1. Oco tu kule konepa yespiritu, nye tu sukila oku linga?

 TU KOMÕHA calua poku tala ndomo omõla umue a kula lonjanga. Ci molẽha ndu okuti oku kula kuaco kuocipikipiki. Pole, oku kula konepa yespiritu ka ku lingiwa vocipikipiki.  b (1 Va Kor. 13:11; Va Hev. 6:1) Oco tu tẽlise ocimãho caco, tu sukila oku kuata ukamba wa pama la Yehova. Tu sukilavo espiritu sandu liaye, lina li tu kuatisa oku kuata ovituwa viusanjuisa kuenda ovoloño awa a pondola oku tu pongiyila ovikele vio kovaso yoloneke.—Olosap. 1:5.

2. Nye tu pondola oku lilongisa kelivulu Liefetikilo 1:27 kuenda nye tu konomuisa vocipama cilo?

² Yehova wa lulika omanu okuti ulume lukãi. (Tanga Efetikilo 1:27.) Ocili okuti ulume lukãi va litepa ketimba kuenda va litepavo kolonepa vikuavo. Ndeci, Yehova wa lulika ulume lukãi oco va tẽlise ovikele viavo, kuenje ovo va sukila oku kuata ovituwa vi ka va kuatisa oku tẽlisa ovikele viaco. (Efet. 2:18) Vocipama cilo, tu konomuisa eci manji umue ufeko a pondola oku linga oco a kale ukãi umue wa pama konepa yespiritu. Vocipama  cikuãimo tu ka konomuisa eci vamanji akuenje va sukila oku linga.

3-4. Pi vamanji afeko va pondola oku sanga ongangu yiwa yoku setukula? (Talavo ociluvialuvia.)

³ Embimbiliya li tukula akãi valua va solele Yehova loku u vumba. (Tala vo jw.org ocipama losapi, “O Que Podemos Aprender Com As Mulheres Mencionadas na Bíblia?”) Ndomo ca lekisiwa kocisonehua kua kunamẽla osapi yocipama cilo, ovo ‘va likandangiyile kovituwa, va koleliwile kovina viosi’. Handi vali, vamanji akãi va pondola oku sanga vekongelo liavo vamanji akãi Akristão vakuangangu yiwa yoku setukula.

⁴ Ene a vamanji afeko, momo lie ka vu likolisililako oku kũlĩha vamanji vamue akãi va pama konepa yespiritu vana vu pondola oku kuama ongangu yavo? Limbuka ovituwa viavo viwa, noke sokololi ndomo vu pondola oku lekisa ovituwa viaco. Vovinimbu vikuãimo tu konomuisa ovituwa vitatu vi kuete esilivilo vamanji akãi va sukila oku kuata.

5. Momo lie umbombe u kuetele esilivilo kukãi umue wa pama kespiritu?

⁵ Umbombe ocituwa cimue ci kuete esilivilo koku kula konepa yespiritu. Nda ukãi umue embombe, o ka kuata ukamba uwa la Yehova kuenda la vakuavo. (Tia. 4:6) Ndeci, ukãi umue o sole Yehova, lumbombe o likolisilako oku kuama olonumbi vioku songola Isiaye wokilu a tumbika. (1 Va Kor. 11:3) Olonumbi viaco vi pondola oku kapiwako vekongelo kuenda vepata. c

6. Nye amalẽhe afeko va pondola oku lilongisila kumbombe wa Rebeka?

⁶ Tu konomuisi ulandu wa Rebeka. Eye wa kala ukãi umue wa kuatele uloño lutõi vokuenda kuomuenyo waye kuenda wa kũlĩhĩle otembo yoku linga ocina cimue. (Efet. 24:58; 27:5-17) Eye wa kala ukuesumbilo kuenda ukuepokolo. (Efet. 24:17, 18, 65) Nda ove o lekisa  umbombe koku kuatisa kovopange a Yehova ndeci ca linga Rebeka, o ka kala ongangu yiwa vepata liove kuenda vekongelo o kasi.

7. Amalẽhe afeko va setukula ndati Ester poku lekisa esuluviko?

⁷ Esuluviko ocituwa cikuavo Akristão vosi va pama kespiritu va sukila oku kuata. Embimbiliya lia popia hati: “Olondunge vi kasi la vana va li suluvika.” (Olosap. 11:2) Ester wa kala ukãi umue wa lisuluvikile haiye wa kala ufendeli ukuekolelo wa Suku. Esuluviko liaye lio kuatisa oku yuvula epela eci a linga Nasoma. Eye wa yevelela kelungulo liepalume liaye Mordekai kuenje wa li kuama. (Ester 2:10, 20, 22) Ove o pondolavo oku lekisa esuluviko poku tava kalungulo.—Titu 2:3-5.

