1, 2. (a) Momo lie ka ca lelukile kolonjali oku longisa omãla vavo oco va kolele ku Yehova kuenda va pondola oku ci linga ndati? (b) Ovina vipi vikuãla tu konomuisa vocipama cilo?

OLONJALI vimue kofeka yo Fransa va popia hati: “Etu tu tava ku Yehova pole, eci ka ci lomboloka okuti omãla vetu va ka ci lingavo. Ekolelo hacipiñaloko. Omãla vetu va ka kuata ekolelo vokuenda kuotembo.” Manji umue ulume kofeka yo Australia wa soneha ndoco: “Oku kuatisa omãla vetu oco va kuate ekolelo liapama ka ca lelukile.” Eye wamisako loku popia hati: “Citava okuti, o kuata ocisimĩlo cokuti wa eca etambululo li sanjuisa omõlove. Noke o limbuka okuti omõlove o linga vali epulilo lina wa tambulula ale! Atambululo a sanjuisa omõlove etali, citava okuti keteke likuavo ka a sanjukila vali.” Osimbu omõla a kasi oku kula citava okuti, olonjali va sukila oku pitulula olonjanja vialua ovina vimue va siata oku va lomboluila. Ovo va limbuka okuti va sukila oku kuama olonjila vialua oco va longise omãla vavo oku sola Yehova.

² Nda ove unjali, wa siata hẽ oku lipula nda o kuete epondolo lioku longisa omãla vove oco va sole Yehova kuenda oku amamako oku u fendela eci va ka kula? Ocili okuti, lomue pokati  ketu o kuete epondolo lioku ci linga likaliaye. (Yeremiya 10:23) Eli olio esunga lieci tu sukilila oku pinga ekuatiso ku Yehova. Eye wa siata oku eca kolonjali olonumbi vialua. O pondola oku kuatisa ndati omãla vove? (1) Kũlĩha ciwa omãla vove. (2) Va longisa ovina viatiamẽla ku Yehova vi kasi vutima wove. (3) Linga ovindekaise. (4) Likutilila oco o pinge espiritu lia Yehova kuenda lekisa epandi komãla vove.

3. Olonjali vi pondola ndati oku setukula ongangu Yesu a kuama poku longisa olondonge viaye?

³ Yesu olonjanja vialua wa enda oku pulisa olondonge viaye oco a limbuke ovina ovo va tava. (Mateo 16:13-15) O sukilavo oku kuama ongangu yaye. Eci o kasi oku sapela lomãla vove ale oku lingila kumosi ovina vimue, pulisa kokuavo ovina ovo va sima kuenda ndomo va tenda ovina viaco. Anga hẽ ovo va kuete etatahãi limue? Manji umue o kuete eci ci soka 15 kanyamo kofeka yo Australia wa popia hati: “Isia yange wa enda oku vangula lame catiamẽla kekolelo liange kuenda wa ndi kuatisa oku sokolola. Eye wa ndi pulisa ndoco: ‘Nye Embimbiliya li popia?’ ‘O tava hẽ kovina olio li popia?’ ‘Momo lie o tavela kovina viaco?’ Eye wa yonguile okuti ngeca atambululo kolondaka viange muẽle okuti, si pitulula olondaka viaye ale via ina yange. Eci nda kula nda sukilile oku mioñolõla atambululo ange.”

4. Momo lie ci kuetele esilivilo oku lekisa epandi poku tambulula apulilo omãla vove? Tukula ulandu umue.

⁴ Nda omãla vove ka va tava kalongiso Embimbiliya, lekisa epandi. Va kuatisa oco va sange atambululo kapulilo aco. Isia umue wa popia hati: “Kapako apulilo omãla vove va siata oku linga. Ku ka tende lonjanga apulilo avo ndu okuti ka a kuete esilivilo pole, sanjukila apulilo aco.” Ca sunguluka okuti omãla vove va linga apulilo kokuove momo poku ci linga va ka kuata elomboloko liovina vimue. Eci Yesu a kala umulẽhe wa lingavo apulilo. (Tanga Luka 2:46.) Umalẽhe umue kofeka yo Dinamarka wa popia hati: “Eci nda pulisa olonjali viange nda tu kasi vetavo liocili ale sio, ovo va ndi kuatisa lumbombe walua ndaño okuti va kuata esakalalo omo liepulilo nda linga. Ovo va tambulula apulilo ange osi lekuatiso Liembimbiliya.”

