1. Momo lie va Bavulono va komõhela uprofeto Daniele?

 UPROFETO Daniele wa kala umalẽhe eci opiwa kofeka yaye ko Yerusalãi oku tualiwa kumandekua ko Bavulono. Pole, ndaño okuti Daniele wa kala umalẽhe, olohoka vio Bavulono vio komõha calua. Ovo va vanja lika ‘kueci ci molẽha kilu’, okuti ka ‘kuete etondelo wa posoka’ kuenda wa tunda kepata limue lia kemãlele. (1 Sam. 16:7) Omo liaco, vo pindisa oco a vumbe kelombe lia soma.—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Yehova wa tendele ndati Daniele? (Esekiele 14:14)

² Yehova wa solele calua Daniele, hamomoko a posokele ale a kuatele ocikele ca velapo kelombe lia Soma, pole, momo liekalo liomuenyo umalẽhe waco a nõlelepo oku ambata. Eci Yehova a popia okuti Daniele wa kala nda Noha kuenda Yovi, citava okuti Daniele wa kuatele lika 20 kanyamo. Lonjila eyi, Yehova wa tendele umalẽhe Daniele okuti ukuesunga ndeci ca kala Noha la Yovi, vana vo vumba lekolelo vokuenda kuanyamo alua. (Efet. 5:32; 6:9, 10; Yovi 42:16, 17; Tanga Esekiele 14:14.) Kuenje Yehova wamamako oku sola Daniele vokuenda kuomuenyo waye wosi.—Dan. 10:11, 19.

3. Nye tu konomuisa vocipama cilo?

³ Vocipama cilo, tu konomuisa ovituwa vivali via Daniele via vetiya Yehova oku u tenda okuti o kuete esilivilo kokuaye. Catete, tu ka limbuka ocituwa locituwa kuenda oku kũlĩhĩsa apuluvi eye a lekisa ocituwa caco. Noke tu konomuisa eci ca kuatisa Daniele oku kuata ovituwa viaco. Oku sulako tu konomuisa ndomo tu u setukula. Ndaño okuti ocipama cilo ca kunamẽla vali calua kamalẽhe, vosi yetu tu pondolavo oku lilongisila kongangu ya Daniele.

4. Daniele wa lekisa ndati utõi? Tukula ulandu umue.

⁴ Omanu vakuotõi, pamue va yevavo usumba, pole, ka va  ecelela okuti usumba waco u va tateka oku linga eci ca sunguluka. Daniele wa kala umalẽhe umue ukuotõi walua. Tu konomuisi apuluvi avali eye a lekisa utõi. Catete, citava okuti ca pita noke lianyamo avali eci va Bavulono va nyõla o Yerusalãi. Soma Nevukandesa woko Bavulono wa lota onjoi yimue yi yokokisa yociñumañuma cimue cinene. Eye wa handeleka kalume vaye vakualumbu, oku kongelamo Daniele, oco vo lomboluile onjoi yaye kuenda elomboloko liaco. Nda ovo ka va ci lingile, wa laikele oku va ponda vosi. (Dan. 2:2-5) Daniele lonjanga yalua, wa nõla onjila yimue yolondunge, momo nda ka ci lingile, omanu valua nda va fa. Daniele “wa enda ku soma kuenje wa pinga ku soma oco o wecelele otembo yoku u sapuila elomboloko liaco.” (Dan. 2:16) Eci ca lekisa okuti Daniele wa kuata utõi kuenda ekolelo. Ndamupi? Embimbiliya ka li tukula onepa layimue okuti Daniele wa situluile ale, onjoi yimue. Eye wa pinga kakamba vaye, vana va tukuiwile lolonduko vio ko Bavulono okuti Sadrake, Mesake kuenda Aved-Nego oku “likutilila oco Suku yokilu a lekise ohenda catiamẽla kelumbu liaco.” (Dan. 2:18) Yehova wa tambulula olohutililo viaco. Lekuatiso lia Suku, Daniele wa tẽla oku situlula onjoi ya Nevukandesa. Kuenje, Daniele kumue lakamba vaye va puluka kolofa.

