1. Ocitangi cipi ka ca lelukile Yoasi, Usiya kuenda Yosiya va liyaka laco?

 WA SOKOLUILE ale ndomo nda wa liyeva nda wa nõliwile oco o kale osoma yafendeli va Suku vovomõla, ale vumalẽhe? Nda wa talavaya ndati lunene kuenda omoko o kuete? Embimbiliya li tukula amalẽhe valua va linga olosoma ko Yuda. Ndeci, Yoasi wa linga osoma eci a kuata 7 kanyamo, Usiya ceci a kuata 16 kanyamo kuenda Yosiya ceci a kuata 8 kanyamo. Eci ka ca lelukile kokuavo! Ndaño ka ca lelukile kokuavo, Yehova kuenda omanu vakuavo, va va kuatisa oku yula ocitangi caco kuenda oku tẽlisa ovina viwa.

2. Momo lie ci kuetele esilivilo oku lilongisa ovolandu a Yoasi, Usiya kuenda Yosiya?

² Ocili okuti hatulosomako ale va nasoma, pole, tu pondola oku lilongisila kovolandu a kuete esilivilo ku Yoasi, Usiya kuenda Yosiya. Ovo va nõlele olonjila viwa, pole, va nõlelevo olonjila vimue ka via sungulukile. Poku konomuisa ovolandu avo, tu ka limbuka okuti tu sukila oku nõla akamba vawa, oku amamako lumbombe kuenda oku likolisilako oku pamisa ukamba wetu la Yehova.

3. Yehoyada wa kuatisa ndati soma Yoasi oku nõla olonjila viwa?

³ Setukula olonjila violondunge Yoasi a nõlele. Eci Yoasi a kala umalẽhe wa nõlele onjila yimue yolondunge. Eye ka kuatele isia kuenje wa kuama alungulo a Yehoyada Ocitunda Cinene ukuekolelo. Yehoyada wa tekula Yoasi ndomõlaye. Omo liongangu yiwa ya Yehoyada, Yoasi wa nõlapo oku vumba Yehova, loku kuatisa omanu oku linga cimuamue. Toke muẽle Yoasi weya oku fetika oku semũlũla onjo ya Yehova.—2 Asa. 24:1, 2, 4, 13, 14.

4. Tu kuatisiwa ndati nda tu sole Yehova kuenda tu pokola kolonumbi viaye? (Olosapo 2:1, 10-12)

 ⁴ Nda olonjali viove ale omunu ukuavo o kasi oku ku longisa catiamẽla ku Yehova kuenda kolonumbi viaye, kolela okuti eyi ombanjaile yimue yi kuete esilivilo kokuove. (Tanga Olosapo 2:1, 10-12.) Olonjali viove vi pondola oku ku longisa volonjila via litepa. Kũlĩhĩsa ndomo isia ya manji umue o tukuiwa Katya, o kuatisa oku nõla olonjila viwa. Oloneke viosi, poku wambata kosikola, va enda oku sapela catiamẽla kocisonehua ceteke liaco. Manji Katya hati: “Olombangulo viaco via enda oku ñuatisa oku yula ovitangi vieteke liaco.” Pole, pamue olonjali viove via tumbika olonumbi vimue via kunamẽla Vembimbiliya okuti kokuove ka ca lelukile oku vi kuama. Nye ci ku kuatisa oku vi pokola? Manji umue o tukuiwa Anastasia wa popia okuti, olonjali viaye olonjanja viosi via enda oku u lomboluila esunga lieci va tumbikila onumbi yimue. Eye wamisako hati: “Eci ca enda oku ñuatisa oku limbuka okuti havoko va luvikiya olonumbi viaco, pole, esunga liaco lieli okuti, va ndi solele kuenda va yonguile oku ndi teyuila.”

5. Ovilinga viove vi pondola oku kokela nye kolonjali viove kuenda ku Yehova? (Olosapo 22:6; 23:15, 24, 25)

⁵ Olonjali viove vi ka sanjuka calua nda wa kapako olonumbi Viembimbiliya ovo va ku ĩha. Ca velapo vali ceci okuti, Yehova o sanjuka kuenda ukamba waye love u pama calua. (Tanga Olosapo 22:6; 23:15, 24, 25.) A-a asunga awa, o kuete oku setukula ongangu ya Yoasi eci eye a kala umalẽhe.

