1. Ocisimĩlo cipi vamue va kuete catiamẽla koku kala komuenyo otembo ka yi pui?

 OMANU valua va siata oku seteka oku litekula ciwa kuenda oku pindisa etimba oco vamameko luhayele uwa kuenda oku kala otembo yalua komuenyo. Pole, ndaño ndoco, ka va lavoka oku kala otembo ka yi pui. Ovo va sima okuti ka ci tẽliwa oku kala otembo ka yi pui. Pole, kelivulu lia Yoano 3:16; kuenda 5:24, Yesu wa popia okuti, ci tẽliwa oku kuata “omuenyo ko pui.”

2. Elivulu lia Yoano ocipama 6 li popia nye catiamẽla komuenyo ko pui? (Yoano 6:39, 40)

² Eteke limue Yesu wa linga ocikomo cimue kuenje wa tekula owiñi walua womanu lolombolo kuenda olõsi. a Ocikomo caco ca komõhisa calua omanu. Pole, eci Yesu a popia keteke lia kuamamo ca komõhisa vali calua. Owiñi wa kuama Yesu toke ko Kafarinau ocipepi lowulo yo Galilea kuna eye wa va sapuila okuti, omanu va fa va laikele oku pinduiwa loku kala komuenyo otembo ka yi pui. (Tanga Yoano 6:39, 40.) Sokolola ndomo olondaka evi vi pondola oku nena esanju kakamba vove kuenda kepata liove. Olondaka Yesu a popia vi tu ĩha ekolelo liokuti, omanu vana va fa, va pondola oku pinduiwa  kuenda ove kumue lepata liove vu pondolavo oku kuata omuenyo ka u pui! Pole, olondaka Yesu a popia vovinimbu via kuamamo via Yoano ocipama 6, via tĩlile calua komanu oku kuata elomboloko liaco. Kuenje koloneke vilo, ca siatavo oku tĩla komanu oku kuata elomboloko liaco. Oco hẽ nye Yesu a popia?

3. Ndomo ca tangiwa ku Yoano 6:51, nye Yesu a situlula catiamẽla kokuaye muẽle?

³ Noke lia Yesu oku tekula owiñi walua, ovo va fetika olku sokolola komana Yehova a ecele ku va Isareli eci va kala vekolasoko. Ovisonehua vi tukula omana okuti ‘ombolo yi tunda kilu.’ (Osa. 105:40; Yoa. 6:31) Yesu wa tukula omana oco a va longise ocina cimue ci kuete esilivilo lialua. Ndaño okuti omana ya kala eliangiliyo liocikomo ca Suku, pole, omanu vana va lia omana yaco vokuenda kuotembo veya oku fa. (Yoa. 6:49) Konepa yikuavo Yesu wa litukula eye muẽle okuti, “ombolo yi tunda kilu,” “ombolo ya Suku,” kuenda ‘ombolo yomuenyo.’ (Yoa. 6:32, 33, 35) Yesu wa tukula etepiso li kuete esilivilo lialua li sangiwa pokati kaye kuenda o mana. Eye wa popia hati: “Ame ndimbolo yi kasi lomuenyo ya tunda kilu. Nda umue o lia kombolo eyi, o ka kala lomuenyo otembo ka yi pui.” (Tanga Yoano 6:51.) Va Yudea vaco va kuata atatahãi. Ovo ka va tẽlele oku kuata elomboloko lieci Yesu a popela okuti, eye ombolo ya tunda kilu kuenda “ombolo” yaco ya velelepo omana Suku a ecele ku vakukululu yavo. Noke Yesu wa va sapuila hati: “Ombolo ngeca, etimba liange.” Nye eye a yonguile oku popia lolondaka evi? Ci kuete esilivilo oku kuata elomboloko lieci Yesu a yonguile oku popia. Momo etambululo liaco li tu kuatisa oku kũlĩha ndomo tu kuata omuenyo ko pui oku kongelamo epata lietu. Omo liaco, tu kũlĩhĩsi eci Yesu a yonguile oku popia.