8. Ndomo ca lekisiwa kukanda 1 Timoteo 2:9, 10, esuluviko li kuatisa ndati amalẽhe afeko oku nõla lolondunge uwalo kuenda oku liposuisa?

⁸ Ester wa lekisa vali esuluviko konjila yikuavo. Eye wa kala “ufeko wa posokele calua;” handi vali, ka setekele oku limolẽhisa komanu. (Este. 2:7, 15) Ukãi Ukristão, o kuatisiwa ndati longangu ya Ester? Yimue pokati kolonjila, ya lomboluiwa kukanda 1 Timoteo 2:9, 10 (Tanga.) Upostolo Paulu wa sapuila akãi Akristão oku wala lonjila yimue ya sunguluka kuenda oku kola. Kelimi lio Helasi oku tukula ondaka uwalo wakãi Akristão, ca lombolokele okuti owo wa sukilile oku sumbiwa kuenda oku sokolola ndomo amanu vakuavo va ka liyeva catiamẽla kuwalo waye. Tu sanjuka calua oku mola vamanji akãi va siata oku kuama elungulo eli!

9. Nye tu lilongisila kongangu ya Avigaile?

⁹ Olondunge ocituwa cikuavo akãi vosi Akristão va pama kespiritu va sukila oku lekisa. Olondunge vi lomboloka nye? Olondunge vi lomboloka uloño woku kũlĩha oku tepisa eci ciwa leci cĩvi, noke omunu o nõlapo oku linga eci ciwa. Konomuisa ulandu wa Avigaile. Ulume waye wa nõlele onjila yimue okuti, nda ya nena ovitangi ku vosi vakuepata liaye. Lonjanga yalua Avigaile wa sanda onjila yoku ci tetulula. Omo lioku lekisa olondunge, wa popela ovimuenyo. (1 Sam. 25:14-23, 32-35) Olondunge vi tu kuatisavo oku kũlĩha otembo tu sukila oku vangula kuenda otembo yoku ũha. Eci ci pondola oku tu kuatisa oku lekisa esunguluko koku kapako vakuetu.—1 Va Tes. 4:11.

10-11. O pondola oku li kuatisa ndati ove muẽle kuenda vakuene poku tanga loku soneha ciwa? (Talavo ociluvialuvia.)

¹⁰ Ukãi umue Ukristão, o sukila oku lilongisa ovoloño amue. Ovoloño amue afeko va lilongisa tunde vumõla, a pondola oku va kuatisa vokuenda kuomuenyo wavo wosi. Kũlĩhĩsa ovolandu amue.

¹¹ Lilongisa oku tanga kuenda oku soneha ciwa. Kapata amue oku tanga kuenda oku soneha, ka va ci tendele nduloño umue u kuete esilivilo  akãi va sukila oku lilongisa. Pole, ci kuete esilivilo Kakristão vosi oku lilongisa oku tanga kuenda oku soneha. d (1 Tim. 4:13) Omo liaco, ku ka ecelele okuti cimue ci ku tateka oku lilongisa oku tanga kuenda oku soneha ciwa. Onima yipi o pondola oku kuata? Ovoloño aco, a ka ku kuatisa oku sanga upange. Handi vali, ci ka lelukavo kokuove oku lilongisa Embimbiliya kuenda oku kala ulongisi uwa. Ca velapo vali, ceci okuti o ka kuata ukamba uwa la Yehova poku tanga Ondaka yaye kuenda oku sokolola ovina wa tanga.—Yeh. 1:8; 1 Tim. 4:15.

12. Nye tua lilongisa kelivulu Liolosapo 31:26, catiamẽla koku sapela?

¹² Lilongisa oku sapela ciwa lomanu. Akristão va sukila oku lisapela lonjila yimue ya sunguluka. Eli olio esunga lieci ndonge Tiago a tu lunguila hati: “Omunu lomunu a kale ukuanjanga koku yevelela, a livale koku popia.” (Tia. 1:19) Eci o yevelela lutate osimbu vakuene va vangula, o lekisa “ocikembe” kokuavo. (1 Pet. 3:8) Nda okuti ku kuete elomboloko lieci omunu umue a kasi oku vangula, ale ceci a yevite, linga apulilo a sunguluka. Noke sokolola osimbu handi kua vanguile. (Olosap. 15:28 etosi.) Lipula ndoco: Eci ndi yongola oku vangula cocili muẽle kuenda ci pamisa? Ci lekisa hẽ esumbilo kuenda ocisola? Lilongisila ku vamanji akãi va kuete uloño woku yevelela lutate kuenda woku vangula ciwa. (Tanga Olosapo 31:26.) Yevelela lutate eci va kasi oku vangula kuenda ndomo va vangula. Nda wa lilongisa ciwa uloño waco, o ka kuata ukamba uwa la vakuene.

