Embimbiliya Limue Lupopi wa Leluka Oku Kuata Elomboloko
Onoño yimue o tukuiwa hati Alan S. Duthie, velivulu limue a soneha wa popia hati: “Nda o tava okuti Embimbiliya Ondaka ya Suku, ci lomboloka okuti eye wa siata oku vangula letu. . . . Nda etavo li panga onepa komuenyo wove, ci lekisa okuti Embimbiliya li sukila oku kala lupopi umue wa leluka oku kuata elomboloko.”
Omanu vana sole Ondaka ya Suku, va tava kocisimĩlo caco. Ovo va tava okuti “ovina viosi via sonehiwa Vovisonehua vi Kola, vi tunda ku Suku kuenje ovio vi silivila koku tu longisa, koku tu pisa, koku suñamisa ovina loku tu pindisila vesunga.” (2 Timoteo 3:16) Embimbiliya helivuluko lika liosimbu. Olio li kasi ‘lomuenyo kuenda li kuete unene’ kuenje, li tu kuatisa oku tetulula ovitangi tua siata oku liyaka lavio komuenyo wetu eteke leteke. (Va Heveru 4:12) Oco vakuakutanga va kuate elomboloko liovina via sonehiwa velivulu liaco li kola loku kapako ovina va tanga, olio li sukila oku kuata upopi umue wa leluka oku kuata elomboloko. Eci Otestamento Yokaliye ya sonehiwa, ka ya sonehiwile lika kelimi lio Helasi yina ya enda oku vanguiwa lolonoño ndeci Plato, pole, ya sonehiwavo kelimi limue lia kũlĩhĩwile lomanu valua okuti elimi lio Helasi li tukuiwa hati, o Koine. Ocili okuti, Embimbiliya lia sonehiwa lupopi umue okuti omanu vosi va pondola oku u tanga loku kuata elomboloko.
Vokuenda kuanyamo, Embimbiliya lia siata oku pongoluiwa kalimi alua. Olio lia siata oku kuatisa omanu valua. Omanu vosi va pondola oku kuata Embimbiliya limue. Pole, Ambimbiliya alua a sonehiwa lonjila yimue okuti omanu ka va kuata elomboloko liovina via sonehiwamo. Omanu vamue va yongola oku pengisa alongiso Embimbiliya ndeci, ekalo liava va fa kuenda onduko ya Suku yocili.
Omanu va sole Ondaka ya Suku, va sanjukila oku sandekiwa Kuembimbiliya li Kola Lia Kunamẽla Kelavoko Lioluali Luokaliye Mateo-Esituluilo kelimi Liumbundu. Olombangi Via Yehova via eca esapulo lioku sandekiwa Kuembimbiliya liaco keteke 23 ya Mbalavipembe yunyamo wo 2015. Omo okuti vakuakupongolola ka va ecelelele okuti alongiso atavo esanda a tateka upange wavo, upange woku pongolola wa lingiwa, wa leluka oku kuata elomboloko okuti ka ci sokisiwa Lambimbiliya akuavo a kasi kelimi Liumbundu. Ocili okuti o pondola oku lipula ndoco: Helie wa siata oku songuila upange waco woku pongolola?
Vakuakupongolola va Kemanya Onduko ya Suku
Citava okuti Embimbiliya li Kola Lia Kunamẽla Kelavoko Lioluali Luokaliye Mateo-Esituluilo, kelimi Liumbundu liokaliye, pole Embimbiliya lia sandekiwa ale tunde kunyamo wo 1950. Kunyamo waco, lia sandekiwile lika kelimi Liongelesi lo Associação Torre de Vigia de Bíblias e Tratados okuti, ocisoko cimue ca siata oku pongolola loku sandeka Embimbiliya tunde kosimbu. Utala Wondavululi 15 Yenyenye Linene yunyamo wo 1950 wa lombolola ndoco: “Vamanji va panga onepa kocisoko coku pongolola va lekisa onjongole yoku . . . yuvula oku kapa olonduko viavo osimbu va kasi lomuenyo ale noke yoku fa. Ocimãho coku pongolola, oku kemanya onduko yi kola ya Suku yocili.”
