NDA citiwa kunyamo wo 1923 ko Hemsworth kolupale luo Yorkshire ko Inglaterra. Ame nda kuata huvange, o tukuiwa okuti, Bob. Eci nda tẽlisa akũi ecea, isietu wa kuata alivulu amue a lombolola ndomo etavo liesanda lia siata oku kemba omanu. Isietu wa komõha calua poku tanga alivulu aco. Eye ka solaile ovituwa via songui vetavo omo ka va siatele oku kapako ovina va longisa. Eci pa pita anyamo amue, manji Bob Atkinson, weya konjo yetu kuenda wa yevalisa yimue pokati kolohundo via Manji Rutherford. Noke tua limbuka okuti ohundo yaco, ya kala ndeyi yocimunga ca panga alivulu Isiange a tangele. Olonjali viange via laleka Manji Atkinson oco tu li le kumosi ondalelo loku tambulula apulilo etu atiamẽla Kembimbiliya. Eye wa tu laleka oku enda kolohongele konjo ya manji umue wa kala ocipepi letu. Tua fetika oku enda kolohongele oloneke viosi kuenje ekongelo limue litito lia fetikiwa ko Hemsworth. Vokatembo katito, tua fetika oku yekisa vamanji va nyula akongelo loku laleka akundi votembo yosi oco tu lie onanya. Vamanji vaco va ndi vetiya calua.

Kotembo yaco, epata lietu lia fetika oku linga omĩlu. Pole, isiange wa sapuila huvange hati: “Nda o yongola oku kala ukundi wotembo yosi, etu tu ku kuatisa.” Bob wa ci sanjukila, kuenje eci a tẽlisa 21 kanyamo wa linga ukundi wotembo yosi. Noke yanyamo avali, eci nda tẽlisa 16 kanyamo, nda lingavo ukundi wotembo yosi. Kasulilo olosemana, nda enda oku talavaya la vamanji, pole, vokati kosemana nda enda oku talavaya lika wange. Nda enda oku talavaya longalamafone yo peka, lotuikanda tuoku eca uvangi, okuti otuikanda tumue tutito mu sangiwa esapulo limue lia leluka Liembimbiliya. Yehova wa ndi sumũlũisa poku nyiha omunu umue ndi longisa Embimbiliya okuti, wa amamako oku kula konepa yespiritu. Valua pokati kepata liaye va tava kocili. Kunyamo wa kuamamo, nda tambula ocikele coku kala ukundi o likasi kumue lamanji Mary Henshall. Tua tumiwa kolupale luo Cheshire kocikanjo cimue okuti lalimue eteke kua kaile akundi.

Vokuenda Kuyaki Wavali wa pita voluali luosi, akãi va sukilile oku linga upange umue woku kuatisa kuyaki. Asongui vatavo ka va endaile kuyaki,  kuenje omo tua kala akundi va likasi, tua similevo okuti ka tu endi kuyaki. Pole, olombiali ka via ci solele kuenje nda kapiwa vokayike oloneke 31. Vunyamo wa kuamamo eci nda tẽlisa 19 kanyamo, omo okuti ovisimĩlo viange ka via ngecelele oku kuatisa kuyaki nda endele kombonge olonjanja vivali. Pole, volonjanja viaco vivali olombiali va ngeca. Vokuenda kuotembo yaco, nda limbuka okuti espiritu sandu lia ndi kuatisa kuenda Yehova wa ñolisa loku nyĩha ongusu.—Isaya 41:10, 13.