5. Ndaño okuti omãla va lekisa ekolelo ku Yehova, nye olonjali vi sukila oku linga?

⁵ Kũlĩha ciwa omãla vove. Ku ka kuate ocisimĩlo cokuti omo omãla vove va siata oku enda enda kupange woku kunda kuenda kolohongele va kuete ale ekolelo lia pama. Nye ovo va kũlĩha catiamẽla ku Yehova kuenda nye ovo va sima catiamẽla Kembimbiliya? Likolisilako oco o limbuke nda kuli ovina vimue vi va tateka oku pamisa ekolelo liavo ku Yehova. Sapela lomãla vove eci catiamẽla ku Yehova eci vu lingila kumosi ovina vimue. Volohutililo viove kongelamo omãla vove, ci kale okuti u kasi pamosi ale sio.

6. Eci olonjali via amamako oku lilongisa ovina viatiamẽla ku Yehova kuenda Kembimbiliya, ci va kuatisa ndati oku longisa omãla vavo?

⁶ Omanu va solale calua oku yevelela Yesu,  momo eye wa solele Yehova kuenda wa kũlĩhĩle ciwa Ovisonehua. Ovo va limbukavo okuti Yesu wa va kuatelele ocisola. Eli olio esunga lieci vo yevelela lutate. (Luka 24:32; Yoano 7:46) Cimuamue haico okuti, eci omãla vove va ka limbuka okuti ove o kuetele ocisola Yehova, ovo va ka ci lingavo. (Tanga Esinumuĩlo 6:5-8; Luka 6:45.) Omo liaco, amamako oku lilongisa lutate Embimbiliya kuenda oku tanga alivulu etu olonjanja viosi. Sandiliya oku kũlĩha vali ovina Yehova a lulika. (Mateo 6:26, 28) Osimbu wa amamako oku kũlĩha ovina viatiamẽla ku Yehova, o ka kuata ovina vialua vioku longisa omãla vove catiamẽla ku Yehova.​—Luka 6:40.

7, 8. Olonjanja viosi o lilongisa ovina viatiamẽla ku Yehova nye o sukila oku linga? Nye olonjali vimue via linga?

⁷ Eci o lilongisa ovina vimue viatiamẽla ku Yehova, sapuilako omãla vove. Linga ovina viaco olonjanja viosi o kasi lavo, pole ku ka ci linge lika eci o kasi kolohogele ale vokuenda kuefendelo liepata. Eci oco olonjali vimue kofeka yo Estados Unidos va siata oku linga. Ovo va siata oku sapela ovina viatiamẽla ku Yehova lomãla vavo vavali eci va mola ovina vi sangiwa voluali, ale ceci va lia okulia kumue ku pepa. Ovo va popia hati: “Tua siata oku ivaluisa omãla vetu oco va limbuke ocisola kuenda aliangiliyo osi Yehova a siata oku tu lingila.” Olohueli vimue kofeka yo Afrika do Sul va sole oku sapela catiamẽla kovina via lulikiwa eci va kasi oku tata olonelẽho kumue lomãla vavo vavali vakãi. Va siatavo oku sapela lomãla vavo ndomo ombuto yimue yitito yi pondola oku linga uti umue. Ovo va popia hati: “Tua siata oku longisa komãla vetu oco va lekise esumbilo lialua komuenyo.”