Embimbiliya liatete Traduçao do Novo Mundo das Escrituras Sagradas, lia sandekiwa kunyamo wo 1961. Olonduko viomanu va yi pongolola ka via situluiwile momo ocimãho cupange wavo ca lomboluiwa ale. Ulandu Wembimbiliya lia sandekiwa kunyamo wo 2013 wa lombolola hati: “Poku kũlĩha esilivilo liesapulo Liembimbiliya, tua siata oku lekisa esumbilo poku linga apongoloko Vembimbiliya. Tu kuete ocikele coku pitiya esapulo lialio lonjila yimue ya leluka. . . . Ocimãho cetu ceci okuti ka tu pongolola lika esapulo li sangiwa vovisonehua viatete, pole tu pongolola lonjila yimue ya leluka oku li tanga loku kuata elomboloko.”
Anga hẽ, ocisoko ca vakuakupongolola Embimbiliya ca lipongiyila oku linga upange waco? Olonoño vimue okuti ka via sanjukilile upange waco, via popia okuti upange waco woku pongolola u sukila oku tatekiwa momo vakuakupongolola ka va sonehelemo olonduko viavo ale ulandu womuenyo wavo kuenda upange waco ka u kuete esilivilo. Pole, olonoño haviosiko okuti vi tava kocisimĩlo caco. Usonehi umue o tukuiwa hati, Alan S. Duthie wa soneha ndoco: “Oku kũlĩha ciwa vakuakupongolola ale vakuakusandeka Embimbiliya, ci tu kuatisa hẽ, oku kũlĩha nda Embimbiliya liaco liwa ale lĩvi? Sio. Ka kuli omunu o pondola oku kũlĩhisa ndomo Embimbiliya limue lia pongoluiwa.” *
Toke cilo, Embimbiliya Tradução do Novo Mundo liosi ale onepa yimue, lia pongoluiwa kueci ci soka 129 kalimi, kuenda lia sandekiwa ale eci ci pitahãla 208.366.928 voluali luosi. Nye omanu valua vakuakutanga va limbuka?
Embimbiliya Limue li Eca Esivayo Konduko ya Suku
Yesu wa longisa olondonge viaye oku likutilila hati: “A Isietu o kasi kilu, onduko yove yi sumbiwe.” (Mateo 6:9) Pole, Vambimbiliya alua onduko ya Suku ya piñanyiwa lolonduko ndeci, “Suku” ale “Ñala.” Pole, olonduko viaco ka via sangiwile vovisonehua viatete. Vovisonehua vio Heveru, onduko ya Suku, okuti Yehova, ya sonehiwamo ci soka 7.000 kolonjanja. (Etundilo 3:15; Osamo 83:18) Vokuenda kuanyamo, va Yudea omo liusumba woviholo viavo, va yuvula oku tukula onduko ya Suku. Noke yolofa viovapostolo va Yesu, Ekongelo Liakristão lia yapuisiwavo lovisimĩlo viaco. (Ovilinga 20:29, 30; 1 Timoteo 4:1) Vakuakukopiala Ovisonehua vio Helasi, va fetika oku piñanya onduko ya Suku, Yehova lolondaka vio Helasi okuti Kyʹri·os kuenda The·osʹ, vi lomboloka “Ñala” kuenda “Suku.”