Manji Arthur Matthews lame tua lisanga kunyamo wo 1946. Manji Arthur wa kala vokayike olosãi vitatu omo ka tavele oku enda kuyaki. Eci a tunda vokayike, wa likongela la manjaye Dennis okuti ukundi o likasi, kofeka yo Hemsworth. Isiavo wa va longisile eci catiamẽla ku Yehova tunde vutila kuenje ovo va papatisiwa eci va kala amalẽhe. Eci va fetika upange wukundi wotembo yosi, manji Dennis wa tambula ocikele cikuavo kofeka yo Irlanda. Omo liaco, manji Arthur wa siala lika waye. Olonjali viange via komõha omo liupange uwa a linga. Kuenje vo laleka oco va kale laye. Eci nda ka nyũlile olonjali viange, manji Arthur kumue lame, tua enda oku sukula alonga tua li la. Noke tua fetika oku li sonehẽla ovikanda. Vokuenda kunyamo wo 1948, manji Arthur wa kapiwile vali vokayike olosãi vitatu. Kunyamo wa kuamamo wo 1949, tua kuela kosãi ya Susu kuenda ocimãho cetu oku kala kupange ulikasi wotembo yosi toke eci otembo yecelela. Tua kuata utate walua oco tu talavaye ciwa lolombongo vietu, kuenje koloneke viepuyuko tua enda oku landisa apako oco tu kuate olombongo. Lasumũlũho a Yehova, tua kolela okuti tu amamako lupange wakundi votembo yosi.

Noke yoku pita unyamo, tua tambula ocikele coku enda Konano yofeka yo Irlanda, tete tua enda ko Armagh, noke ko Newry, okuti alupale aco, atiamẽla ketavo Liokatolika. Omanu valua va tiamẽlele ketavo liaco, kuenje tua sukilile oku kuata utate walua loku lavulula poku kundila omanu. Tua enda oku lingila olohongele vietu konjo ya vamanji yi kasi ocinala ci soka 16 kolokilometulu la pa tu kasi. Kolohongele viaco kua kala lika omanu ecelãla. Olonjanja vimue tua enda oku linga olohongele viaco koñolosi. Tua enda oku lala posi kuenje eci ku ca tu lia ongau. Tu kuete esanju poku kũlĩha okuti cilo kocitumãlo caco kuli Olombangi vialua via Yehova.

Huvange lukãi waye Lottie, va kala ale kupange wakundi va likasi ko Konano yofeka yo Irlanda kuenje kunyamo wo 1952, kakuãla ketu tua endele kohongele yofeka ko Belfast. Manji umue wa lekisa ohenda kokuetu kuenje kakuãla ketu, tua kala konjo yaye kumue la manji Pryce Hughes, onumiwa yo ko filiale kofeka yo Grã-Bretanha. Eteke limue koñolosi, tua kala oku kũlĩhisa okokanda kamue losapi hati: “O Caminho de Deus é Amor” oko ka sandekiwa oco ka kuatise omanu kofeka yo Irlanda. Manji Hughes wa lombolola okuti, ka ca lelukile oku kundila omanu vatiamẽla ketavo lio Katolika ko República yo Irlanda. Vamanji va kisikiwa oku siapo ovitumãlo va kala kuenje asongui vatavo va vetiya omanu oco va tipule vamanji. Manji Pryce wa popia hati: “Tu sukila vamanji vakuele okuti va kuete akãlu oco va kuatise kupange u likasi woku eca otuikanda vofeka yosi.” *  (Tala etosi.) Noke tua popia hati, “Tu Tava!”

Akundi votembo yosi va kala ko Dublin, konjo ya manji o tukuiwa hati, Ma Rutland, ukãi umue ukuekolelo okuti wa vumba Yehova vokuenda kuanyamo alua. Tua kalakovo otembo yimue kuenda tua landisa vimue pokati kovikuata vietu. Kuenje, kakuãla ketu tua londa komoto yamanji Bob oco tu ka sande ekãlu limue lioku landa. Tua sanga lika ekãlu limue liosimbu, pole, lia kala ciwa kuenje tua pinga komunu wa landisa ekãlu liaco oco a ka lituale konjo tua kala. Momo pokati ketu lomue wa tẽlele oku liendisa. Keteke liaco, ulume wange Arthur osimbu ka pekelele wa tumãla kula oku lipindisa ndomo a laikele oku endisa ekãlu liaco. Komẽle yikuavo, osimbu a kala oku seteka oku tundisa ekãlu posamua, omissionalia yimue yi tu kuyiwa hati, Mildred Willett una wa laikele oku likuela lamanji John Barr, weya. Omo okuti wa telẽle oku endisa, wa tu kuatisa ndomo tu endisa kuenje tua fetika oku enda.