CECI CI LOMBOLOKA ‘OMBOLO YI KASI LOMUENYO’ KUENDA “ETIMBA LIANGE”

4. Momo lie vamue va salukila lolondaka via Yesu?

⁴ Omanu vamue va kala oku yevelela Yesu, va saluka eci eye a popia okuti wa laikele oku ‘eca, etimba liaye, oco omanu va kuate omuenyo.’ Pamue, ovo va kala oku sima okuti, Yesu wa yonguile okuti ovo va lia etimba liaye liositu. (Yoa. 6:52) Noke Yesu wa va sapuila ocina cimue okuti ca va saluisa vali calua. Eye hati: “Ka vu kuata omuenyo nda ka wa lili etimba lia Mõlomunu loku nyua osonde yaye.”—Yoa. 6:53.

5. Momo lie tua kolelela okuti Yesu ka yonguile oku sapuila komanu oco va nyue osonde yaye muẽle?

⁵ Koloneke via Noha, Yehova wa handelekele omanu oco ka va kalie osonde. (Efet. 9:3, 4) Noke, Yehova wa ecelevo Ocihandeleko ku va Isareli oco ka va kalie osonde. Wosi o lia osonde wa lakeile oku ‘pondiwa.’ (Ovis. 7:27, etosi) Yesu wa pokuile kocihandeleko caco. (Mat. 5:17-19) Kuenje eye nda lalimue eteke a kisika va Yudea oku lia etimba liaye liositu, ale o kunyua osonde yaye muẽle. Pole, Yesu poku vangula olondaka viaco viakãla, ocili okuti, wa kala oku longisa omanu ndomo va kuata “omuenyo ko pui.”—Yoa. 6:54.

6. Momo lie tu popela okuti olondaka via Yesu viokulia etimba liaye kuenda oku nyua osonde yaye viupopi wocindekaise?

⁶ Nye Yesu a yonguile oku popia? Ocili okuti Yesu wa kala oku vangula vupopi wocindekaise, ndeci a sapela lukãi u Samaria eci eye a popia hati: “Wosi o nyua kovava ndu wĩha, ka ka yeva vali enyona, pole, ovava ndu wĩha, a linga vokati kaye ono yovava a tumõhaila oku  eca omuenyo ko pui.” (Yoa. 4:7, 14) b Yesu ka kaile oku popia okuti u Samaria wa sukilile lika oku nyua ovava o pocisimo kuenje vocipikipiki o kala otembo ka yi pui. Cimuamue haico okuti, Yesu ka kaile oku popia okuti owiñi wo Kafarinau wa ponduile oku kala otembo ka yi pui nda va lile etimba liaye, ale oku nyua osonde yaye.

APULUVI AVALI A LITEPA

7. Nye omanu vamue va popia catiamẽla kolondaka via Yesu vi sangiwa ku Yoano 6:53?

⁷ Vamue va popia okuti, olondaka vi sanguiwa ku Yoano 6:53, Yesu wa kala oku lombolola eci omanu va sukilile oku linga Kondalelo ya Ñala, momo wa tukula olondaka vimuamue. (Yoa. 6:53; Mat. 26:26-28) Omanu vamue va popia okuti, vosi va kala Kondalelo ya Ñala, va sukila oku lia kombolo kuenda oku nyua kovinyu. Anga hẽ eci ocili? Ca sunguluka oku kũlĩha etambululo liaco, momo anyamo osi olohuluwa vialua viomanu voluali luosi, va siata oku liongolola oco va linge ocipito caco ci kuete esilivilo. Cilo, tu konomuisa etepiso li sangiwa kulandu wo kelivulu lia Yoano 6:53 kuenda eci Yesu a popia catiamẽla Kondalelo ya Ñala.