13. O lilongisa ndati oku ongotiya ciwa onjo? (Talavo ociluvialuvia.)

¹³ Lilongisa oku ongotiya onjo. Kovitumãlo vialua akãi va linga upange walua wovonjo. Ina yove ale manji umue wa loñoloha o pondola oku ku longisa oku linga ciwa ovopange. Manji umue o tukuiwa Cindy wa popia hati: “Yimue pokati kolombanjaile ina yange a nyĩha, oku ndi longisa oku limbuka esanju li tunda koku linga ovopange. Oku lilongisa ovopange amue ndeci: Oku teleka, oku yelisa, oku tonga kuenda oku landa ovina, ca leluisa omuenyo wange kuenda ca ñuatisa oku linga vali calua kupange wa Yehova. Ina yange wa ndi longisavo oku kuata ocituwa coku yekisa kuenje eci ca ñuatisa oku kũlĩha vamanji valua vakuangangu yiwa nda ponduile oku setukula.” (Olosap. 31:15, 21, 22) Ukãi umue wa safuka kuenda ukuakuyekisa okuti wa lilongisa oku ongotiya, o pondola oku kuatisa calua epata liaye kuenda ekongelo.—Olosap. 31:13, 17, 27; Ovil. 16:15.

14. Nye o lilongisila kulandu wa manji Crystal kuenda cipi ci sukila oku kala ocimãho cove?

¹⁴ Lilongisa oku sanjukila ovina o kuete. Ci kuete esilivilo Kakristão vosi oku sanjukila ovina va kuete. (Va Fil. 4:11) Manji umue o tukuiwa Crystal hati: “Olonjali viange  via mbetiya oku nõla uloño umue kosikola, una wa laikele oku ñuatisa kovaso yoloneke. Isiange wa mbetiyavo oku kũlĩha ndomo ndi talavaya kuenda oku ongotiya olombongo vionjo yimue yupange kuenje ca ndi kuatisa calua.” Oku lilongisa lika ndomo o nganyala olombongo ka ci tẽla, ci sukilavo oku likolisilako oku lilongisa ndomo o talavaya lavio. (Olosap. 31:16, 18) Amamako oku tiamisila utima wove kovimãho viespiritu, poku yuvula olofuka ka vi sukiliwa kuenda oku sanjukila ovina o kuete.—1 Tim. 6:8.

15-16. Vamanji akãi ka va kuelele va kuatisa ndati vakuavo? (Marko 10:29, 30)

¹⁵ Eci o lilongisa ovituwa vi sanjuisa Yehova kuenda ovoloño awa, ci ka ku kuatisa oku lipongiyila ovopange o kovaso. Kũlĩhĩsa ovolandu amue ndomo o pondola oku ci linga.

¹⁶ Ove o pondola oku nõla oku kala omunu ka kuelele vokuenda kuotembo yimue. Ndeci Yesu a ci popia, akãi vamue va nõlapo okuti ka va kuela ndaño okuti ovituwa viapata avo ka vi ecelela oku ci linga. (Mat. 19:10-12) Vakuavo vamamako okuti ka va kuela omo liasunga amue. Kolela okuti Yehova la Yesu ka va sepula Akristão vana ka va kuelele. Voluali luosi vamanji akãi ka va kuelele, va tendiwa okuti esumũlũho linene vekongelo. Ocisola cavo kuenda ocituwa cavo coku kapako vakuavo, ci vetiya akãi vakuavo Akristão oku pama konepa yespiritu kuenda oku kala va ina ya valua konepa yespiritu.—Tanga Marko 10:29, 30; 1 Tim. 5:2.