5. Epuluvi lipi likuavo Daniele a sukilile oku lekisa vali utõi?

⁵ Noke liotembo yimue eci Daniele a situlula onjoi yociñumañuma cinene, utõi waye wa setekiwa vali. Nevukandesa wa lota vali onjoi yikuavo. Vonjoi yaco, mua kongelele uti umue unene. Daniele lutõi, wa lomboluila soma elomboloko lionjoi muna mua kongelele oku situluila soma okuti wa laikele oku linga eyui, loku pumba ocalo caye cusoma vokuenda kuotembo yimue. (Dan. 4:25) Ca lelukile ku soma oku sima okuti Daniele wa kala unyãli waye kuenje o sesamẽla oku fa. Pole, Daniele wa lekisa utõi kuenda wa situlula elomboloko lionjoi yaco.

6. Nye ca kuatisa Daniele oku kala ukuotõi?

⁶ Nye ca kuatisa Daniele oku lekisa utõi vokuenda komuenyo waye wosi? Daniele eci a kala umalẽhe, wa lilongisila calua kongangu yolonjali viaye. Ocili okuti, ovo va pokuile kolonumbi Yehova a ecele kolonjali vio ko Isareli kuenda va longisa Ocihandeleko ca Suku komãla vavo. (Esin. 6:6-9) Daniele ka kũlĩhĩle  lika Ovihandeleko Ekũi, pole, wa kũlĩhĩlevo ovina vialua via kongelele Kovihandeleko viaco. Ndeci, eye wa kũlĩhĩle ovina va Isareli va ponduile oku lia levi va sukilile oku yuvula. b (Ovis. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Daniele wa kũlĩhĩlevo ulandu wafendeli va Suku kuenda eci ca endaile oku pita lavo poku sinĩla olonumbi via Yehova. (Dan. 9:10, 11) Ovolandu a pita la Daniele o vetiya oku kolela okuti Yehova lovangelo vaye vakuonene va kala oku u kuatisa.—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Nye vali ca kuatisa Daniele oku kuata utõi? (Talavo ociluvialuvia.)

⁷ Daniele wa enda oku lilongisa ovina ovaprofeto va soneha oku kongelamo ovitumasuku via Yeremiya. Omo lielilongiso liaco, Daniele wa limbuka okuti otembo va Yudea va kala kupika ko Bavulono ya laikele oku sulila. (Dan. 9:2) Daniele poku limbuka ndomo ovitumasuku Viembimbiliya via kala oku tẽlisiwa, ca pamisa ekolelo liaye ku Yehova kuenje vana va kuete ekolelo lia pama ku Suku, va pondolavo oku kala vakuotõi. (Sokisa la Va Roma 8:31, 32, 37-39) Ca velapo vali ceci okuti Daniele wa kuatele ocituwa coku likutilila olonjanja viosi ku Isiaye wokilu. (Dan. 6:10) Eye wa likekembela akandu aye ku Yehova loku situlula ovisimĩlo viaye Kokuaye. Kuenda Daniele wa pinga ekuatiso. (Dan. 9:4, 5, 19) Eye wa kalavo omunu ndetu, ka citiwile locituwa cutõi. Pole, weya oku kuata ocituwa caco poku lilongisa, poku likutilila kuenda poku kolela ku Yehova.

8. Tu kuata ndati utõi?

⁸ Oco tu kuate utõi nye tu sukila oku linga? Olonjali vietu vi pondola oku tu vetiya oku kala vakuotõi, pole, ovo ka va pondola oku eca ocituwa caco kokuetu ndu okuti ocipiñalo cepata. Oku kuata utõi ci kasi ndoku lilongisa uloño umue wokaliye. Onjila yimue yoku lilongisa uloño umue, poku luluvalela lutate kovilinga viulongisi, noke oku setukula ongangu yaye. Cimuamue haico okuti, tu pondola oku lilongisa oku kala vakuotõi poku luluvalela lutate ndomo vakuetu va lekisa ocituwa caco noke oku setukula ongangu yavo. Oco hẽ nye tu lilongisila ku Daniele? Ndeci eye a linga, tu sukila oku kũlĩha ciwa ondaka ya Suku. Tu sukila oku kuata ukamba wa pama la Yehova, loku sapela laye olonjanja viosi oku u lomboluila ovisimĩlo vietu. Tu sukilavo oku u kolela kuenda oku tava okuti eye olonjanja viosi o tu kuatisa. Kuenje eci ekolelo lietu li setekiwa tu ka lekisa utõi.

