1. Elungulo lipi upostolo Paulu a sonehela vamanji va Kolosai? (Tala ociluvialuvia kefetikilo liocipama.)

VOKUENDA kunyamo wo 60 toke 61, upostolo Paulu wa sonehela Akristão va Kolosai osimbu a kala vokayike ko Roma. Eye wa va lomboluila esunga lieci va sukilile oku kuata “elomboloko li eciwa lespiritu,” okuti, uloño woku tenda ovina ndomo Yehova a vi tenda. (Va Kolosai 1:9) Paulu wa popia hati: “Ñasi oku ci popela okuti lomue o vu yapuisi lolondaka viuhembi. Lunguki okuti lomue o vu yapuisi lolondunge violuali kuenda ovisila viomanu, levi viatiamẽla koviholo violuali okuti ka via tundile ku Kristu.” (Va Kolosai 2:4, 8) Paulu vukanda waco wa lombolola eci catiamẽla kovisimĩlo vimue ka via sungulukile via siata calua pokati komanu. Vimue pokati kovisimĩlo viaco, vi vetiya omunu oku sima okuti wa loñoloha ale wa velapo vakuavo. Omo liaco, Paulu wa soneha ukanda waco momo wa yonguile oku kuatisa vamanji, oku yuvula ovisimĩlo kuenda ovituwa ka via sungulukile vio kotembo yaco.—Va Kolosai 2:16, 17, 23.

2. Momo lie tu sukilila oku kuata utate lovisimĩlo violuali?

 ² Vosi yetu tu sukila oku kuata utate lovisimĩlo violuali. Momo ovisimĩlo viaco vi pondola oku tu vetiya oku sinila olonumbi via Yehova loku honguisa ekolelo lietu. Ovina viaco, vi sangiwa kuosi ndeci: Vo televisão, vo internet, kupange, kosikola kuenda kovina vikuavo. Nye tu sukila oku linga oco ka tu ka yapuisiwe lovina viaco vĩvi? Vocipama cilo, tu lilongisa eci catiamẽla kovisimĩlo vitãlo via siata violuali kuenda ndomo tu vi yuvula.

3. Ocisimĩlo cipi ca siata pokati komanu valua kuenda Momo lie?

³ “Ame si sukila oku tava ku Suku oco ndi kale omunu uwa.” Ocisimĩlo eci ca siata calua kolofeka vialua. Omanu va kuete ovisimĩlo viaco, ka va sokolola lutate okuti kuli Suku, pole, va sanjukila lika oku linga ovina va yongola. (Tanga Osamo 10:4.) Vakuavo va sima okuti, omo lioku loñoloha ka va sukila vali oku tava kolonumbi via Suku oco vi va songuile.

4. Nye tu sapuila komunu umue ka tava okuti kuli Ululiki?

⁴ Anga hẽ ca sunguluka oku sima okuti ka kuli Ululiki? Nda omunu o sanda etambululo liaco kovoloño, ka kuata elomboloko liasuapo. Pole, etambululo liaco lia leluka. Nda onjo yimue yi sukila oku tungiwa lomunu umue, ovina vi kasi lomuenyo vi sukilavo Ululiki! Ocili okuti, ca tatama calua oku kuata elomboloko lioloselula, okuti lionjo ci sule. Momo oloselula vi pondola oku linga ovina vimue okuti onjo ka yi ci tẽla oku ci linga. Ovio, vi livokiya kuenda vi soleka loku pitiya olonumbi vi sukiliwa oco vi li pinanye. Helie wa lulika oloselula luloño waco? Embimbiliya li tambulula ndoco: “Onjo yosi ya tungiwa la umue, pole, u wa tunga ovina viosi Suku.”—Va Heveru 3:4.

5. Anga hẽ omunu umue o pondola oku kũlĩha eci ciwa leci cĩvi ndaño ka tava ku Suku?

⁵ Nye ci popiwa nda omunu umue o sima okuti ka sukila oku tava ku Suku oco a kũlĩhe eci ciwa leci cĩvi? Embimbiliya li popia okuti ndaño muẽle omanu vana okuti ka va kũlĩhĩle Suku, va pondolavo oku kuata ovituwa viwa. (Va Roma 2:14, 15) Citava okuti, omanu vaco va lekisa esumbilo locisola kolonjali viavo. Pole, nda omunu umue ka kapiko olonumbi via Yehova, citava okuti o kuama onjila yimue ka ya sungulukile. (Isaya 33:22) Koloneke vilo, vana va litenda okuti va loñoloha, eci va mola ovitangi vialua vikasi voluali va limbuka okuti, omanu va sukila ekuatiso lia Suku. (Tanga Yeremiya 10:23.) Omo liaco, ocisimĩlo cokuti omunu o pondola oku kũlĩha eci ciwa leci cĩvi ndaño ka tava ku Suku kuenda kolonumbi viaye cuhembi.—Osamo 146:3