⁸ Isia umue kofeka yo Australia wa endele lomõlaye vonjo yoku seleka ovina viosimbu. Eye wa sandiliya epuluvi liaco oco a kuatise omõlaye oku pamisa ekolelo liaye kuenda oku limbuka okuti Yehova eye Ululiki. Eye wa popia hati: “Tua tala oviluvialuvia viokalunga kosimbu ka tukuiwa hati, amonites kuenda trilobitas okuti mua kala ovinyama vialua. Ovinyama viaco via posokele calua, okuti via lulikiwa lonjila yimue yi komohĩsa okuti via lisoka lovinyama tua siata oku mõla koloneke vilo. Nda omuenyo wa fetika lonjila yimue yi komohisa momo lie ovilulikilo evi viosimbu via tatamẽlele calua? Ovina nda lilongisa via ndi komohĩsa calua kuenje nda sapuilakovo omõlange.”

9. Momo lie ci kuetele esilivilo lia velapo oku linga ovindekaise? Ocindekaise cipi ina umue a linga?

⁹ Yesu olonjanja vialua wa enda oku linga ovindekaise. Eye wa longisa ovina vialua omo lioku tukula asapulo amue kuenda oku linga ovindekaise. (Mateo 13:34, 35) Eci o linga ovindekaise cecelela omãla oku sokolola kovina viaco. Kuenje eci ci va kuatisa oku sokolola ovina viaco, oku kuata elomboloko liasuapo kuenda oku vi ivaluka. Ovo va ka lekisa onjongole yoku longisiwa. Ina umue kofeka yo Japãu wa yonguile okuti omãla vaye vavali valume, va kũlĩha okuti onjila ndomo  Yehova a lulika ongongo yi lekisa okuti, eye wa siata oku tu tata lonjila yimue ya sunguluka. Omãla vaco umue wa kuata anyamo ecelãla kuenda ukuavo wa kuata eci ci soka ekũi kanyamo. Omo liaco, ina yavo wa linga ocindekaise cimue ci likuata lutunga wavo okuti ci va kuatisa oku kuata elomboloko. Eye wa eca kokuavo asenjele, osuka kuenda okafe. Noke wa pinga komunu lomunu pokati kavo oco o lingileko okopo yimue yokafe. Eye wa lombolola hati, “ovo va ci linga lutate walua.” “Eci nda va pulisa esunga lieci va lekisila utate poku pongiya okafe kaco, ovo va tambulula okuti va yonguile oku ndi sanjuisa. Noke nda va lomboluila okuti Suku wa tengavo lutate olongusu violuali oco vi tu kuatise.” Omãla vaco vavali, va lilongisa kocindekaise caco kuenda ca lelukile kokuavo oku ci patekela!

10, 11. (a) Ovindekaise vipi o pondola oku linga oco o lekise komãla vove oku tava okuti kuli ululiki umue? (Tala elitalatu kefetikilo liocipama.) (b) Ocindekaise cipi wa siata oku linga?

¹⁰ Ocindekaise cipi nda wa linga oco okuatise omãla vove oku tava okuti kuli ululiki umue? O pondola oku ci linga poku va lekisa onumbi yoku linga ekende liaco. Va sapuila esunga lieci ci kuetele esilivilo oku kuama onumbi yaco. Eca komõla wove omasã ale epako likuavo kuenje u pulisa ndoco: “Wa kũlĩha hẽ okuti oco ku lingiwe omasã ci sukila onumbi yimue?” Noke, teta omasã yaco volonepa vivali kuenda eca kokuaye ombuto yaco. Lombolola kokuaye okuti ombuto yi kasi ndonumbi yimue. Onumbi yaco yi lekisa ndomo omasã yi lingiwa. Pole, onumbi yaco yatatama vali okuti onumbi yoku linga ekende yi sule. Citava okuti, o popia ndoco: “Onumbi yekende ya sonehiwa lomunu umue. Pole, helie wa soneha onumbi yomasã?” Nda omãla vaco akulu, o pondola oku va lomboluila okuti olonumbi vioku panga uti umue womasã okuti vi pondola oku ima apako alua olomasã, u sangiwa vo DNA vokati kombuto yaco. O pondola oku va lekisa oviluvialuvia vi sangiwa vombrochura losapi hati: A Origem da Vida​—Cinco Perguntas Que Merecem Resposta, kemẽla 10 toke 20.