O Comissão da Tradução do Novo Mundo da Bíblia, ya siata oku likolisilako oku tumbulula onduko Yehova Vovisonehua vio Helasi (“Otestamento yo Kaliye”), okuti onduko yaco yi moleha eci ci soka 237 kolonjanja. Upange waco ka u lingiwa lika omo vakuakupongolola va kuete onjongole yaco, pole u lingiwa omo liakonomuiso a lingiwa. Elivulu lia Luka 4:18, li tukula olondaka vi sangiwa kelivulu lia Isaya 61:1. Vovisonehua viatete vio Heveru, onduko Yehova ya moleha velivulu lia Isaya. * Omo liaco, kelivulu lia Luka 4:18, vo Tradução do Novo Mundo ku popia hati: “Espiritu lia Yehova lia mbuila, momo lia mbuaveka oku kunda olondaka viwa kolosuke.”
Ulandu waco u kuatisa oku kũlĩha etepiso li kasi pokati ka Yehova Suku kuenda Omõlaye wongunga, Yesu Kristu. Vambimbiliya alua okuti, kelivulu lia Mateo 22:44 ku popia ndoco: “Ñala wa popia la Ñala yange.” (Versão Americana Padrão) Pole, helie wa kala oku vangula? Ocinimbu caco ci tukula olondaka vi sangiwa kelivulu Liosamo 110:1, okuti Vovisonehua vio Heveru vi tukula onduko ya Suku. Vo Tradução do Novo Mundo kelivulu lia Mateo 22:44 ku popia ndoco: “Yehova wa popia la cime cange.” Ovisonehua viaco, vi kuatisa koku kũlĩhĩsa etepiso li kasi pokati ka Yehova Suku kuenda Omõlaye. (Marko 13:32; Yoano 8:17, 18; 14:28) Ukũlĩhĩso waco u kuete esilivilo koku popeliwa. Kelivulu Liovilinga 2:21 ku popia hati: “Wosi o likutilila vonduko ya Yehova loku pinga ekuatiso, o popeliwa.”
Lia Suapo Kuenda ca Leluka Oku Kuata Elomboloko Lialio
O Tradução do Novo Mundo, yi lombolola ovolandu alua. Ocisonehua co Helasi ca sonehiwa la Westcott kuenda Hort ca kuatisa kupange woku pongolola. Handi vali, kua konomuisiwa ovisonehua ndevi: olonẽva viosimbu, ovisonehua viatete ndeci, vio Nestle kuenda Aland, kuenda vio Sociedades Bíblicas Unidas. Kua lingiwa akonomuiso lutate, oco ovisonehua vio Helasi vi sonehiwe lonjila yimue ya suapo kuenda lupopi umue wa leluka oku kuata elomboloko. Akonomuiso aco a kuatisa oku soneha Embimbiliya lonjila yimue ya suapo kuenda ca kuatisa oku kuata elomboloko liovina vimue okuti, kosimbu ka ca lelukile oku kuata elomboloko.
O Tradução do Novo Mundo, yi lombolola lutate olondaka vi sangiwa kelimi lio Helasi. Kalimi alua okoloneke vilo, olondaka vi lomboluiwa vi pondola oku situlula ovina via pita ale, vi kasi oku pita ale ovina vi ka pita kovaso yoloneke. Kelimi lio Helasi olondaka vi pondola oku situlula ovina vi kasi oku pita. Kũlĩhĩsa olondaka via Yesu vi sangiwa kelivulu lia Mateo 6:33. Kelimi lio Helasi ondaka yokuti “sandiliyi” yi lekisa oku amamako oku linga cimue. Olondaka via Yesu via vetiya omanu oku kapako olondaka viokuti: “Tete sandiliyi Usoma lesunga liaye kuenje ovina evi viosi viu vokiyiwi.” Cimuamue haico, elivulu lia Mateo 7:7 li lombolola okuti: “Lipiliki oku pinga kuenje vo wĩhi; lipiliki oku sandiliya kuenje vu sanga; kuenda lipiliki oku totola kuenje vo yuluili.”—Va Roma 1:32; 6:2; Va Galatia 5:15.