6. Nye omanu valua va sima catiamẽla katavo?

⁶ “O pondola oku kuata esanju ndaño kua tiamẽlele ketavo limue.” Omanu valua va kuete ocisimĩlo caco, momo va sima okuti etavo li kavisa kuenda ka lisilivila. Handi vali, atavo alua, a longisa okuti, kuli ondalu yifelu kuenda va kisika omanu oku eca olombongo ale oku panga onepa kopulitika. Eli olio esunga lieci omanu valua va popela hati, va pondola oku kuata esanju ndaño ka va tiamelẽle ketavo limue! Ca siata calua omanu oku popia vati: “Ndi fendela  Suku ndomo nda panga ndaño sia tiamelẽle ketavo.”

7. Etavo liocili li tu kuatisa ndati oku kuata esanju?

⁷ Tu pondola hẽ oku kuata esanju ndaño ka tua tiamẽlele ketavo limue? Ocili okuti, lomue o sukila etavo liesanda oco a kuate esanju. Pole, oco tu kuate esanju liocili tu sukila oku kala akamba va Yehova, “Suku ukuesanju.” (1 Timoteo 1:11) Yehova ukuesanju momo o kuatisa omanu. Afendeli vaye, va likolisilakovo oku kuatisa vakuavo, omo liaco va kuete esanju. (Ovilinga 20:35) Handi vali, etavo liocili li tu longisa oku kuata esanju vepata. Li tu longisavo oku sumbila ulume wetu ale ukãi wetu, oku kala ukuacili volohuela, oku longisa omãla oco va kale lesumbilo kuenda oku lekisa ocisola cocili. Etavo liocili, li tu kuatisa oku likuata omunga loku kala va kuambembua vekongelo kuenda oku lekisa ocisola ku vamanjetu.—Tanga Isaya 65:13, 14.

8. Elivulu lia Mateo 5:3 li tu kuatisa ndati oku kuata elomboloko liesanju liocili?

⁸ Tu tenda ndati ocisimĩlo cokuti omunu ka sukila oku fendela Suku oco a kuate esanju? Nye ci tu kuatisa oku kuata esanju liocili? Vamue va kuete esanju momo va linga ovopange va sole, olomapalo ale ovina vikuavo. Vakuavo va sanjuka momo epata liavo li likuete omunga lukamba. Ocili okuti, ovina viaco vi tu nenela esanju. Pole, omuenyo wetu u kuete ocimãho cimue ca velapo. Etu ka tu kasi ndovinyama ka via kũlĩhĩle ululiki. Yehova wa tu lulika lonjila yimue okuti, tu kuata esanju eci tu u kũlĩha loku u fendela. (Tanga Mateo 5:3.) Eli olio esunga lieci tu kuetele esanju poku liongolola la vamanji, oco tu livetiye pokati kuenda oku fendela Yehova. (Osamo 133:1) Tu kuetevo esanju omo lioku tiamẽla kongongela ya vamanji voluali luosi, lekalo liwa kuenda elavoko lio kovaso yoloneke.

9. (a) Ocisimĩlo cipi catiamẽla koku lipekela ca siata voluali? (b) Momo lie Ondaka ya Suku yi pisila ukahonga?

⁹ “Oku lipekela osimbu omunu ka kuelele ka cĩviko.” Omanu valua va siata oku popia vati: “Linga cosi o yongola. Oku lipekela osimbu omunu ka kuelele ka cĩviko.” Pole, ocisimĩlo caco ka ca sungulukile. Momo lie? Momo ondaka ya Suku yi pisa evĩho liukahonga.  * (Tanga etosi pombuelo yemẽla.) (Tanga 1 Va Tesalonike 4:3-8.) Omo okuti Yehova ululiki wetu, o kuete omoko yoku tumbika ovihandeleko oco vi tu songuile. Embimbiliya li popia okuti ulume lukãi okuti va kuela, ovo lika va pondola oku lipekela. Yehova wa tu ĩha ovihandeleko viaco momo o tu sole. Nda vosi va likolisilako oku pokola kovihandeleko viaye, vepata mu kala ocisola, esumbilo kuenda oku kolapo. Ocili okuti, Suku o ka sombisa vana va sinila ocihandeleko caco.—Va Heveru 13:4.

