yaco ka kua kaile alivulu a kopiyaliwa, olonjeveleli vina via kuatele onjongole, via sukilile oku patekela olondaka vovisimĩlo kuenda vutima wavo. Omo liaco, elongiso lia Yesu lia sukilile oku vetiya onjongole, oku leluka koku kuata elomboloko kuenda koku li ivaluka. Pole, ku Yesu eci ka ca kaile ocitangi. Ulandu umue uwa wowu watiamẽla Kohundo a lingila Komunda.

¹⁰ Komẽle yimue kefetikilo liunyamo 31 K.K., owiñi umue wa liongoluile komunda yimue ocipepi Lokalunga ko Galilea. Vamue va tundaile ko Yudea lo ko Yerusalãi okuti, va kala ocinãla ci soka 100 ale 110 kolokilometulu Lomunda yaco. Vakuavo va tundaile kovaimbo a kala kohulo yokalunga ndeci ko Turo lo ko Sidono konano. Olombei vialua viamela ku Yesu oco viu lambe kuenje wa vi sakula viosi. Eci a limbuka okuti ka pa kaile vali omunu umue o vela calua, wa fetika oku va longisa. (Luka 6:17-19) Eci a mala oku vangula noke liotembo yimue, omanu va komõha leci va yeva. Momo lie?

¹¹ Noke lianyamo amue, omunu umue wa yevele ohundo yaco wa soneha ndoco: “Owiñi wa komõha onjila yaye yoku longisa, momo eye wa va longisa ndomunu o kuete unene wa tunda ku Suku.” (Mateo 7:28, 29) Omanu va limbukile unene wa Yesu eci a enda oku vangula ndonumiwa ya Suku, poku kunamisila elongiso liaye kunene Wondaka ya Suku. (Yoano 7:16) Yesu wa enda oku longisa komanu ovina Suku a yonguile okuti ovo va vi kũlĩha kuenda wa kunamisila ovina viosi a popia Kondaka ya Suku. Olondaka viaye via enda oku vetiya omanu oku linga eci  a popia kuenda lomue wa kuatele unene woku vi patãla. Eye wa va longisa ndomo va sanga esanju, oku likutilila, oku sandiliya Usoma wa Suku kuenda oku kuata elavoko lia kolapo lio kovaso. (Mateo 5:3–7:27) Olondaka viaye via vetiyile ovitima via vana va kuatele enyona liukũlĩhĩso wa Suku kuenda liesunga. (Mateo 5:3, 6) Ovo va lekisile onjongole yoku yuvula oku ‘lisokolola’ ovo muẽle, loku siapo ovina viosi oco vo kuame. (Mateo 16:24; Luka 5:10, 11) Olondaka via Yesu via situlula ciwa unene Waye!

12, 13. Momo lie tu popela okuti Yesu wa kala ‘ukuonene kovilinga’ kuenda volonepa vipi ovikomo viaye via litepele?

¹² Yesu wa kalavo ‘ukuonene kovilinga.’ (Luka 24:19) Avanjeliu a lombolola eci ci pitahãla 30 kovikomo eye a linga okuti viosi pocakati ‘cunene wa Yehova.’ b (Luka 5:17) Ovikomo via Yesu via kuatisa olohuluwa viomanu. Pokati kovikomo vivali eye a linga, wa tekula 5.000 kalume, noke 4.000 kalume. Pole, akãi kuenda omãla ka va tendiwile oku kongelamo olohulukãi viomanu.—Mateo 14:13-21; 15:32-38.

¹³ Yesu wa lingile ovikomo vialua via litepa. Unene waye wa velelepo wolondele, kuenje ca lelukile oku vi tundisa vomanu. (Luka 9:37-43) Eye wa ponduilevo oku pongolola ovava okuti a kala ovinyu. (Yoano 2:1-11) Sokolola ndomo olondonge via komõha eci via “mola Yesu endela kilu liovava.” (Yoano 6:18, 19) Eye wa kuatele unene woku sakula ovilema viosi, ovoveyi ka a kuete esaku, ale ana a koka olofa. (Marko 3:1-5; Yoano 4:46-54) Eye wa enda oku sakula ovovei aco lolonjila via litepa. Omanu vamue va sakuiwa ocipãla, osimbu okuti vakuavo va lambiwa muẽle la Yesu. (Mateo 8:2, 3, 5-13) Vamue va sakuiwa vocipikipiki, pole, vakuavo vokuenda kuotembo.—Marko 8:22-25; Luka 8:43, 44.