Noke tua sukilile oku sanga ocitumãlo cimue coku kala. Vamanji va tu sapuila oco tu yuvule oku kala vonjo yendela kalola, sanga ovanyãli va yi timĩha. Omo liaco, tua sadiliya onjo yikuavo, pole, ka tua sangele layimue. Luteke kakuãla ketu tualale vekãlu. Keteke likuavo, vosi yetu tua sanga lika okanjo kamue kalola ka kuete olohama vivali. Ya linga onjo yetu. Ka tua kuatele ocitangi coku sia okanjo kaco pocitumãlo ca kamba vetu vakuakulima. Tua kundila kocikanjo cimue ci kuete 16 toke 24 kolokilometulu ocipãla lapa tua sia okanjo kaco. Noke tua tiukila kuna tua sile okanjo oco tu kundile omanu vo kocitumãlo caco.

Tua nyula olonjo viosi vio kombuelo yo República yo Irlanda okuti ka kua kaile alambalalo alua. Tua eca eci ci pitahãla 20.000 kotuikanda kuenda tua tuma olonduko viomanu vosi va lekisa onjongole kofiliale yo Grã-Bretanha. Tu kuete esumũlũho lialua omo lioku kuata Olombangi vialua Via Yehova kofeka yo Irlanda!

Noke lianyamo amue, tua tambula ocikele cikuavo coku enda kombuelo yo Londres. Noke liolosemana vimue, vamanji va tunda kofiliale yo Grã-Bretanha va vilikiya ulume wange Arthur kuenda va pinga kokuaye nda citava okuti o fetika upange woku nyula akongelo keteke likuavo! Tua pindisiwa vokuenda kuosemana yimosi noke tua linga ungende woku fetika upange woku nyula akongelo kofeka yo Eskosia, kuenje ulume wange Arthur ka kuatele otembo yalua yoku pongiya olohundo viaye. Eye wa nõlelepo oku tẽlisa ocikele coci kupange wa Yehova ndaño lovitangi. Ongangu yaye yiwa ya mbetiya calua. Tua sanjukila ocikele cetu coku nyũla akongelo. Vokuenda kuanyamo amue, tua kundila kocikanjo ka kua kaile akundi, tua kuata asumũlũho omo lioku kala la vamanji.

Eci ulume wange Arthur a lalekiwa oku enda kosikola yo Gileada kunyamo wo 1962, tua sukilile oku sokolola calua. Epindiso liaco lia lingiwa olosãi ekũi, pole, ame saponduile oku enda laye omo sia lalekiwile. Tua nõlapo oku tava kelaleko liaco. Omo okuti ame sia kuatele ekamba liokaliye okuti ukundi wotembo yosi, ofiliale ya ndi tuma vali ko Hemsworth kupange wakundi ulikasi. Eci ulume wange Arthur a tiuka noke liunyamo,  tua tumiwa kupange woku nyũla ovaimbo. Vocikanjo cetu mua kongelele ofeka yo Eskosia, Konano yo Inglaterra kuenda Konano yo Irlanda.