10. Nye tu sukila oku linga oco tu yuvule evĩho liukahonga?

¹⁰ Embimbiliya li tu longisa ndomo tu yuvula evĩho liukahonga. Omo liaco, ci kuete esilivilo oku lavulula ovina tu tala. Yesu wa popia hati: “Wosi o vanja kukãi loñeyi yĩvi,  wa linga ale laye ukahokolo vutima waye. Nda iso liove liondio li ku kokela ocilondokua, litofolamo kuenje linasi.” (Mateo 5:28, 29) Omo liaco, tu yuvuli oku tala omanu va kasi epolõla haivo va linga ukahonga kuenda oku yevelela ovisikilo vĩvi. Paulu wa soneha ndoco: “Ipayi ovimatamata vietimba liene okuti vio kilu lieve, ndeci evĩho liukahonga.” (Va Kolosai 3:5) Handi vali, tu sukila oku lava ovisimĩlo vietu kuenda upopi wetu.—Va Efeso 5:3-5.

11. Momo lie omanu valua va siatela oku sanda upange wa kemãla?

¹¹ “Oco o kuate esanju o sukila upange umue wa kemãla.” Omanu valua va sima okuti, nda va sanda upange umue wa kemãla, va ka kala olowasi kuenda oku kuata ekalo liwa. Valua va sima okuti oku kuata upange wa kemãla, oco ocina ca velapo komuenyo. Omo liaco, Akristão vamue va pondolavo oku vetiyiwa lovisimĩlo viaco.

12. Momo lie oku kuata upange umue wa kemãla ka ci nenela esanju liocili?

¹² Anga hẽ oco tu kuate esanju tu sukila oku kuata upange u tu ĩha ekemãlo? Sio. Sokolola eci ca pita la Satana. Eye wa yonguile oku kuata unene kuenda ekemãlo. Pole, Embimbiliya ka li popi okuti eye o kuete esanju. Satana o kasi lonyeño yalua. (Mateo 4:8, 9; Esituluilo 12:12) Esanju li tunda koluhimo, ka li sokisiwa lesanju li tunda koku longisa omunu umue catiamẽla ku Yehova kuenda kelavoko liomuenyo ko pui. Handi vali, oluali lulo luvetiya omunu oku li velisapo, oku kala ongangala, loku li kuatela onya. Pole, a likolisilo osi omunu a linga oco a kuate ekemãlo, a kasi ndoku “seteka oku kuata ofela.”—Ukundi 4:4.

13. (a) Tu tenda ndati upange wetu woku sanda eteku? (b) Nye ca vetiya Paulu oku kuata esanju liocili?

¹³ Ocili okuti, tu sukila upange woku sanda eteku kuenda ka cĩviko oku linga upange umue tu sole. Pole, ka citava okuti upange wetu u kala ocina ca velapo komuenyo. Yesu wa popia hati: “Lomue o tẽla oku vumba vacime vavali; pamue o suvuka umue kuenda o sola ukuavo, ale o kakatela umue kuenje o pembula ukuavo. Ka vu tẽla oku vumba Suku kuenda Ovokuasi.” (Mateo 6:24) Oku vumba Yehova kuenda oku longisa omanu Embimbiliya, ci tu nenela esanju lialua. Upostolo Paulu wa kuatavo esanju liaco. Eci a kala umalẽhe, wa kuata  ekalo limue liekemãlo. Pole, wa kuata lika esanju liocili, eci a fetika oku longisa ocili komanu kuenda wa mola ndomo omanu va kala oku linga apongoloko komuenyo wavo. (Tanga 1 Va Tesalonike 2:13, 19, 20.) Ka kuli upange laumue wa velapo vali okuti oku vumba Yehova loku longisa omanu ci sule!

14. Momo lie valua va simĩla okuti omanu va tẽla oku tetulula ovitangi violuali?

¹⁴ “Tu pondola oku malako ovitangi violuali.” Omanu valua va siata oku kuata ocisimĩlo caco. Momo lie? Momo ci sokisiwa loku popia okuti ka tu sukila oku songuiwa la Suku kuenda tu linga ovina tu yongola. Handi vali, vamue va tava okuti omanu va pandola oku mioñolola ekalo lioluali. Ndomo ca lekisiwa vakonomuiso amue a lingiwa, uyaki, ungangala, oku vela kuenda uhukũi vi kasi oku tepuluka. Ulandu umue wa lekisa okuti: “Ekalo liomanu li kasi oku pongoloka momo omanu va nõlapo okuti oluali lu kala ocitumãlo cimue ca velapo.” Eci hẽ ocili? Anga hẽ omanu va kasi muẽle oku tẽla oku tetulula ovitangi violuali? Tu kulĩhĩsi ovolandu a tiamẽla kovitangi viaco.