9. Tu kuatisiwa ndati poku kala vakuotõi?

⁹ Tu kuatisiwa volonjila vialua poku kala vakuotõi. Kũlĩhĩsa ulandu wa manji Ben. Eye wa tangela kosikola yimue ko Alemanya, kuna omanu valua va tava kelongiso liokuti ovina via tukuluka ño kuenda va tenda ulandu Wembimbiliya wovina via lulikiwa okuti hawociliko. Eteke limue, manji Ben vo wĩha epuluvi lioku talama kovaso yolondonge vikuavo loku lombolola esunga lieci a tavela okuti omuenyo wa lulikiwa. Lutõi walua wa lombolola ku vosi ovina eye a kolelele. Onima yipi yeyililako? Manji Ben wa popia hati: “Ulongisi wange wa yevelela lutate kuenda wopa olokopia viulandu nda lombolola loku eca komunu lomunu tu tangela kumosi okopia yimue.” Vana va tangela kumosi la Ben va liyeva ndati? Ben hati: “Valua pokati kavo va yevelela ovina nda va lomboluila kuenda va popia okuti va komõha calua leci nda popia.” Ndomo ulandu wa Ben u lekisa, omanu vakuotõi olonjanja vialua va pondola oku sumbiwa la vakuavo.  Kuenda va kuatisavo vakuavo oku kũlĩha Yehova. Ocili okuti, tu kuete esunga liwa lioku kuata utõi.

10. Nye ci lomboloka oku kala ukuacili?

¹⁰ Vembimbiliya, ondaka yo Heveru okuti “ukuacili” ale “ocisola ka ci pongoloka,” yi lomboloka oku kakatela kuocili kuenda kuocisola okuti olonjanja vialua ci tiamisiwila kocisola Suku a kuetele afendeli vaye. Kolondaka vimue, ci lomboloka ocisola afendeli va Suku va likuetele pokati. (2 Sam. 9:6, 7) Oku kala kuetu vakuacili, ci pondola oku pamisiwa vokuenda kuotembo. Tu konomuisi ndomo ocituwa ca Daniele coku kala ukuacili ceya oku pamisiwa.

11. Daniele wa lekisa ndati okuti ukuacili koku kuka kuaye? (Talavo ociluvialuvia.)

¹¹ Ocituwa ca Daniele coku kala ukuacili ca setekiwa vokuenda kuomuenyo waye wosi. Pole, oseteko yinene a pita layo, ceci a kuata 90 kanyamo. Kotembo yaco, o Bavulono ya tambuiwile la va Media kuenda va Persia kuenje ya vialiwile la Soma Dario. Va kesongo kelombe ka va sumbilile Daniele kuenda Suku yaye. Kuenje ovo va sokiya oku ponda Daniele. Ovo va soneha ocihandeleko cimue ca laikele oku seteka Daniele nda eye o kala ukuacili ku Suku yaye, ale ku soma. Oco Daniele a lekise okuti ukuacili ku soma, ca sukilile okuti o likongela ku vakuavo kuenda o liwekapo oku likutilila ku Yehova vokuenda 30 koloneke. Daniele wa nõlapo oku kala ukuacili ku Yehova. Kuenje, wa imbiwa veleva liolohosi. Pole, Yehova wa sumũlũisa Daniele omo lioku kala ukuacili poku u yovola komẽla wolohosi. (Dan. 6:12-15, 20-22) Tu lekisa ndati okuti tuakuacili ku Yehova ndeci ca linga Daniele?

