1. Kosimbo ombolo ya kuatele esilivilo lipi?

 KOSIMBU ombolo ya kala okulia kumue kua kuata esilivilo lialua komanu. (Efet. 14:18; Luka 4:4) Ocili okuti, ombolo ya kuatele calua esivilo okuti olonjanja vimue Embimbiliya poku tukula okulia yi tiamisila ondaka yaco kombolo. (Mat. 6:11; Ovil. 20:7) Ovikomo vivali via Yesu via kũlĩhĩwa calua, mua kongelele ombolo. (Mat. 16:9, 10) Cimue pokati kovikomo viaco vi sangiwa kocipama 6 cevanjelio lia Yoano. Tu konomuisa ulandu waco kuenda ovina tu pondola oku lilongisilako.

2. Kepuluvi lipi owiñi walua wa sukilile okulia?

² Eci ovapostolo va tiuka kupange woku kunda, Yesu wa enda lavo lowato konele yikuavo yokalunga ko Galilea oco va puyukepo. (Mar. 6:7, 30-32; Luka 9:10) Ovo va enda kocitumãlo cimue culika ocipepi lolupale luo Betesaita. Pole, noke owiñi walua weya oku tala Yesu. Eye ka lekisile ndu okuti omanu ka va lete. Kuenje, lumbombe wa eca otembo yaye poku va longisa catiamẽla Kusoma kuenda oku sakula vana va vela. Eci kua fetika oku tekãva olondonge via fetika oku sokolola ndomo omanu va ponduile oku sanga cimue cokulia. Citava okuti, vamue va kuatele pokamue kokulia, pole, valua pokati kavo va sukilile oku enda volupale oco va ka lande okulia. (Mat. 14:15; Yoa. 6:4, 5) Yesu wa ponduile oku tetulula ndati ocitangi caco?

YESU WA LINGA OCIKOMO COLOMBOLO

3. Yesu wa sapuila ovapostolo oku linga nye? (Talavo koñoño.)

³ Yesu wa sapuila kovapostolo hati: “Ka va ka ende; ene muẽle va ĩhi cimue coku lia.” (Mat. 14:16) Pole, ca molẽhele ndu okuti ka ci tẽliwa momo kua kala eci ci soka 5.000 kalume kuenda  oku kongelamo akãi kuenda omãla, citava okuti, pa kala eci ci soka 15.000 komanu oco va tekuiwe. (Mat. 14:21) Andereu wa popia hati: “Palo pali kakuenje umue o kuete olombolo vitãlo viosevata lotulõsi tuvali. Pole, vi tẽla hẽ nye kowiñi owu ndeti?” (Yoa. 6:9) Olombolo viosevata, via kala okulia kumue kua siatele calua kolohukũi kuenda komanu vakuavo kuenje citava okuti, olõsi viaco via pongiyiwile lomongua. Handi vali, etendelo liolombolo kuenda olõsi kakuenje a kuatele, nda ka via tẽlele oco vi tekule omanu valua.

4. Ovina vipi tu lilongisila kolondaka vi sangiwa ku Yoano 6:11-13? (Talavo oviluvialuvia.)

⁴ Yesu wa lekisa ocituwa coku poka komanu vaco, kuenda eye wa pinga oco va tumãle powangu ndovimunga. (Mar. 6:39, 40; Tanga Yoano 6:11-13.) Embimbiliya li lombolola okuti, noke eye wa eca olopandu ku isiaye omo liolombolo kuenda olõsi. Ca sungulukile oku eca olopandu ku Yehova. Momo eye wa kala Ono yokulia kuaco. Ocina Yesu a linga, ongangu yiwa kokuetu. Olonjanja viosi tu sukila oku likutilila osimbu ka tua lile, ci kaile okuti tu kasi likalietu ale lomanu vakuavo. Noke lia Yesu oku likutilila, eye wava okulia toke eci omanu vosi valia kuenda ve kuta. Ocili okuti, pa supile okulia kualua. Pole, Yesu ka yonguile okuti okulia kua supapo ku pesiwa. Omo liaco, Yesu wa pinga kolondonge oco viongolole ovimuanyũila via supapo oco vi liwe noke. Ulandu owu u kuetevo esilivilo lialua kokuetu. Tu sukila oku yuvula oku pesela okulia. Pole, tu talavaya lolondunge lovina tu kuete. Omo liaco, nda ove unjali, momo lie ku talavayela lulandu owu oco o kuatise omãla vove esilivilo lioku likutilila osimbu ka va lile, oku kala va kua ku yekisa, kuenda vakuacali ndeci Yesu a linga?