17. Manji umue ufeko o lipongiya ndati cilo oco a iñile kupange wakundi votembo yosi?

¹⁷ O pondola oku litumbika kupange wotembo yosi. Akãi Akristão voluali luosi, ovo va litumbika vali kupange woku kunda. (Osa. 68:11) O pondola hẽ oku linga esokiyo cilo lioku iñila kupange wakundi votembo yosi? Citava okuti o linga ukundi wotembo yosi, oku kuatisa kupange woku tunga, ale kupange wo Betele. Likutilila eci catiamẽla kocimãho cove. Sapela la vamanji va kasi ale kupange waco kuenda limbuka eci ove o sukila oku linga oco o litumbikevo kupange waco. Noke linga esokiyo li ka ku kuatisa oku tẽlisa ocimãho caco. Oku tẽlisa ocimãho cove, ci ka ku ĩha apuluvi alua oku linga upange wa Yehova.

18. Momo lie manji ukãi a sukilila oku nõla lutate ulume a likuela laye? (Talavo ociluvialuvia.)

¹⁸ O pondola oku nõla oku kuela. Ovituwa kuenda ovoloño tua konomuisa ale, vi ka ku kuatisa oku kala ukãi umue uwa. Pole, nda o  kasi oku sokolola oku kuela, o sukila oku nõla lutate omunu o likuela laye. Momo, onjila yimue yi kuete esilivilo lialua o pondola oku nõla. Ivaluka okuti o ka sukila oku pokola konjila yoku songola yulume o ka likuela laye. (Va Rom. 7:2; Va Efe. 5:23, 33) Omo liaco, lipula ndoco: Eye hẽ Ukristão umue wa pama kespiritu? Wa pitisa hẽ kovaso ovopange usoma? Wa siata hẽ oku nõla olonjila via sunguluka? O limbuka hẽ akulueya aye? Wa sumbila hẽ akãi? O kuete hẽ ovoloño oku ñuatisa konepa yespiritu, yoketimba kuenda kovisimĩlo? O tẽlisa ciwa ovikele viaye? Ndeci, ovikele vipi a kuete vekongelo kuenda wa siata oku vi tẽlisa ndati? (Luka 16:10; 1 Tim. 5:8) Omo liaco, nda o yongola oku sanga ulume umue uwa, o sukilavo oku kala ukãi umue uwa.

19. Momo lie ukãi okuele a sukilila oku sanjuka poku tukuiwa okuti “oñuatisi” yulume waye?

¹⁹ Embimbiliya li popia hati, ukãi uwa “oñuatisi” yulume kuenda “ombandeki” yaye. (Efet. 2:18) Anga hẽ ci lekisa okuti ukãi ka kuete esilivilo? Sio, hacoko! Ocikele cukãi coku kala oñuatisi ci kuete esilivilo lialua. Ivaluka okuti, olonjanja vialua Embimbiliya li tukulavo Yehova okuti, “oñuatisi.” (Osa. 54:4; Va Hev. 13:6) Ukãi o tendiwa okuti oñuatisi yocili, eci a kuatisa ulume waye koku nõla onjila yimue mua kongela epata. Eye o likolisilako oku linga cosi citava oco a kuatise omanu oku limbuka ovituwa viwa viulume waye. (Olosap. 31:11, 12; 1 Tim. 3:11) Ove o pondola oku lipongiya cilo, oco o kale ukãi umue wa pamisa ocisola caye ku Yehova, loku kala oñuatisi yiwa kuvakuavo vepata kuenda vekongelo.

20. Ina umue uwa nye a sukila oku lingila epata liaye?

²⁰ Ove o pondola oku kala ina umue. Noke lioku kuela ove lulume wove pamue vu pondola oku kuata omãla. (Osa. 127:3) Omo liaco, ciwa oku sokolola kueci ci sukiliwa oco o kale ina umue uwa. Ovituwa kuenda ovoloño tua konomuisa vocipama cilo, vi ka ku kuatisa nda wa linga ukãi umue ohueli, ale ina umue. Nda ove o lekisa ocisola, ohenda kuenda epandi, o ka kuatisa epata liove oku kuata esanju kuenda oku kolapo.—Olosap. 24:3.

21. Ovisimĩlo vipi tu kuetele vamanji akãi kuenda momo lie? (Tala ociluvialuvia koñoño.)

²¹ Ene a vamanji akãi, etu tu vu soli calua omo liovina viosi wa siati oku lingila Yehova kuenda afendeli vaye. (Va Hev. 6:10) Ene wa siati oku likolisilako calua, oco vu kuati ovituwa viwa konepa yespiritu vina viu kuatisi ene, lomanu vakuavo kuenda oku li pongiyila ovikele vu laika oku kuata kovaso yoloneke. Ene vu soliwe calua vocisoko ca Yehova!