14. Vapuluvi api Yesu a lekisa okuti wa kuatele unene woku pindula vana va fa?

 ¹⁴ Handi vali, Yesu wa kuatele unene woku pindula vana va fa. Kuli uvangi u lekisa okuti, vapuluvi amue atatu, wa pindula vana va file. Wa pindula kafeko umue wa kuata 12 kanyamo poku u tiuwiya vali kolonjali viaye, omõla umue wongunga ku inaye wa kala ocimbumba kuenda kota lia Marta la Maria. (Luka 7:11-15; 8:49-56; Yoano 11:38-44) Kokuaye ka kua kaile ocitangi cimue cu tateka oku linga ocikomo cimue cepinduko. Ndeci, kafeko wa kuata 12 kanyamo, wa pinduiwa votembo yimue yitito noke yoku fa. Omõla wocimbumba, wa pinduiwa eci a kala oku ambatiwa vocikalavekua veteke limuamue a fa. Eye wa pindula Lasaru noke lioku pita oloneke vikuãla tunde eci a fa.

15, 16. Nye ci lekisa okuti Yesu wa enda oku talavaya lunene waye oco a kuatise omanu?

¹⁵ O tẽla hẽ oku sokolola eci ca laikele oku li pita nda unene wa Yesu wa kaile povaka ombiali yimue ka ya lipuile? Citava okuti nda wa talavaya lãvi lunene waco. Pole, Yesu wa lipuile. (1 Petulu 2:22) Eye wa likala oku kuata ovituwa viocipululu vina vi kokela omanu ka va lipuile oku talavaya lãvi lunene, oco va talise ohali vakuavo.—Efetikilo 8:21.

¹⁶ Yesu wa talavaya ciwa lunene waye oco a kuatise omanu vakuavo, okuti ka pitisile kovaso olonjongole viaye muẽle. Eci a kala lonjala, wa likala oku pongolola ovawe oco a linge olombolo locimãho coku li kuatisa eye muẽle. (Mateo 4:1-4) Eye ka kuatele ovipako vialua, ci lekisa okuti ka endaile oku talavaya lãvi lunene waye oco a kuate ovokuasi. (Mateo 8:20) Kuli uvangi ukuavo u lekisa okuti, ovilinga viunene waye ka via vetiyiwile locipululu. Eci a enda oku linga ovikomo, unene wa enda oku u tunda. Ndaño ceci a enda oku sakula omunu umosi lika, wa enda oku ci limbuka. (Marko 5:25-34) Ndaño ndoco, wa enda oku ecelela okuti owiñi u ñuala loku u lamba, kuenje valua va sakuiwa. (Luka 6:19) Ocili okuti Yesu wa lekisa okuti wa kapeleko vakuavo loku va kuatisa!

17. Yesu wa lekisa ndati olondunge poku talavaya lunene waye?

 ¹⁷ Yesu wa lekisa olondunge poku talavaya lunene waye. Eye lalimue eteke a talavayele lunene waye oco a komõhise loku li molẽhisa komanu. (Mateo 4:5-7) Eye wa likala oku linga ovikomo oco a sanjuise onjongole ya Herode ka ya sungulukile. (Luka 23:8, 9) Yesu olonjanja vialua, wa handeleka omanu vana eye a sakula oco ka va ka sapuile cimue komanu catiamẽla kokuaye. (Marko 5:43; 7:36) Eye ka yonguile okuti omanu va tava okuti eye wa kala Mesiya omo va yeva catiamẽla kovolandu ovikomo a komõhisa a linga.—Mateo 12:15-19.

18-20. (a) Nye ca enda oku vetiya onjila ndomo Yesu a talavaya lunene waye? (b) Nye o sima catiamẽla konjila ndomo Yesu a sakula ulume ocisitatũi?

¹⁸ Yesu wa litepele lolombiali violuali vina vi talavaya lãvi lunene wavo okuti, ka va kapeleko omanu, olongangala kuenda ka va kuete ohenda lomanu. Yesu wa enda oku li sakalaisa lomanu. Ohenda ya enda oku u vetiya oku kuatisa omanu poku mola okuti va kasi oku tala ohali. (Mateo 14:14) Yesu wa kapeleko ovisimĩlo kuenda asukila omanu, eli olio esunga lieci a talavayela ciwa lunene waye oco a va kuatise oku kuata esanju loku kolapo. Ku Marko 7:31-37 tu sangako ulandu umue u komõhisa.

¹⁹ Vepuluvi liaco, owiñi womanu wa sanga Yesu, kuenje vo nenela olombei vialua yu wa vi sakula viosi. (Mateo 15:29, 30) Pole, Yesu wa mola okuti ulume umue wa sukilile ekuatiso lilikasi. Ulume waco wa kala ocisitatũi haeye ka ponduile oku vangula. Pamue Yesu wa limbukile okuti ulume waco wa temele kuenda wa kuatele osõi. Lohenda yalua, Yesu wo wambata pokolika okuti, ka muiwa lowiñi. Noke Yesu wa linga olondimbukiso vimue oco a lekise kulume eci a sukilile oku linga. Kuenje “wa kapa ovimuine viaye vatũi wulume waco, noke yoku siya, wa lamba kelimi liaye.” c (Marko 7:33) Noke Yesu wa petuila ovaso aye kilu, wa tula ocimuenyo kuenje wa likutilila. Lovilinga  evi, Yesu wa yonguile oku sapuila ulume hati: ‘Ovina ndi laika oku ku lingila, ndi ci lingila omo lunene wa Suku.’ Oku sulako, Yesu wa popia hati: “Situluka.” (Marko 7:34) Lekuatiso eli, ovatũi wulume waco a situluiwa kuenje wa fetika oku vangula ciwa.