5. Nye omanu va yonguile oku linga ku Yesu kuenda nye eye a linga?

 ⁵ Omanu va komõha calua lalongiso a Yesu kuenda lovikomo a linga. Kosimbu, Mose wa popele okuti Yehova wa laikele oku tuma uprofeto umue wa velapo pokati kavo. Citava okuti omanu va lipula ndoco: ‘Anga hẽ Yesu eye Uprofeto waco?’ (Esin. 18:15-18) Pamue va kala oku sima okuti Yesu wa laikele oku kala ombiali yimue yi komõhisa ya laikele oku eca okulia komanu vosi. Kuenje omanu va kala loku sandiliya Yesu “oco vo lingise osoma.” (Yoa. 6:14, 15) Nda Yesu wa tavele oku u lingisa osoma, eye nda wa panga onepa kovitangi vio pulitika via va Yudea va vialiwile lo Roma. Pole, Yesu ka yonguile oku litenga vo pulitika. Embimbiliya li popia hati: ‘Wa tundapo wa enda komunda.’ Ndaño okuti Yesu wa kala oku kisikiwa oco a pange onepa ko pulitika eye ka tavele. Owu ulandu umue u kuete esilivilo lialua kokuetu!

6. Tu setukula ndati ongangu ya Yesu? (Talavo ociluvialuvia.)

⁶ Ocili okuti, omanu lalimue eteke va ka tu pinga oco tu va ĩhe okulia omo liocikomo cimue; oku sakula ava vela ale oku kala osoma yavo. Pole, ci tava okuti omanu vamue va tu kisika oku panga onepa ko pulitika poku nõla omunu umue wa tiamẽla kocitundo cimue, ale oku tava una okuti kocisimĩlo cavo o ka kala ombiali yiwa. Tu lilongisila calua kongangu ya Yesu. Eye wa likala oku panga onepa ko pulitika. Kuenje wa popia hati: “Usoma wange ka u pangi onepa koluali lulo.” (Yoa. 17:14; 18:36) Etu Tuakristão  tu sukila oku sokolola ndeci Yesu kuenda oku setukula ongangu yaye. Eli olio esunga lieci tu kuatisila Usoma wa Suku. Eyi oyo ombiali tu kasi oku kunda kuenda oyo tua siata oku likutilila. (Mat. 6:10) Cilo, tu konomuisa eci tu lilongisila vali kulandu wocikomo colombolo Yesu a linga.

“ELOMBOLOKO LIOLOMBOLO”

