1, 2. (a) Momo lie oku konomuisa ulandu wa Noha la Daniele kuenda Yovi ci tu lembelekela? (b) Vepuluvi lipi Esekiele a soneha olondaka vi sangiwa kelivulu lia Esekiele 14:14?

ANGA hẽ o kasi oku liyaka lovitangi omo lioku vela, ekambo liolombongo ale oku lambalaliwa? Olonjanja vimue ci tĩla hẽ kokuove oku kuata esanju poku vumba Yehova? Nda o kasi oku liyaka lovitangi viaco, oku konomuisa ulandu wa Noha la Daniele kuenda Yovi, ci ku lembeleka. Alume vaco ka va lipuile kuenda va kuatavo ovitangi ndevi vietu. Olonjanja vimue omuenyo wavo wa kala kohele. Pole, va amamako oku kolela ku Yehova kuenda eye wa va tendele ndongangu yekolelo kuenda yepokolo.—Tanga Esekiele 14:12-14.

² Esekiele wa soneha olondaka viocinimbu Cembimbiliya kuopiwa osapi yocipama cilo eci a kala ko Bavulono  kunyamo 612 osimbu Kristu keyile. * (Tala etosi pombuelo yemẽla.) (Esekiele 1:1; 8:1) Pa kambele ño kamue oco o Yerusalãi yi nyõliwe kunyamo wo 607. Ko Yerusalãi kua kala lika omanu vamue va lekisa ekolelo lepokolo ndeli lia Noha, la Daniele kuenda Yovi kuenje va popeliwa. (Esekiele 9:1-5) Vamue pokati kavo Yeremiya, Baruki, Evede-Meleke kuenda va Rekava.

3. Nye tu lilongisa vocipama cilo?

³ Cimuamue haico koloneke vilo, omanu vana Yehova a tenda okuti vakuesunga nda Noha, la Daniele kuenda Yovi, ovo lika va ka puluka kesulilo lioluali lulo lũvi. (Esituluilo 7:9, 14) Omo liaco, tu lilongisa esunga lieci Yehova a tukuila alume vaco vatatu ndongangu yomanu va linga eci ca sunguluka kovaso aye. Tu konomuisa (1) ovitangi omunu lomunu a liyaka lavio kuenda (2) ndomo tu setukula ekolelo lepokolo liavo.

4, 5. Vipi ovitangi vimue Noha a liyaka lavio kuenda nye ci komohĩsa catiamẽla kokuaye?

⁴ Ovitangi vipi Noha a liyaka lavio? Kotembo ya Enoke kukululu ya Noha, omanu va enda oku linga ovina vialua vĩvi. Ovo va popia “ovina vĩvi” via sepula Yehova. (Yuda 14, 15) Voluali mue yukile ungangala walua. Koloneke via Noha, ‘voluali mue yukile etombo.’ Ovangelo vãvi veya mulo voluali, va li pongolola vetimba liositu kuenje va likuela lakãi. Omãla vavo va kala olondigaĩvi haivo olongangala. (Efetikilo 6:2-4, 11, 12) Pole, Noha wa litepele lomanu vokoloneke viaye momo wa linga eci ca sunguluka. Embimbiliya li popia okuti, “Noha puãi wa sanga ohenda ku Yehova. Noha wa endaenda la Suku.”—Efetikilo 6:8, 9.

⁵ Olondaka evi vi tu longisa nye catiamẽla ku Noha? Tete, sokolola ndomo Noha a vumba Yehova lekolelo voluali lumue lua vĩha osimbu Etande ka lieyile. Eye ka ci lingile lika ci soka 70 ale 80 kanyamo, pole, wa ci linga vokuenda kueci ci panda 600 kanyamo! (Efetikilo 7:11) Vali, ivaluka okuti kotembo yaco ka kua kaile ekongelo lalimue oco liu kuatise loku u kolisa ndokoloneke vilo. Citava okuti, va huvaye lavamukãi vaye ka vo kuatisile. *—Tala etosi pombuelo yemẽla.