8. Etepiso lipi li kasi pokati kovolandu a-a avali? (Talavo ociluvialuvia.)

⁸ Tu konomuisa atepiso avali. Catete, otembo  yipi kuenda ocitumãlo Yesu a lombolola olondaka vi sanguiwa ku Yoano 6:53-56? Eye wa popia olondaka viaco kunyamo 32 K.K. ko Galilea, okuti kowiñi wa va Yudea. Citava okuti, ca pita eci handi ka papitile unyamo osimbu Yesu ka tumbikile Ondalelo ya Ñala ko Yerusalãi. Cavali, ku velie eye a sapuila olondaka viaco? Eye wa vi sapuila komanu vana va yonguile lika oku sanga okulia haivo ka va yonguile oku lilongisa catiamẽla ku Yehova kuenda Kusoma waye. (Yoa. 6:26) Ocili okuti, eci Yesu a vangula ovina vimue okuti ovo ka va kuatele elomboloko liaco, ovo lonjanga yalua va liwekapo oku tava kokuaye. Toke muẽle olondonge vimue via liwekapo oku tava kokuaye. (Yoa. 6:14, 36, 42, 60, 64, 66) Omanu vaco va litepele calua lovapostolo 11 vakuekolelo vana va kala la Yesu, noke lia 33 K.K. tunde eci eye a tumbika Ondalelo ya Ñala. Vepuluvi liaco, ovapostolo 11 va kala laye, ndaño ka va kuatele elomboloko liasuapo liovina viosi Yesu a kala oku longisa. Pole, ovapostolo vaco va kolelele okuti Yesu wa kala omõla a Suku kuenda eye wa tunda kilu. (Mat. 16:16) Kuenje Yesu wa pandiya ovapostolo vaye poku va sapuila hati: “Ene wa kali kumue lame kolohali viange.” (Luka 22:28) Atepiso a-a avali, a lekisa okuti olondaka vi sangiwa ku Yoano 6:53, Yesu kakaile oku lombolola eci ca laikele oku lipita Kondalelo ya Ñala. Pole, kuli vali ovovangi akuavo.

CECI OLONDAKA VIA YESU VI LOMBOLOKA KOKUOVE

9. Ocimunga cipi Yesu a kala oku tukula Kondalelo ya Ñala?

⁹ Vokuenda Kuondalelo ya Ñala, Yesu wa pitisa ombolo ka yi kuete etumbisa kovapostolo vaye kuenda wa va sapuila okuti oyo ya lombolokele etimba liaye. Noke eye wa popia lavo okuti ovinyu ya lombolokele ‘osonde yocisila.’ (Mar. 14:22-25; Luka 22:20; 1 Va Kor. 11:24) Ovina eye a popia vi kuete esilivilo lialua. Eye wa ci tukula okuti “ocisila cokaliye.” Ocisila caco ca lingiwa la Yehova kuenda ‘onjo ya Isareli,’ ale la vana va ka viala la Yesu “vusoma wa Suku.” (Va Hev. 8:6, 10; 9:15) Kotembo yaco, ovapostolo ka va kuatele elomboloko liosi liatiamẽla kocisila caco, pole, noke ovo va laikele oku wavekiwa lespiritu sandu kuenda oku panga onepa kocisila caco kumue la Yesu kilu.—Yoa. 14:2, 3.

10. Lonjila yipi ovina Yesu a popia vokuenda Kuondalelo ya Ñala ca litepa leci eye a popia ko Galilea? (Talavo ociluvialuvia.)

¹⁰ Ovina Yesu a popia vokuenda Kuondalelo ya Ñala, vi tiamisiwila ‘kokacunda katito.’ Ovapostolo vana va kala laye, ovo tete va panga onepa kocimunga caco citito. (Luka 12:32) Ovapostolo vaco ovo Yesu a pinga oco valie kombolo loku nyua kovinyu. Vakuavo va laikele oku panga onepa kocimunga caco, ovo lika va ponduile oku lia kombolo loku nyua kovinyu poku ivaluka Ondalelo ya Ñala. Omanu vaco ovo lika va ka kala kumue la Yesu. Kuenje eli etepiso likuavo li kasi pokati Kondalelo ya Ñala kuenda eci ca lipita ko Galilea. Eci Yesu a sapuila kolondonge viaye Kondalelo ya Ñala, ci tiamisiwila lika kocimunga cimue citito comanu. Pole, olondaka Yesu a vangula vi tiamisiwila ketendelo limue linene liomanu.

11. Nye Yesu a popia ko Galilea ci lekisa okuti eye ka kaile oku vangula catiamẽla kocimunga cimue citito?

¹¹ Eci Yesu a kala ko Galilea kunyamo 32 K.K. onepa yalua yomanu a kala oku vangula lavo, va yonguile lika okulia. Pole, Yesu wa va kuatisa oku limbuka okuti kua kala ocina cikuavo ca kuatele vali esilivilo lia velapo okuti, okulia ku sule. Eye wa tukula ocina caco ca laikele oku va ĩha omuenyo ko pui. Toke muẽle  Yesu wa popia okuti vana va fa va ponduile oku pinduiwa keteke lia sulako kuenda oku kala komuenyo otembo ka yi pui. Eye ka kaile oku tukula vamue va nõliwa okuti etendelo limue litito, ndeci a linga noke vokuenda Kuondalelo ya Ñala. Pole, wa kala oku vangula esumũlũho limue omanu vosi va laikele oku tambula. Kuenje eye wa popia hati: “Nda umue o lia kombolo eyi, o ka kala lomuenyo otembo ka yi pui; momo ombolo ngeca etimba liange, oco omanu va kuate omuenyo.”—Yoa. 6:51. c