7. Nye Yesu a linga kuenda ovapostolo va liyeva ndati? (Yoano 6:16-20)

⁷ Noke lia Yesu oku tekula owiñi walua womanu, wa sapuila kovapostolo oco va tiukile ko Kafarinau lowato. Pole, Yesu ka tiukilile lavo lowato. Eye wa enda lika waye kolomunda. Lonjila eyi, eye wa tẽla oku tunda pokati komanu vana va yonguile oku u lingisa osoma. (Tanga Yoano 6:16-20.) Osimbu ovapostolo va kala oku yoka okalunga, kua fetika ehunguhungu lia koka ofela yalua kuenda akimba anene. Kuenje Yesu wa enda toke kovapostolo poku endela kilu liovava. Noke wa pañinya upostolo Petulu oco a endelevo kilu liovava. (Mat. 14:22-31) Eci Yesu a iñila vowato ehunguhungu liofela lia tulumuha. Olondonge via komõha calua yu via popia hati: “Ocili muẽle, ove Vumõla a Suku.” a (Mat. 14:33) Ocili okuti, olondonge via popia lika olondaka viaco noke lia Yesu oku endela kilu liovava, pole, hanokeko lioku linga ocikomo colombolo. Konomuisa ovina vimue Marko a soneha hati: “[Ovapostolo] va komõhisa calua, momo ovo ka va kuatele elomboloko liolombolo, pole, vamamako oku tĩlisa ovitima viavo koku kuata elomboloko.” (Mar. 6:50-52) Olondonge ka via kuatele elomboloko liunene walua Yehova a ecele ku Yesu woku linga ovikomo. Pole, noke liovina evi, Yesu wa lombolola vali catiamẽla kocikomo colombolo kuenda ovina a popia vi tu longisa ocina cimue ci kuete esilivilo lialua.

8-9. Momo lie owiñi wa endela toke ko Kafarinau oku sandiliya Yesu? (Yoano 6:26, 27)

⁸ Keteke lia kuamamo, owiñi wosi wa enda vali kocitumãlo kuna Yesu a va tekuila. Pole, Yesu lolondonge viaye, ka va kaile vali kocitumãlo caco. Omo liaco, omanu va tunda ko Tiberia va londa vo wato kuenda va enda toke ko Kafarinau oku ka sanda Yesu. (Yoa. 6:22-24) Anga hẽ ovo va ci lingila omo va yonguile oku lilongisa vali catiamẽla Kusoma? Sio. Ovo va yonguile lika okuti Yesu o va ĩha vali ombolo oco yi va tekule ketimba. Tua ci kũlĩha ndati?

⁹ Kũlĩhĩsa ocina ca pita eci owiñi wa lisanga la Yesu ocipepi lo Kafarinau. Yesu wa sapuila komanu vaco okuti, ovo vo sanda momo va yonguile okulia vali ombolo. Yesu wa limbuka okuti ‘vo sandiliya omo okuti va lia olombolo kuenda vekuta.’ Pole, Yesu wa tukula olombolo viaco okuti ‘okulia ku nyõleha,’ noke wa va vetiya oku talavayela “okulia ka ku nyõleha okuti, ku eca omuenyo ko pui.” (Tanga Yoano 6:26, 27.) Yesu wa popia okuti okulia kuaco kua laikele oku eciwa la Isiaye. Ocisimĩlo cokuti kua laikele oku kala okulia kumue ku tuala komuenyo kopui, citava okuti ca komõhisa olondonge! Okulia kuaco kua kala nye kuenda ovo va laikele oku ku sanga ndati?

10. Nye va Yudea va sukilile oku linga oco va ‘kuate omuenyo ko pui?’

¹⁰ Ci molẽha okuti, va Yudea vaco va kuata elomboloko liokuti, oco va tambule okulia kuaco va sukilile oku linga ocina cimue. Citava okuti ovo va kala oku sima ‘kovopange’ a kisikiwile Vocihandeleko ca eciwile ku Mose. Pole, Yesu wa va sapuila okuti: “Upange wa Suku wowu okuti, vu kolela una eye a tuma.” (Yoa. 6:28, 29) Yesu wa popia okuti, oco ovo va “kuate omuenyo ko pui” va sukilile oku lekisa ekolelo ku una Suku a tumile. Eyi ka ya kaile onjanja yatete Yesu a popele catiamẽla kondaka yaco. (Yoa. 3:16-18, 36) Kapuluvi akuavo, Yesu wa vangula vali kueci ovo va sukilile oku linga oco va kuate omuenyo kopui.—Yoa. 17:3.