6. Noha wa lekisa ndati utõi?

⁶ Noha wa kũlĩhĩle okuti oku kala lika omunu uwa, ka ci tẽla. Eye lutõi wa sapuila vakuavo catiamẽla kekolelo a kuatela Yehova. Embimbiliya li lekisa okuti Noha “wa kunda esunga.” (2 Petulu 2:5) Upostolo Paulu wa popia eci catiamẽla ku Noha hati: “Omo liekolelo liaco eye wa pisa oluali.” (Va Heveru 11:7) Ocili okuti, omanu vo yola epembe kuenda va seteka oku u tateka oco a liwekepo. Citava okuti va enda oku u lipañela oku u linga cĩvi. Pole, Noha ka kuatelele usumba omanu. (Olosapo 29:25) Eye wa kuatele ekolelo kuenje Yehova wo wĩha utõi. Kuenda Yehova ecavo utõi kafendeli vaye vosi vakuekolelo koloneke vilo.

7. Ovitangi vipi Noha a liyaka lavio eci a tunga ocimbaluku?

⁷ Eci Yehova a sapuila Noha oco a tunge ocimbaluku cinene eye wa kolelele ale Yehova  vokuenda kueci ci pitahãla 500 kanyamo. Ocimbaluku caco ca laikele oku popela omanu vamue kuenda ovinyama Ketande. (Efetikilo 5:32; 6:14) Citava okuti, ka ca lelukile ku Noha oku tunga ocimbaluku caco. Momo wa kũlĩhĩle okuti omanu vo koyola epembe loku kapa kohele omuenyo waye. Pole, Noha wa kuata ekolelo kuenda wa pokola ku Yehova. “Eye wa linga muẽle cosi.”—Efetikilo 6:22.

8. Noha wa lekisa ndati okuti wa kolelele Yehova?

⁸ Noha wa liyaka locitangi cikuavo. Eye wa sukilile oku tekula ukãi waye lomãla vaye. Osimbu Etande ka lieyile, omanu va enda oku talavaya calua oco va kuate okulia. Noha wa ci lingavo. (Efetikilo 5:28, 29) Pole, ka ecelele okuti ovina viaco ovio vi velapo. Oku vumba Yehova oco ca velelepo komuenyo waye. Ndaño okuti Noha wa tunga ocimbaluku vokuenda kueci ci soka 40 ale 50 kanyamo, pole wa amamako oku tiamisila utima ku Yehova. Eye wa ci linga vokuenda kueci ci soka 350 kanyamo noke Lietande. (Efetikilo 9:28) Noha wa linga ongangu yiwa yekolelo kuenda yepokolo!

9, 10. (a) Tu setukula ndati ekolelo lepokolo lia Noha? (b) Nda wa nõlapo oku pokola kovihandeleko via Yehova, ekolelo lipi o pondola oku kuata?

⁹ Tu setukula ndati ekolelo lepokolo lia Noha? Tu ci linga poku teyuila olonumbi viesunga via Yehova, poku yuvula oku panga onepa koluali lua Satana kuenda oku sanda tete usoma wa Yehova. (Mateo 6:33; Yoano 15:19) Eli olio esunga lieci tua suvukiwila loluali. Omo okuti tua nõlapo oku pokola kovihandeleko via Yehova viatiamẽla koku lipekela kuenda kolohuela, omanu va siata oku sandeka vovingungu viasapulo ovina vĩvi viatiamẽla kokuetu. (Tanga Malakiya 3:17, 18.) Ndeci Noha a linga, etu ka tu kuete usumba lomanu. Etu tua sumbila Yehova kuenda ka tu yongola oku linga ovina vi u sumuisa. Momo tua kũlĩha okuti eye Lika o pondola oku tu ihã omuenyo ko pui.—Luka 12:4, 5.