15. Ovina vipi vi lekisa okuti ovitangi violuali via livokiya?

¹⁵ Anga hẽ omanu va siata oku tetulula ovitangi viuyaki? Vokuenda Kuyaki Watete lowu Wavali wa pita voluali luosi, ci pitahãla 60 kolohuluwa viomanu via fa. Kunyamo  wo 2015, ci soka 12.4 kolohuluwa viomanu, va sia olonjo viavo omo liuyaki ale elambalalo. Etendelo liaco, lia soka 65 kolohũlũkãi violohuluwa viomanu. Nye ci popiwa catiamẽla kovina vĩvi? Ocili okuti kolonepa vimue ovina vĩvi via tepuluka. Pole, ovina vĩvi vi lingiwa vo Internet, ungangala vepata, kuenda umondi, vi kasi oku livokiya. Nye ci popiwa catiamẽla kovovei? Ocili okuti, ovovei amue a siata oku sakuiwa. Pole, kunyamo wo 2013, ulandu umue wa lekisa okuti unyamo lunyamo, ku fa eci ci soka olohũlũkãi 9 komanu, okuti ka va tẽlisile 60 kanyamo omo liuvei wo vutima, uvei vowoño, o kanser, uvei wesuka kuenda uvei wondiambete. Nye ci popiwa catiamẽla kuhukũi? Ndomo ca lekisiwa Lombango Yoluali etendelo liomanu olohukũi vocifuka co Afrika lia livokiya. Kunyamo wo 1990, kua kala eci ci soka 280 kolohũlũkãi violohukũi, kuenje kunyamo wo 2012, kua kala eci ci soka 330 kolohũlũkãi violohukũi.

16. (a) Momo lie Usoma wa Suku owo lika u tẽla oku tetulula ovitangi violuali? (b) Ndomo ca lekisiwa kelivulu lia Isaya kuenda Liosamo 72, asumulũho api Usoma wa Suku u ka nena?

¹⁶ Ovisoko viopulitika kuenda violomĩlu violuali lulo, vi songuiwa lomanu va kuepela. Kuenje omanu vaco ka va tẽla oku malako uyaki, ovina vĩvi, ovovei kuenda uhukũi. Usoma wa Suku owo lika u ka tẽla oku malako ovitangi viaco. Sokolola eci Yehova a ka lingila omanu. Usoma waye u ka malako ovina viosi vi koka uyaki, epela, ovitukiko, ocituwa coku velisapo ofeka, etavo liesanda kuenda Satana. (Osamo 46:8, 9) Usoma wa Suku u kamalako ovina vĩvi. Koloneke vilo, usoma waco u kasi oku longisa omanu valua oku lisola loku likolela pokati. Ka kuli uviali ukuavo u pondola oku ci linga. (Isaya 11:9) Yehova o kamalakovo ovovei kuenje omanu vosi va ka kuata uhayele wa suapo. (Isaya 35:5, 6) Eye o kamalako uhukũi loku eca kafendeli vaye ovina viosi va sukila oco va kuate esanju kuenda ukamba laye. Omanu vosi va ka kuata ekalo liwa komuenyo.—Osamo 72:12, 13.

17. O yuvula ndati ovisimĩlo violuali?

¹⁷ Eci o yeva ocisimĩlo cimue coluali, ku ka ecelele okuti ci honguisa ekolelo liove. Konomuisa Vembimbiliya kueci catiamẽla kondaka yaco kuenda sapela la manji umue wa loñoloha. Kũlĩhĩsa eci ci vetiya omanu oku kuata ocisimĩlo caco, esunga lieci ka ca sungulukilile kuenda ndomo o ci yuvula. Tu pondola oku liteyuila etu muẽle kovisimĩlo violuali, poku linga eci Paulu a popia hati: “Endaendi ndava va kuete olondunge pokati ka vana ka va tiamẽlele kekongelo . . . okuti vu kũlĩha ndomo vu tambulula omunu umue.”—Va Kolosai 4:5, 6.