12. Nye ci sukiliwa oco tu kuate omuenyo ko pui?

¹² Anga hẽ Yesu wa yonguile oku popia okuti omanu vosi va kala ale komuenyo, va laikele oku kuata omuenyo ka u pui? Sio. Vana ‘va lia kombolo,’ ale va lekisa ekolelo ku Yesu, ovo lika va ka kuatisiwa. Valua va siata oku litukula okuti Akristão, va kolela okuti va ka popeliwa nda va tava lika ku Yesu ndonjovoli yavo. (Yoa. 6:29) Pole, kuli ovina vikuavo vi sukiliwa. Ko Galilea kua kala valua va tavele ku Yesu kefetikilo, pole, noke va liwekapo oku u kuama. Momo lie?

13. Nye ci sukiliwa oco tu kale ondonge ya Yesu?

¹³ Onepa yalua yomanu ya kuama Yesu, omo eye wa enda oku eca ovina va yonguile. Ovo va yonguile okuti Yesu o va sakula, o va ĩha okulia kuenda oku va sapuila ovina va yonguile oku yevelela. Pole, Yesu wa lekisa okuti, ca sukilile vali ovina vialua oco omunu umue a kale ondonge yaye. Yesu wa lekisavo okuti keyilile palo posi oco a ece lika eci omanu  va yonguile. Omanu va sukilile oku tava kelaleko liaye lioku ‘iya kokuaye,’ ale oku u yevelela kuenda oku u pokola.—Yoa. 5:40; 6:44.

14. Nye tu sukila oku linga oco tu kuatisiwe letimba kuenda osonde ya Yesu?

¹⁴ Yesu wa longisa okuti omo lioku lumba etimba liaye kuenda osonde yaye, ca laikele oku ecelela okuti omanu va kala otembo ka yi pui. Pole, omanu va sukilile oku tava kocili caco kuenda oku ci kolela. Ekolelo liaco, lia kuatele esilivilo ku va Yudea kuenda likuetevo esilivilo kokuetu. (Yoa. 6:40) Kuenje olondaka Yesu a popia ku Yoano 6:53, vi lomboloka okuti tu sukila oku kuata ekolelo kocisembi oco tu kuate omuenyo ko pui. Esumũlũho liaco lia kapiwila omanu valua.—Va Efe. 1:7.

15-16. Ocina cipi ci kuete esilivilo tua lilongisa ku Yoano ocipama 6?

¹⁵ Ulandu Wembimbiliya u sangiwa ku Yoano ocipama 6 u kuete esilivilo ku vosi yetu. Kulandu waco, tu lilongisako okuti Yesu o sole calua omanu. Ko Galilea eye wa sakula vana va vela, wa longisa eci catiamẽla Kusoma kuenda wa eca okulia komanu. (Luka 9:11; Yoa. 6:2, 11, 12) Pole, ocina ca velapo vali ceci a va longisa okuti, eye ‘ombolo yomuenyo.’—Yoa. 6:35, 48.

¹⁶ Ocili okuti, vana Yesu a tukula okuti “olomeme vikuavo” ka va pondola okulia kombolo loku nyua kovinyo Kondalelo ya Ñala. (Yoa. 10:16) Pole, ndaño ndoco, ovo va pondola oku kuatisiwa letimba kuenda osonde ya Yesu Kristu. Ndamupi? Ovo va kuatisiwa poku lekisa ekolelo kesilivilo liocilumba ca Yesu. (Yoa. 6:53) Handi vali, vana va pondola okulia kombolo kuenda oku nyua kovinyu, va lekisa okuti va panga onepa kocisila co kaliye kuenda va kuete elavoko lioku viala Vusoma wo kilu. Omo liaco, ci kaile okuti tu panga onepa kocimunga colombuavekua ale kolomeme vikuavo, ulandu u sangiwa ku Yoano ocipama 6 u kuete esilivilo lialua kokuetu. Eye o tu longisa okuti vosi yetu tu sukila oku lekisa ekolelo lia pama kocisembi, oco tu kale komuenyo otembo ka yi pui.