¹⁰ Lipula ndoco: ‘Ndi ka amamako oku linga eci ca sunguluka kovaso a Yehova ndaño ceci va njola epembe ale va ndi sepula? Nda kolela hẽ okuti Yehova o ñuatisa oku tekula epata liange, ndaño lovitangi?’ Nda wa kolela ku Yehova loku pokola kokuaye ndeci Noha a linga, eye o ka ku tatavo.—Va Filipoi 4:6, 7.

11. Ovitangi vipi Daniele lakamba vaye vatatu va liyaka lavio ko Bavuluno? (Tala ociluvialuvia kefetikilo liocipama.)

¹¹ Ovitangi vipi Daniele a liyaka lavio? Daniele wa kisikiwa oku kala ko Bavulono, volupale lumue mue yukile olosuku viesanda kuenda umbanda. Va Bavulono va suvukile va Yudea kuenda va enda oku va sepula loku sepulavo Suku yavo Yehova. (Osamo 137:1, 3) Eci ca enda oku sumuisa calua Daniele la va Yudea vakuavo va solele Yehova! Handi vali, omanu valua va kala oku lavulula Daniele la kamba vaye vatatu Hananiya la Misaeli kuenda Asariya, momo va kala oku pindisiwa oco va talavayele soma yo Bavulono. Ovo va kisikiwile oku lia lia okulia kua soma mua kongelele ovina Yehova ka yonguile okuti afendeli vaye va vi lia. Pole, Daniele ka ‘livĩhĩsile lokulia kua Soma.’—Daniele 1:5-8, 14-17.

12. (a) Daniele wa tuwile ndati? (b) Yehova wa tendele ndati Daniele?

 ¹² Daniele wa liyakavo locitangi cikuavo. Eye wa loñolohele calua, omo liaco soma wo wĩha ovikele via velapo. (Daniele 1:19, 20) Ocili okuti, Daniele ka lekisile epela ale oku sima okuti ovisimĩlo viaye olonjanja viosi via sunguluka. Eye wa amamako oku lekisa umbombe lesuluviko. Olonjanja viosi Daniele wa enda oku popia hati, Yehova eye ono yuloño waye. (Daniele 2:30) Limbuka okuti, Yehova wa tukula Daniele, kumue la Noha kuenda Yovi ndongangu yiwa yoku setukula. Kotembo yaco, Noha la Yovi va vumba ale Yehova lekolelo komuenyo wavo wosi, pole, Daniele handi wa kala umalẽhe. Yehova wa kapeleko Daniele! Eli olio esunga lieci Daniele amamako oku kolela loku pokola ku Suku vokuenda kuomuenyo waye wosi. Eci Daniele a kuata ci panda 100 kanyamo, ungelo wa Suku wo sapuila olondaka viokuti: “A Daniele, olume wa soliwa calua.”—Daniele 10:11.

13. Nye ca vetiya Yehova oku kuatisa Daniele oco a kuate ocikele ca velapo?

¹³ Omo liekuatiso lia Yehova, Daniele wa linga usongui wa velapo, Kuviali wo Bavulono kuenda Kuviali wa va Media lo Persia. (Daniele 1:21; 6:1, 2) Citava okuti, Yehova wa ecelela okuti Daniele o tambula ocikele caco ca velapo oco a kuatise afendeli vaye, ndeci Yosefe a lingile Kegito kuenda ndeci Ester la Mordekai va linga ko Persia.  * (Tala etosi pombuelo yemẽla.) (Daniele 2:48) O tẽla hẽ oku sokolola ndomo Esekiele la va Yudea vakuavo va lembelekiwa, poku mola ndomo Yehova a ecelela Daniele oku va kuatisa? Ovo va pamisiwa calua.

14, 15. (a) Ekalo lietu li sokisiwa ndati leli lia Daniele? (b) Nye olonjali vi lilongisila kolonjali via Daniele?