Kunyamo wo 1964, tua tumiwa ko Betele yo República yo Irlanda. Nda kuata esakalalo lialua, eci nda tambula ocikele coku enda ko Betele momo nda solaile upange woku nyũla akongelo. Cilo, ngeca olopandu omo liesumũluho ñuete lioku talavaya ko Betele. Nda limbuka okuti, nda ove o tava ocikele cimue o sima okuti ku ka ci tẽlisa, Yehova o ka ku sumũlũisa. Ko Betele nda talavaya voseketa, oku longeka alivulu, oku teleka kuenda oku puenya. Olonjanja vimue, tua endaile kupange woku nyũla ovambo kuenda tua lisanga la vamanji vo kofeka yosi. Poku mola oku amamako kuomanu tu longisa Embimbiliya, ca pamisa ukamba wetu la vamanji kofeka yo Irlanda. Eli esumũlũho limue linene!

Ohongele yatete yolofeka, ya lingiwa kunyamo wo 1965 ko Irlanda. * (Tala etosi pombuelo yemẽla.) Ndaño kua kala elambalalo lialua, pole, ohongele yofeka ya enda ciwa. Kua kala 3.948 komanu kuenda kua papatisiwa 65 komanu. Ci soka 3.500 ya vamanji va tunda kolofeka vikuavo, va sikĩla kolonjo viomanu ko Dublin. Omanu vaco, va tambula ovikanda violopandu. Kuenje ovo va sanjukila ovituwa viwa via vamanji. Ohongele yaco, ya nena epongoloko liwa kofeka yo Irlanda.

Kunyamo wo 1966, onano kuenda ombuelo yofeka yo Irlanda, via kongeliwa ko Betele yo Dublin. Omunga yaco ya litepele leyi yo kocifuka cosi, kuna omanu va tepiwile omo liopulitika kuenda etavo. Tua sanjuka calua poku mola ndomo omanu valua va kala ketavo lio Katolika, va fetika oku lilongisa ocili loku fendela Yehova kumue la vamanjavo va kala vetavo lio Postante.

Kunyamo wo 2011, omuenyo wetu wa pongoloka eci o Betele yo ko Grã-Bretanha leyi yo ko Irlanda via kongeliwa kuenje tua tumiwa ko Betele yo ko Londres. Kotembo yaco, nda fetika oku kuata esakalalo omo liuvei wulume wange Arthur. Eye wa kuata uvei wo Parkinson. Ci sumuisa calua omo okuti, keteke 20 kosãi ya Kupemba wo 2015, ulume wange wa fa eci a kuata 66 kanyamo.

Noke lianyamo amue tunde eci ulume wange a fa, nda kuata evalo lialua vutima kuenda esumuo lialua. Kosimbu ulume wange Arthur wa enda oku ndi lembeleka calua. Ndu u kuetele ongeva yalua! Pole, eci o liyaka lovitangi ndevi, ukamba wove la Yehova u pamisiwa. Ndi sanjuka calua poku mola ndomo omanu va solele calua ulume wange Arthur. Nda tambula ovikanda vialua via vamanji ko Irlanda, ko Grã-Bretanha kuenda ko Estados Unidos. Ovikanda viaco, lelembeleko nda tambula ku nawa yange Dennis lukãi waye Mavis kuenda kovimumba viange Ruth la Judy, via ndi kuatisa calua.

Ocisonehua cimue ca siata oku ndi kuatisa calua ci sangiwa kelivulu lia Isaya 30:18. Ku popia ndoco: “Yehova o talamẽla oku u kuatisi; oco o katuka oku u lingi ohenda. Momo Yehova eye Suku yesunga; ava vo wimbila ovaso va sumũlũha.” Olondaka viaco via siata oku ndi lembeleka oku limbuka okuti, Yehova o kevelela lepandi oco a amaleko ovitangi vietu viosi kuenda oku tu ĩha ekalo liwa voluali luo kaliye.

Eci ndi sokolola kekalo lietu liosimbu, ndi limbuka ndomo Yehova a tu songuila kuenda a sumũluisa upange woku kunda ko Irlanda! Ñuete esumũlũho lialua omo lioku kala pokati komanu valua va kuatisa kupange waco. Ocili okuti, oku linga ovina Yehova a tu pinga ci nena asumũlũho.