12. Nye ca kuatisa Daniele oku amamako oku kala ukuacili ku Yehova?

¹² Ndomo ca lekisiwa ale, oco tu kale vakuacili ku Yehova, tu sukila oku pamisa ukamba wetu laye. Daniele wamamako oku kala ukuacili ku Yehova momo wa solele Isiaye wokilu. Ocili okuti Daniele weya oku kuata ocisola caco poku sokolola kovituwa via Yehova kuenda konjila ndomo Yehova a lekisa ocisola caye kokuaye. (Dan. 9:4) Daniele wa sokololavo lutate kovina viosi Yehova o lingila kuenda evi a lingila afendeli Vaye.—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Oloseteko vipi amalẽhe vetu va siata oku liyaka lavio omo lioku kala vakuacili? Tukula ulandu umue. (Talavo ociluvialuvia.) (b) Ndomo ca lekisiwa vovideo o tambulula ndati eci umue a ku pula nda Olombangi Via Yehova vi tava ku vana va nõlapo oku lipekela kuomanu vakuavimatamata vimuamue?

 ¹³ Ndeci ca pita la Daniele, amalẽhe vetu va ñualiwavo lomanu vana ka va sumbilile Yehova kuenda olonumbi viaye. Omanu vaco, citava okuti ka va soli una o popia okuti o sole Suku. Vamue va seteka oku pembula amalẽhe vetu oco va honguise ocituwa cavo coku kala ukuacili ku Yehova. Kũlĩhĩsa eci ca pita lumalẽhe umue o tukuiwa Graeme o kasi kofeka yo Australia. Eye wa liyaka locitangi cimue cinene eci a kala oku tangela kosikola ya pita pokati. Ulongisi wa pula olondonge viosi eci va sukilile oku linga nda ekamba limue li va sapuila catiamẽla kocituwa coku lipekela kuomanu vakuavimatamata vimuamue. Ulongisi wa popia okuti, vosi va tava kelinga liaco va kala konele yimue, vana ka va tava va kala konele yikuavo. Graeme hati: “Vosi tu tangela kumosi va tava kelinga liaco, ame lika Lombangi yikuavo ya Yehova, tua kala konele ya vana ka va tava kekalo liomuenyo waco.” Ocina ca pita noke, ca seteka ocituwa ca Graeme coku kala ukuacili ku Yehova. Eye hati: “Vokuenda kuowola yimosi ya sialeleko yelilongiso, vakuetu tu tangela kumosi oku kongelamo ulongisi va tu sepula calua. Nda likolisilako oku teyuila ekolelo liange lonjila yimue yumbombe kuenda lesunguluko, pole, ovo ka va yevelile olondaka nda popia.” Graeme wa liyeva ndati poku setekiwa omo lioku kala ukuacili? Graeme wa popia hati: “Lalimue eteke nda solele oku ndi sepula, pole, nda yeva esanju lialua omo lioku tẽla oku teyuila ovina nda kolela.” c

14. Tu pondola oku amamako ndati oku kala ukuacili ku Yehova?

¹⁴ Tu pondola oku amamako oku kala ukuacili ku Yehova nda okuti ndeci Daniele tu lekisa ocisola Kokuaye. Tu vokiya ocisola cetu ku Yehova poku lilongisa catiamẽla kovituwa viaye. Ndeci, tu pondola oku lilongisila kovina eye a lulika. (Va Rom. 1:20) Nda o yongola oku vokiya ocisola cove ku Yehova, tanga ovipama vi sangiwa ponepa hati, “Ca Lulikiwa?” ale tala olovideo. O pondolavo oku tanga ocipama vombrochura losapi hati, A Vida — Teve um Criador? Kuenda Efetikilo Liomuenyo—Apulilo Atãlo a Sukila Oku Tambuluiwa. Kũlĩhĩsa eci manji umue ufeko wo ko Dinamarka o tukuiwa Esther a popia catiamẽla kolombrochura evi. Eye hati: “Ulandu waco u komõhisa calua. Olombrochura ka vi tukula ovina tu sukila oku tava, ovio vi lombolola lika ovina viocili kuenda vi ecelela okuti ove o li nõlela onjila o kuama.” Ben, wa tukuiwa kefetikilo hati: “Ovipama evi via pamisa calua ekolelo liange. Eci ca nyĩha ekolelo liokuti Suku eye wa lulika omuenyo.” Noke lioku lilongisa ovipama violombrochura viaco, citava okuti o ka tava kueci Embimbiliya li popia hati: “A Yehova Suku yetu, ove o sesamẽla oku tambula ulamba, lesumbilo kuenda unene, momo ove wa lulika ovina viosi.”—Esit. 4:11. d