¹¹ Olonjali vialua via siata oku tanga lomãla vavo ovipama vio Despertai! losapi hati: “Teve Um Projeto?” Nda omãla vaco amalẽhe olonjali vi pondola oku valomboluila ulandu waco lonjila yimue ya leluka. Ohueli yimue kofeka yo Dinamarka ya sokisa olombalãu lolonjila. Ovo va popia hati: “Olombalãu vi kasi ndolonjila. Anga hẽ olombalãu vi totola asala oco vi tunde olombalãu vitito? Anga hẽ olonjila vi sukila ocila cimue? O pondola oku sokisa ndati ocileñi  colombalãu lokuimba kuolonjila? Omunu wa linga olombalãu lomunu wa lulika olonjila, helie pokati kavo o kuete uloño wa velapo?” Eci o kuatisa omãla vove oku sokolola kuenda oku linga apulilo a sunguluka, ci pondola oku va kuatisa oku kuata “uloño woku sokolola” kuenda ci pamisavo ekolelo liavo ku Yehova.​—Olosapo 2:10-12.

12. O pondola oku linga ndati ocindekaise oco o longise omãla vove okuti, ovina viosi Embimbiliya li popia via suapo?

¹² O pondola oku linga ovindekaise oco o longise omãla vove oku tava kovina Embimbiliya li popia. Citava okuti, otanga lavo elivulu lia Yovi 26:7. (Tanga.) Ku ka sapuile lika komãla vove okuti olondaka vi sangiwa vocinimbu eci via tunda ku Yehova. Pole, va kuatisa oku sokolola. Sapuila omõlove okuti, kotembo ya Yovi omanu ka va tavale okuti ongongo ka ya kunamẽlele konepa yimue. Ovo va kũlĩhĩle okuti ocina cimue ndeci ombunje ale ewe vi sukila oku kunamẽla kocina cimue. Kotembo yaco lomue wa kũlĩhĩle okuti ongongo ka ya kunamẽlele kocina cimue momo kotembo yaco ka kua kalele olomakina via velapo vioku tala olombungululu. Eci ci tu longisa okuti ndaño okuti Embimbiliya lia sonehĩwa osimbu, olonjanja viosi via suapo momo lia tunda ku Yehova.​—Nehemiya 9:6.

13, 14. Olonjali vi pondola oku longisa ndati omãla vavo oco va pokole kolonumbi Viembimbiliya?

¹³ Oku longisa omãla vove oco va kuate esanju poku pokola kolonumbi Viembimbiliya ci kuete esilivilo lia velapo. (Tanga Osamo 1:1-3.) O pondola oku pinga komãla vove oco va sokolole ndu okuti va kasi oku lipongiyila oco va ende vocifuka cimue. Ovo va sukila oku nõla omanu va yongola oku kala lavo. Kuenje, va pulisa ndoco: “Nda o yongola okuti pokati kene pa kala ukamba uwa, omanu vapi u sukila oku enda lavo?” Kesulilo, citava okuti u tangi lavo ukanda wa Va Galatia 5:19-23, oco va limbuke ovituwa Yehova a yonguila omanu vana va ka iñila voluali luokaliye.

¹⁴ Poku ci linga, o pondola oku va longisa ovina vivali via velapo. Catete, Yehova o kasi oku tu longisa oco tu kuate esanju cilo kuenda ombembua lomanu vakuavo. Cavali, eye o kasi oku tu longisa ndomo tu pondola oku kala voluali luokaliye. (Isaya 54:13; Yoano 17:3) O pondolavo oku lekisa komãla vove ndomo Embimbiliya lia siata oku kuatisa vamanjetu. O pondola oku tanga ulandu womuenyo u sangiwa valivulu etu, kocipama losapi hati “Embimbiliya li Pongolola Omuenyo Womanu,” Vutala Wondavululi. Pingavo ku manji umue vekongelo o kasi oco a lombolole kokuove kuenda komãla vove ndomo Embimbiliya lio kuatisa oku linga apongoloko komuenyo waye oco a sanjuise Yehova.​—Va Heveru 4:12.