6. Olonumbi vielie Yoasi a fetika oku yevelela, noke lioku fa kua Yehoyada kuenda onima yipi yeyililako? (2 Asapulo 24:17, 18)

⁶ Lilongisila kolonjila ka via sungulukile Yoasi a nõlele. Noke ya Yehoyada oku fa, Yoasi wa fetika oku kuata ukamba ka wa sungulukile. (Tanga 2 Asapulo 24:17, 18.) Eye wa nõlapo oku kuama olonumbi violombuale vioko Yuda vana ka va solele Yehova. Citava okuti ove o sima okuti Yoasi ka sesamẽlele oku kuata ukamba waco. (Olosap. 1:10) Pole, eye wa lekisa uveke kuenda wa nõlapo oku yevelela alungulo avo ka a sungulukile. Kuenje, eci Sakariya epalume lia Yoasi a seteka oku u lungula Yoasi wa tuma oku u ponda. (2 Asa. 24:20, 21; Mat. 23:35) Lia kala elinga limue lĩvi! Yoasi wa fetika ciwa, pole, ci sumuisa ceci okuti, noke wa linga onanguluke kuenda ongangala. Oku sulako wa pondiwa lakuanje vaye. (2 Asa. 24:22-25) Ekalo liomuenyo waye nda ka lia sulilile ndoco nda eye wamamaileko oku yevelela Yehova kuenda vana vo solele! Nye wa lilongisila kulandu owu wa Yoasi?

7. Velie o sukila oku nõla oco va kale akamba vove? (Talavo ociluvialuvia.)

⁷ Ulandu tu lilongisila kolonjila ka via  sungulukile via Yoasi wowu wokuti, tu sukila oku nõla akamba vana va kuete ovituwa viwa, vana va sole Yehova, haivo va yongola oku u sanjuisa. Akamba vetu va pondola oku kala vakuavitunga via litepa. Ivaluka okuti Yoasi wa kala umalẽhe calua oku ci sokisa lekamba liaye Yehoyada. Catiamẽla kakamba vove lipula ndoco: ‘Ovo va ndi kuatisa hẽ oku pamisa ekolelo ndi kuetele Yehova? Va siata hẽ oku ndi vetiya oku ambata omuenyo u likuata lolonumbi via Suku? Ovo hẽ va vangula eci catiamẽla ku Yehova kuenda kocili Cembimbiliya? Va sumbila hẽ olonumbi via Suku? Ovo va vangula lika ovina vimue oco va ndi sanjuise, ale va kuete utõi woku nyĩha elungulo eci ndi sukila? (Olosap. 27:5, 6, 17) Ocili ceci okuti, nda akamba vove ka va sole Yehova, ku va sukila. Pole, nda o kuete akamba va sole Yehova kakatela kokuavo, momo va ka ku kuatisa otembo yosi!—Olosap. 13:20.

8. Nda wa siata oku talavaya lo Internet, nye o sukila oku sokolola?

⁸ Koloneke vilo, pocakati co Internet, tu pondola oku sapela lapata etu kuenda akamba. Pole, valua va siata oku kuama olonjila viaco oco va komõhise vakuavo, poku sandeka alitalatu, olovideo, ovina va landa kuenda eci ovo va linga. Nda ove wa siata oku kuama onjila yaco lipula ndoco: ‘Ocimãho cange oku komõhisa hẽ vakuetu? Anga hẽ onjongole yange oku sandeka eci ciwa ku vakuetu, ale njongola lika okuti va ndi komõha?’ Manji Nathan Knorr okuti wa tiamẽlele Kosungu Yolombangi Via Yehova, wa eca elungulo liokuti: “Ku ka seteke oku sanjuisa omanu, momo ku ka tẽla oku sanjuisa layumue. Sanda oku sanjuisa Yehova. Nda wa ci linga o ka sanjuisa vosi vana va sole Yehova.”

9. Yehova wa kuatisa Usiya oku linga nye? (2 Asapulo 26:1-5)

⁹ Setukula olonjila viwa Usiya a nõlele. Eci soma Usiya a kala umalẽhe wa kala embombe. Eye wa lilongisa “oku sumbila Suku yocili.” Usiya wa fa leci ci soka 68 kanyamo kuenda onepa yalua yomuenyo waye ya sumũlũisiwa la Yehova. (Tanga 2 Asapulo 26:1-5.) Usiya wa yula olofeka vialua viovanyãli kuenda wa lingisa okuti o Yerusalai yi teyuiwa. (2 Asa. 26:6-15) Ocili okuti, Usiya wa yeva esanju lialua omo liovina vialua a linga lekuatiso lia Yehova.—Uku. 3:12, 13.