¹⁴ Tu setukula ndati ekolelo lepokolo lia Daniele? Koloneke vilo, voluali mue yuka ukahonga walua kuenda efendelo liesanda. Omanu va siata oku yapuisiwa lo Bavulono Yinene ocisoko catavo osi esanda, Embimbiliya li tukula hati “ocitumãlo colondele.” (Esituluilo 18:2) Pole, tu kasi ndovingendelei voluali lulo. Omo liaco, omanu va pondola oku limbuka okuti tua litepa kuenje va tu  suvuka. (Marko 13:13) Ndeci Daniele a linga, tu pondolavo oku kala akamba va Yehova, Suku yetu. Nda tua lekisa umbombe, loku kolela Yehova kuenda oku u pokola, eye o ka tu tendavo ndovina via velapo.—Hagai 2:7.

¹⁵ Olonjali vi pondola oku lilongisa ongangu yiwa kolonjali via Daniele. Eci Daniele a kala omõla, omanu valua ko Yuda va kala olondingaĩvi. Pole, eye wa solele Yehova. Anga hẽ ocisola caco ca tukuluka ño? Sio. Olonjali viaye ovio violongisa ovina viatiamẽla ku Yehova. (Olosapo 22:6) Onduko Daniele, yi lomboloka okuti “Onganji Yange Suku,” ci lekisa okuti olonjali viaye via solele Yehova. (Daniele 1:6) Omo liaco, alonjali kali vakuepandi poku longisa omãla vene catiamẽla ku Yehova. Ko ka liwekipo. (Va Efeso 6:4) Likutilili lavo. Va likutililiko. Likolisiliko oku va longisa oku sola ovina Yehova a tenda okuti via sunguluka kuenje Yehova o vu sumuluisi.—Osamo 37:5.

16, 17. Ovitangi vipi Yovi a liyaka lavio?

¹⁶ Ovitangi vipi Yovi a liyaka lavio? Yovi wa liyaka lovitangi vialua. Catete, eye wa ‘velelepo okuti omanu vosi Vokutundilo va sule.’ (Yovi 1:3) Yovi wa kuatale ukuasi walua, wa kũlĩhiwile lomanu valua kuenda wa sumbiwile. (Yovi 29:7-16) Ndaño lovina viaco, eye ka litendele okuti wa velapo vakuavo ale ka sukilile ekuatiso lia Suku. Tua ci kũlĩha, momo Yehova wo tukula hati, ‘Ukuenje wange wa pua etondelo, haeye ukuesunga, o sumba Suku, loku suvuka evĩho.’—Yovi 1:8.

¹⁷ Ekalo lia Yovi lia pongoloka vocipikipiki. Eye wa pumba cosi a kuatele, kuenje wa sumuile calua okuti wa yonguile oku fa. Tua kũlĩha okuti Satana eye wa koka ovitangi viaco. Eye wa lundila Yovi hati wa kala oku vumba lika Yehova omo liovina a kuatele. (Tanga Yovi 1:9, 10.) Yehova wa tenda elundi liaco okuti lĩvi. Nye Yehova a linga oco a situlule uhembi wa Satana? Eye wa eca ku Yovi epuluvi lioku lekisa okuti wa kolela kokuaye kuenda wa kala oku u vumba omo liocisola.

18. (a) Nye ci ku komohĩsa catiamẽla ku Yovi? (b) Nye tu lilongisa konjila ndomo Yehova a tata Yovi?

¹⁸ Satana wa kokela vali Yovi ovina vĩvi oco o vetiye oku sima okuti, ovitangi viaco via tunda ku Suku. (Yovi 1:13-21) Noke akamba vatatu va Yovi, vo sapuila ovina vio sumuisa calua. Ovo vo sapuila vati, ondingãivi kuenje Suku wa kala oku u kangisa. (Yovi 2:11; 22:1, 5-10) Ndaño lovina viaco, Yovi wa amamako oku kolela Yehova. Ocili okuti Yovi olonjanja vimue wa vangula ovina ka via sungulukile. (Yovi 6:1-3) Pole, Yehova wa kũlĩhĩle okuti Yovi wa ci lingila omo liohali kuenda esumuo. Yehova wa limbuka okuti Yovi lalimue eteke o yandulukile ndaño Satana wo kokela ovitangi olonjanja vialua. Eci ovitangi viaco via pita, Yehova wa sumũlũisa calua Yovi okuti efetikilo liaye li sule kuenda kovaso yaco Yovi wa kala lomuenyo ci pitahãla 140 kanyamo. (Tiago 5:11) Vokuenda kuotembo yaco, Yovi wa amamako oku vumba Suku  lutima wosi. Tua ci kũlĩha ndati? Tua ci kũlĩha momo olondaka via Esekiele 14:14, kuna kua kunamẽla osapi yetu, via sonehiwa eci pa pita anyamo alua noke yolofa via Yovi.