Oku Sandeka Ondaka ya Suku Voluali Luosi
Oku sandekiwa Kuovisonehua Vio Helasi kelimi Liumbundu, efetikilo ño. Kua lingiwa esokiyo lioku pongolola Embimbiliya liosi votembo ya sokiyiwa. Anga hẽ vakuakutanga va pondola oku kolela okuti, Embimbiliya kelimi Liumbundu li ka kuata upopi wa leluka kuenda wasuapo ndeci kelimi Liongelesi?
Ocili okuti citava. Momo upange woku pongolola, u kasi oku songuiwa Losungu Yolombangi Via Yehova. Kua lingiwa esokiyo liokuti, elikolisilo lioku pongolola Embimbiliya ka li lingiwa lika lomunu umosi. Kolonepa viosi violuali, kua sokiyiwa ovimunga viomanu va pongolola Embimbiliya. Kombala Yolombangi via Yehova kua sokiyiwa Oseketa Yoku Pongolola Alivulu, oco va kũlĩhise apulilo osi a lingiwa la vakuakupongolola Embimbiliya, oco O Tradução do Novo Mundo yi kuate upopi umuamue kalimi osi. Handi vali, kua pongiyiwa ocimalẽho cimue ci tukuiwa hati, Sistema de Tradução da Torre de Vigia, oco ci kuatise omanu va kasi oku pongolola. Kolela okuti: Upange woku pongolola u sukila elikolisilo. Pole, olokomputador via leluisa upange womanu va kasi oku pongolola Embimbiliya, oco va pongolole o Tradução do Novo Mundo vupopi wa leluka kuenda wasuapo ndeci kelimi Liongelesi. Ocina cikuavo ceci okuti, ocimalẽho ci tukuiwa hati, Sistema de Tradução da Torre de Vigia, ci lekisa ndomo olondaka via sonehiwa kelimi lio Heveru kuenda lio Helasi vi molẽha Vembimbiliya Liongelesi okuti, ci kuatisa omanu va kasi oku pongolola oku nõla ondaka yi likuata kelimi liavo.
Onima yesokiyo liaco, yi limbukiwila kupange wa lingiwa ale. Tu ku vetiya oku konomuisa Embimbiliya li Kola Lia Kunamẽla Kelavoko Lioluali Luokaliye Mateo-Esituluilo. O pondola oku li tambula komanu va sandeka o revista yilo. O ka sanjukila oku limbuka ndomo Embimbiliya liaco li kasi: li kuete upopi umue wa leluka, ulandu wovipama u ka ku kuatisa oku kũlĩha ulandu walivulu Embimbiliya kuenda u ka ku kuatisa oku sanga lonjanga ovinimbu. O pondola oku tanga lekuatiso liokalivulu losapi hati, “ Onumbi Yoku Lilongisa Ondaka ya Suku” okuti mu sangiwa olomapa kuenda alomboluilo akuavo. Ca velapo ceci okuti, o pondola oku tanga Embimbiliya liaco loku kolela okuti olio li pitiya ciwa ovisimĩlo via Suku vupopi umue wa leluka oku kuata elomboloko.
^ tini. 9 Emẽla liatete Liembimbiliya limue lia sandekiwa kunyamo wo (1971) kelimi Liongelesi, lia lombolola hati: “Ka tua tukuile onduko yonoño yimue kuenda ka ca kaile ekisika limue momo tua kolela okuti ondaka ya Suku yeca lika esivayo kokuaye.”
^ tini. 13 Ocili okuti o Septuanginta yo Helasi, olonjanja vialua ya kuatisa oku pongolola Ovisonehua vio Heveru, yina yi tukuiwavo hati Otestamento yo Kaliye. Noke, omo okuti volokopia vio Septuanginta ka mua sangiwile onduko ya Suku, olonoño vialua via popia okuti, ka ci tava oku soneha onduko ya Suku Vovisonehua vio Helasi. Pole, volokopia vio Septuanginta viosimbu, onduko Yehova ya sonehiwile kelimi lio Heveru. Uvangi waco, u kuatisa oku soneha onduko Yehova vovisonehua vio Helasi.