15. Onjila yipi yikuavo tu pondola oku pamisa ocisola cetu ku Yehova?

¹⁵ Onjila yikuavo yoku vokiya ocisola cetu ku Yehova poku lilongisa lutate catiamẽla Komõlaye, Yesu. Manji umue ufeko o tukuiwa Samira o kasi kofeka yo ko Alemanya, oco eye a linga. Wa popia hati: “Nda kũlĩha ciwa Yehova pocakati ca Yesu.” Eci Samira a kala omõla  wa likolisilako calua oco a kuate elomboloko ndomo Yehova a liyeva. Pole, wa ponduile oku kuata elomboloko ndomo Yesu a enda oku liyeva. Eye hati: “Ndi sole calua Yesu momo eye wa sungulukile kuenda wa solaile omãla.” Osimbu a kala oku lilongisa vali calua catiamẽla ku Yesu, ukamba waye la Yehova wa kala oku livokiya. Momo lie? Eye wa amisako hati: “Kamue kamue nda kuata elomboloko liokuti Yesu wa setukula ciwa Isiaye.” Ovo va kuete ovituwa vimuamue. Limbuka okuti, eli olio esunga lieci Yehova a tumila omõlaye palo posi oco cecelele okuti omanu va kũlĩha ciwa Yehova. (Yoa. 14:9) Nda okuti o yongola oku pamisa ukamba wove la Yehova, momo lie ku li kolisililako oku lilongisa ovina vialua via tiamẽla ku Yesu? Nda wa ci linga, ocisola o kuetele Yehova kuenda ocituwa cove coku kala ukuacili kokuaye ci ka livokiya.

16. Tu kuatisiwa ndati poku kala ukuacili? (Olosamo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Omanu vana okuti vakuacili olonjanja vialua va linga ukamba wa pama haiwo u kala otembo yalua. (Ruti 1:14-17) Cimuamue haico okuti, nda tua kala vakuacili ku Yehova, tu pondolavo oku tula utima loku kuata esanju. Momo lie? Momo Yehova wa likuminya oku kala ukuacili ku vana okuti, vakuacili kokuaye. (Tanga Olosamo 18:25; Mika 6:8.) Ci komõhisa calua. Momo ndaño okui tu sule calua oku ci sokisa Lululiki Wetu haiye Ukuonene Wosi, eye wa likuminya oku tu sola olonjanja viosi! Eci tu kuata ukamba waco, ndaño muẽle elambalalo, ovanyãli kuenda oku fa, ka vi pondola oku tu tepa kokuaye. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Va Rom. 8:38, 39) Omo liaco, ci kuete esilivilo oku setukula Daniele kuenda oku amamako oku kala ukuacili ku Yehova!

17-18. Nye vali tu lilongisila kulandu wa Daniele?

¹⁷ Vocipama cilo, tua konomuisa lika ovituwa vivali via Daniele. Pole, kuli ovina vialua tu lilongisila kokuaye. Ndeci, Yehova wa eca ku Daniele ovinjonde vialua lolonjoi kuenda eye wa eca kokuaye uloño woku situlula esapulo liovitumasuku. Vialua pokati kovitumasuku viaco via tẽlisiwa. Vikuavo vi situlula ovina viatiamẽla kovolandu o kovaso yoloneke okuti a ka pita lomanu vosi.

¹⁸ Vocipama ci kuãimo, tu ka konomuisa ovitumasuku vivali via tukuiwa ku Daniele. Oku kuata elomboloko liavio ci ka tu kuatisa vosi yetu, ci kale amalẽhe kuenda akulu, oku nõla onjila ya sunguluka cilo. Ovitumasuku viaco vi pamisavo utõi wetu kuenda ocituwa cetu coku kala vakuacili oco tu lipongiyile oku yula oloseteko vi laika oku iya.