19, 20. (a) Tu Setukula ndati ekolelo lepokolo lia Yovi? (b) Tu lekisa ndati ohenda ku vakuetu ndeci Yehova a linga?

¹⁹ Tu setukula ndati ekolelo lepokolo lia Yovi? Ci kale okuti tu kuete ekalo liwa ale sio, tu sukila oku lekisa okuti Yehova eye Omunu wa velapo komuenyo wetu. Tu sukila oku kolela loku pokola kokuaye lutima wosi. Tu kuete asunga alua oku ci linga okuti Yovi ci sule. Sokolola ovina tua kũlĩha koloneke vilo. Tua kũlĩha ovina vialua via tiamẽla ku Satana kuenda katutu aye. (2 Va Korindo 2:11) Omo Liembimbiliya, ca piãla enene elivulu lia Yovi, tua kũlĩha esunga lieci Suku a kasilili oku ecelela ohali. Lekuatiso liocitumasuku ca Daniele, tua kũlĩha okuti Usoma wa Suku uviali umue wocili ukasi povaka a Yesu Kristu. (Daniele 7:13, 14) Handi vali, tua kũlĩhavo okuti Usoma waco u ka viala oluali luosi kuenda u ka malako ohali yosi.

²⁰ Ulandu wa Yovi u tu longisavo oku lekisa ocikembe eci vamanjetu va tala ohali. Ndeci Yovi a linga, ovo pamue va vangula ovina ka via sungulukile. (Ukundi 7:7) Pole, ka tu ka vakuateli ovisimĩlo vĩvi ale oku va lundila okuti va linga cimue cĩvi. Tu sukila oku kuata elomboloko liovitangi viavo. Nda tua ci linga, tu kala nda Isietu Yehova, ukuacisola haeye ukuahenda.—Osamo 103:8.

21. Olondaka vi sangiwa kelivulu 1 Petulu 5:10 vi tu ivaluisa ndati ovolandu a pita la Noha, Daniele Kuenda Yovi?

²¹ Noha la Daniele kuenda Yovi, va kala kotembo ya litepa kuenda va liyaka lovitangi via litepa. Pole, va pandikisa kovitangi viavo viosi. Ovolandu avo a tu ivaluisa eci upostolo Petulu a popia hati: “Noke yoku talisiwa ohali vokatembo kamue, Suku ukuahenda ya piãla . . . o ko pindisi okuti vu loñoloha koku vumba. Eye o vu kanguisa, haeye o vu pamisa loku vu talamisi ngõ.”—1 Petulu 5:10.

22. Nye tu ka lilongisa vocipama ci kuãimo?

²² Olondaka vi sangiwa kelivulu 1 Petulu 5:10 vi kuetevo esilivilo kokuetu. Yehova o tu likuminya okuti o ka kolisa Afendeli vaye loku va pamisa. Vosi yetu tu yongola okuti Yehova o tu pamisa oco tu amameko lepandi loku kolela kokuaye. Eli olio esunga lieci tu yonguila oku setukula ekolelo lepokolo lia Noha, la Daniele kuenda Yovi. Vocipama ci kuãimo, tu ka lilongisa okuti alume vaco va tẽla lika oku pandikisa lekolelo, omo va kũlĩhĩle ciwa Yehova. Ovo va kuata ‘elomboloko liovina viosi’ Yehova a va yonguilile. (Olosapo 28:5) Omo liaco tu pondolavo oku ci linga.