²⁰ Ci sanjuisa calua oku sokolola okuti, ndaño ceci Yesu a enda oku talavaya lunene wa eciwa la Suku, oco a sakule vana va kala oku tala ohali, wa siatele oku lekisa ocikembe loku kapako ovisimĩlo viavo! Ka tu lembelekiwa hẽ poku kũlĩha okuti Yehova wa nõla Ombiali yimue yiwa haeye ukuahenda oco a kale Soma Yusoma wa Suku?

21, 22. (a) Ovikomo via Yesu via lekisile nye catiamẽla kovaso yoloneke? (b) Omo okuti Yesu o kuete unene woku pokuisa olongusu violuali, nye tu lavoka vemẽhi Liuviali waye?

²¹ Ovopange a komõhisa Yesu a linga palo posi, a tu lekisa ovindekaise viasumũlũho alua a laika oku iya vemẽhi liuviali waye. Voluali luokaliye lua Suku, Yesu o ka linga vali ovikomo pole, voluali luosi. Kũlĩhĩsa vimue pokati kovina vi sanjuisa tu lavoka kovaso yoloneke.

²² Yesu o ka tumbulula ekalo liwa liongongo. Sokolola okuti eye wa tulumũla ehunguhungu limue liofela, ci lekisa okuti eye o kuete unene woku pokuisa olongusu violuali. Omo liaco, vemẽhi Liuviali wa Kristu, omanu ka va ka sukila oku kuata usumba wahunguhungu ofela, ovilemawe, oku totãla kuolomunda, ale ovilunga vikuavo. Omo okuti Yesu eye wa kala Omesele ya loñoloha ya tumiwa la Yehova oco a lulike ongongo loviendalomuenyo vi sangiwamo, eye o kuete elomboloko lia suapo ndomo ongongo ya tungiwa. Eye wa kũlĩha ndomo tu kalamo okuti ka tu kapi ongongo kohele. Vemẽhi liuviali waye, ongongo yosi yi ka pongoluiwa Ocumbo Celau.—Luka 23:43.

23. Yesu omo okuti eye o ka kala Soma, o ka tẽlisa ndati asukila omanu?

²³ Anga hẽ Yesu o ka tẽla oku tu ĩha ovina viosi tu sukila? Tu ivaluki okuti Yesu poku talavaya lokulia kutito, wa tẽla oku tekula omanu valua. Eci ci tu ĩha ekolelo liokuti, vemẽhi liuviali  waye, ka ku ka kala vali onjala. Ocili okuti, ku ka kala okulia kualua kuna ku ka aviwa lesunguluko, kuenje onjala yi ka imũha otembo ka yi pui. (Olosamo 72:16) Omo okuti o kuete unene woku sakula ovoveyi, tu pondola oku kolela okuti, olombeyi, olomeke, ovisitatũi, ovilema viosi, va ka sakuiwa lonjila ya suapo okuti otembo ka yi pui. (Isaya 33:24; 35:5, 6) Eye o kuetevo unene woku pindula vana va fa! Omo okuti eye Soma ukuonene wo kilu, tu pondola oku kolela okuti eye o ka pindula olohuluwa viomanu vana va kasi vovisimĩlo via Isiaye.—Yoano 5:28, 29.

24. Poku sokolola catiamẽla kunene wa Yesu, ciwa oku ivaluka nye kuenda momo lie?

²⁴ Poku sokolola catiamẽla kunene wa Yesu, ciwa oku ivaluka okuti eye o setukula Isiaye lonjila ya lipua. (Yoano 14:9) Onjila ndomo Yesu a talavaya lunene waye, yi lekisavo ndomo Yehova a talavaya lunene. Ndeci, sokolola ndomo Yesu a kapeleko ulume ukuavilundu poku u sakula. Locikembe calua, Yesu wa lamba ulume kuenje wa popia hati: “Nda panga! Kaya.” (Marko 1:40-42) Vovolandu a soka ndava, ci kasi ndu okuti Yehova o kasi oku tu sapuila hati: ‘Eyi oyo onjila ndi talavaya lunene wange!’ Ku vetiyiwa hẽ oku eca esivayo ku Suku yetu ukuonene wosi loku u pandula omo lioku talavaya lunene waye lonjila yi lekisa ocisola?