11. Nye ca situlula okuti va Yudea va sakalalele lika lasukila avo o ketimba? (Osamo 78:24, 25)

 ¹¹ Va Yudea ka va tavele kelongiso liokuti va sukilile oku lekisa ekolelo ku Yesu. Omo liaco, ovo vo pula hati: “Nye ove o ka linga ndondimbukiso oco okuti, tu ci mola kuenda tu kolela kokuove?” (Yoa. 6:30) Noke ovo va popia hati, koloneke via Mose va Isareli va enda oku tambula o mana pocakati cocikomo cimue, okuti ya kala ndombolo, ale okulia kuavo kueteke leteke. (Neh. 9:15; tanga Osamo 78:24, 25.) Eci ceca uvangi wokuti, ovo va tiamisilile lika utima koku kuata okulia ku tekula etimba. Noke eci Yesu a sapela lavo catiamẽla ‘kombolo yocili yi tunda kilu,’ yina ya litepele lomana okuti ya laikele oku eca kokuavo omuenyo ka u pui, ovo ka va tẽlele oku pula elomboloko liaco. (Yoa. 6:32) Ovo va sakalalele lika lasukila avo o ketimba kuenje ka va tẽlele oku kuata elomboloko liovina viocili Yesu a kala oku va longisa. Ulandu owu u tu longisa nye?

CECI CI SUKILA OKU KUATA VALI ESILIVILO KOKUETU

12. Ndomo Yesu a ci longisa, nye ci sukila oku velapo komuenyo wetu?

¹² Ulandu umue u kuete esilivilo tua lilongisa kocipama 6 celivulu lia Yoano, wowu wokuti, asukila etu konepa yespiritu, te a kala ocina ca velapo komuenyo wetu. Yesu wa longisavo etosi liaco eci a setekiwa la Satana. Vepuluvi liaco, wa lekisa okuti, oku pokola ku Yehova oco ocina ca velapo komuenyo okuti, oku tẽlisa olonjongole viaye viatiamẽla kokulia ci sule. (Mat. 4:3, 4) Handi vali, Vohundo Yesu a lingila Komunda, wa longisa esilivilo lioku kapako asukila etu konepa yespiritu. (Mat. 5:3) Omo liaco, tu sukila oku lipula ndoco: ‘Anga hẽ ekalo liomuenyo wange li lekisa okuti ukamba wange la Yehova wa velapo okuti olonjongele viange vi sule?’

13. (a) Momo lie kacĩviko oku sanjukila okulia? (b) Elungulo lipi Paulu a tu ĩha? (1 Va Korindo 10:6, 7, 11)

¹³ Kacĩviko oku likutilila catiamẽla kasukila etu eteke leteke, kuenda oku sanjukila ovina viaco. (Luka 11:3) Embimbiliya li popia hati, ca velapo vali komunu ‘okulia loku nyua’ kuenda “oku sanga esanju liupange waye walua.” Olio li popiavo okuti “ci tunda peka lia Suku yocili.” (Uku. 2:24; 8:15; Tia. 1:17) Pole, tu sukila oku kuata utate oco ka tu ka eceleli okuti asukila etu o ketimba a kala ovina via velapo komuenyo wetu. Tu sukila oku lilongisila kueci upostolo Paulu a sonehela Akristão va Korindo. Eye wa lombolola ovina vimue via lipita la va Isareli, oku kongelamo ovina va linga ocipepi Lomunda Sinai. Noke, eye wa lungula hati, ka citava okuti ‘vu liveli ovina vĩvi ndeci va [Isareli] va vi livelele.’ (Tanga 1 Va Korindo 10:6, 7, 11) Yehova wa lingile ocikomo cimue oco a ece okulia ku va Isareli, pole, onjongole yavo yokulia ya luile calua okuti, ca va kokela oku linga ovina ka via sungulukile. (Ate. 11:4-6, 31-34) Handi vali, eci va kala oku fendela ociñumañuma culu, ovo va lekisa okuti va velisilepo calua okulia loku nyua layele okuti oku pokola ku Yehova ci sule. (Etu. 32:4-6) Paulu wa tukula ulandu wavo ndelungulo Kakristão vokotembo yaco, vana va kala ocipepi loku nyõliwa kuo Yerusalãi kuenda onembele yayo. Etu tu kasivo kesulilo lioloneke via sulako violuali lulo lũvi. Omo liaco, tu sukila oku kapako alungulo a Paulu kuenda oku yuvula oku kupukila veyonjo limuamue ndeli lia va Isareli.