15. Nye ci pondola oku u kuatisi oku longisa omãla vene?

¹⁵ Kuata uloño woku sokolola oco o kuatise omãla vove poku va longisa ovipama vina vi pondola oku va vetiya kuenda oku va sanjuisa. Sokolola olonjila via litepa o pondola oku kuama poku va kuatisa oku lilongisa catiamẽla ku Yehova kuenda oku kuata ukamba laye. Amamako oku ci linga osimbu ovo va kasi oku kula. Isia umue wa popia hati: “Lalimue eteke ku ka liwekepo oku kuama olonjila viokaliye oco olombolole ovina viosimbu.”

16. Eci o longisa omãla vove momo lie ci kuetele esilivilo oku lekisa epandi? Olonjali vimue via lekisa ndati epandi?

¹⁶ Lekuatiso liespiritu sandu lia Yehova, omãla vove va pondola oku pamisa ekolelo liavo. (Va Galatia 5:22, 23) Pole, oco va kuate ekolelo lia pama ci sukila otembo yalua. Isia umue kofeka yo Japãu okuete omãla vavali okuti umue ulume ukuavo ukãi wa popia hati: “Ame lukãi wange tua kapeleko calua omãla vetu. Tunde vutila wavo, oloneke viosi tua enda oku linga esokiyo lioku lilongisa kumue lavo vokuenda kuakukutu 15 veteke, pole, keteke liohongele ka tu ci lingi. Akukutu aco ka haluile kokuetu ndaño kokuavo.” Manji umue ukuakunyula akongelo wa soneha ndoco: “Eci nda kala umalẽhe nda kuata apulilo alua okuti sia kuatele otembo yoku sonẽha apulilo aco. Vokuenda kuotembo nda fetika oku sanga atambululo aco lekuatiso liolohongele ale vokuenda kuefendelo liepata kuenda kelilongiso lio pokolika. Eli olio esunga lieci ci kuetele esilivilo lia velapo okuti olonjali vi sukila oku amamako ku longisa omãla vavo.”

17. Momo lie ci kuetele esilivilo olonjali oku pamisa ekolelo liavo? Olonjali vimue kofeka yo Bermuda via kuatisa ndati omãla vavo vafeko oku pamisa ekolelo liavo ku Yehova?

¹⁷ Omãla vove va pondola oku lilongisa ovina vialua eci va ka limbuka okuti ove o kasi oku pamisa ukamba wove la Yehova. Ovo va ka limbuka ovina o kasi oku linga. Omo liaco, amamako oku pamisa ekolelo liove. Ecelela okuti omãla vove va limbuka okuti Yehova omunu umue wocili kokuove. Eci olonjali vimue kofeka yo Bermuda va kala oku liyaka locitangi cimue, ovo va likutilila kumue lomãla vavo vafeko kuenje va pinga ku Yehova oco a va songuile. Ovo va vetiya omãla vavo vavali, oco va kuate ocituwa coku likutilila ku Yehova. Noke ovo va amisako hati, “omõletu uveli ukãi tuo sapuila ndoco: ‘Kolela ku Yehova olonjanja viosi, amamako oku linga upange Wusoma kuenda ku ka sakalale lovina vialua.’ Eci omõletu a mola onima yaco, wa limbuka okuti Yehova wa siata oku tu kuatisa. Eci co kuatisa oku vokiya ekolelo liaye ku Suku kuenda Kembimbiliya.”

18. Nye olonjali vi sukila oku ivaluka?

¹⁸ Ene alonjali, ivaluki okuti ka u sukila oku kisika omãla vene oku kuata ekolelo. Ene u kũla kuenda u tapela pole, Yehova eye o kulisa. (1 Va Korindo 3:6) Omo liaco, likolisiliko oku longisa omãla vene kuenda pingi espiritu sandu liaye vohutililo oco u pamisi ekolelo liavo. Nda wa ci lingi, koleli okuti Yehova o ka sumũlũisa alikolisilo ene.​—Va Efeso 6:4.