14. Nye Embimbiliya li popia catiamẽla kokulia voluali luo kaliye?

¹⁴ Eci Yesu a tu longisa oku likutilila catiamẽla ‘kokulia tu sukila etaili,’ eye wa tu vetiyavo oku likutilila oco ocipango ca Suku ci lingiwe “palo posi, ndeci ci lingiwa kilu.” (Mat. 6:9-11) O tẽla hẽ oku sokolola ndomo oluali lu ka kala eci ohutililo eyi yi ka tambuluiwa? Embimbiliya li popia okuti, vocipango ca Suku catiamẽla kongongo  mua kongela okulia kualua. Ku Isaya 25:6-8, ku lekisa okuti omanu va ka sanjukila “ocipito cimue cokulia ku pepa.” Kosamo 72:16, ku likuminya okuti: “Ku ka kala olomema vialua kilu lieve; vi ka supoka kosungu yolomunda.” Ove hẽ o yongola oku ka pongiya okulia kumue o sole calua, ale kuna okuti kua la ku linga? Citava okuti o lavokavo oku kũla ayuva kuenda oku nyua ovinyu yapako avio. (Isa. 65:21, 22) Nda oco, haveko lika.

15. Ovina vipi vana va ka pinduiwa va ka lilongisa? (Yoano 6:35)

¹⁵ Tanga Yoano 6:35. Sokolola vali eci catiamẽla komanu valia olombolo kuenda olõsi Yesu a va ĩha pocakati cocikomo. Kepinduko liokovaso yoloneke citava okuti ove o ka lisanga la vamue pokati kavo. Ndaño okuti kosimbu ovo ka va lekisile ekolelo, citava okuti va ka pinduiwa. (Yoa. 5:28, 29) Pole, omanu vaco va ka sukila oku lilongisa elomboloko violondaka via Yesu viokuti: “Ame ndimbolo yomuenyo. Wosi iya kokuange ka ka kuata vali onjala.” Ovo va ka sukila oku lekisa ekolelo kocilumba ca Yesu. Va ka sukilavo oku kuata ekolelo liokuti Yesu wa eca omuenyo waye komanu vosi. Kotembo yaco, ku ka kala esokiyo lielongiso ku vana va ka pinduiwa kuenda vana va ka citiwa voluali luokaliye. Hesanjukuolio tu ka kuata oku ka kuatisa omanu vaco oku lilongisa ovina vi komõhisa viatiamẽla kocipango ca Yehova! Oku ci linga ci ka nena esanju lialua okuti, oku litekula konepa yoketimba ci sule. Ocili okuti, ovina viespiritu vi ka velapo vali kovimuenyo vietu.

16. Nye tu ka lilongisa vocipama ci kuãimo?

¹⁶ Vocipama cilo, tua konomuisa ovina vimue tua lilongisila kulandu u sangiwa ku Yoano ocipama 6. Pole, Yesu wa kuatele ovina vialua vioku tu longisa viatiamẽla ‘komuenyo ko pui.’ Va Yudea vana Yesu a sapela lavo, va sukilile oku yevelela lutate eci eye a kala loku popia kuenje tu sukilavo oku linga cimuamue. Omo liaco, vocipama cikuãimo, tu kamamako oku konomuisa ovolandu amue ocipama 6 celivulu lia Yoano.