10. Nye ca pita la Usiya?

¹⁰ Lilongisila kolonjila ka via sungulukile Usiya a nõlele. Soma Usiya wakile oku sapuila ku vakuavo eci va sukilile oku linga. Anga hẽ eci ca lekisile okuti wa ponduile oku linga cosi a yonguile? Eteke limue, Usiya wa iñila vonembele ya Yehova kuenje wa linga o siata yoku timĩha insensu kutala okuti ocina cimue olosoma ka via kuatele omoko yoku ci linga. (2 Asa. 26:16-18) Ocitunda Asariya wa seteka oku u lungula, pole, Usiya wa kuata onyeño yalua. Usiya kamameleko lekolelo ku Yehova kuenje wa kuatiwa lovilundu. (2 Asa. 26:19-21) Nda wamameleko oku lekisa umbombe eci nda ka ca lipitile laye!

11. Nye ci tu kuatisa oku amamako oku lekisa umbombe? (Talavo ociluvialuvia.)

¹¹ Eci Usiya a fetika oku kuata ocikele cimue, wa ivalako ovina viosi viwa Yehova o lingilile. Eci ci tu longisa nye? Olonjanja viosi tu sukila oku ivaluka okuti asumũlũho osi kuenda ovikele tu kuata, vi tunda ku Yehova. Tu sukila oku yuvula oku lipandela ovina tu tẽla oku linga, pole, tu sukila oku eca esivayo liosi ku Yehova. b (1 Va Kor. 4:7) Handi vali tu sukila oku lekisa umbombe loku limbuka okuti ka tua lipuile kuenda tu sukila epindiso. Manji umue ulume o kuete 60 kanyamo, wa soneha hati: “Nda lilongisa oku yuvula oku tema ale oku sumua eci vakuetu va limbuka akulueya ange. Olonjanja vimue nda siata oku lueya lonjila yimue yuveke  kuenje ndi lunguiwa omo lielinga liaco.” Ndaño ndoco, ndi likolisilako oku mioñoloha kuenda oku likolisilako oku linga eci ca velapo ku Yehova. Eci tu pokola ku Yehova loku amamako oku lekisa umbombe, tu kuata esanju liocili.—Olosap. 22:4.

12. Eci Yosiya a kala umalẽhe wa sanda ndati Yehova? (2 Asapulo 34:1-3)

¹² Setukula olonjila viwa Yosiya a nõlele. Yosiya wa kuata 16 kanyamo eci a fetika oku sanda Yehova. Eye wa yonguile oku lilongisa vali calua catiamẽla ku Yehova kuenda oku linga ocipango caye, pole, ekalo liomuenyo waye ka lia lelukile. Kotembo yaco, onepa yalua yomanu va enda oku fendela olosuku viesanda kuenje Yosiya wa sukilile utõi oco a teyuile efendelo liocili. Kuenje oco eye a linga! Eci a tẽlisa 20 kanyamo, wa fetika oku lundula atavo esanda vofeka.—Tanga 2 Asapulo 34:1-3.

13. Oku litumbika ku Yehova ci lomboloka nye kokuove?

¹³ Ndaño okuti ove wumalẽhe calua, o pondola oku setukula Yosiya loku lilongisa ovina vialua viatiamẽla ku Yehova kuenda ovituwa Viaye vi komõhisa. Eci oco ci ka ku vetiya oku kuata onjongole yoku litumbika ku Yehova. Pole, onjila yaco, yi ka ku kuatisa ndati komuenyo wove? Luke, okuti wa papatisiwa eci a kuata 14 kanyamo wa popia hati: “Oku upisa cilo toke kovaso, ndi velisapo upange wa Yehova komuenyo wange kuenda oku likolisilako oku sanjuisa utima waye.” (Mar. 12:30) Kolela okuti o ka sumũlũisiwavo calua nda wa nõlapo oku linga cimuamue!

14. Tukula ovolandu amue a lekisa ndomo amalẽhe vamue va kasi oku setukula Soma Yosiya.

¹⁴ Ovitangi vipi o pondola oku liyaka lavio omo lioku kala umalẽhe umue o fendela Yehova? Johan okuti wa papatisiwa eci a kuata 12 kanyamo, o lombolola ndomo a siata oku liyaka loloseteko vi tunda ku vana va tangela kumosi, okuti vo vetiya oku sipa olosikalu vi talavaya lolusu. Oco Johan a tẽle oku yula oseteko yaco, wa lisokoluisa eye muẽle okuti, oku sipa ka ku nyõli lika uhayele wetu, pole, ku nyõlavo ukamba tu kuete la Yehova. Raquel, okuti wa papatisiwa eci a kuata 14 kanyamo, wa lombolola eci ca siata oku u kuatisa oku yula oloseteko a siata  oku pita lavio kosikola. Eye wa lombolola hati: “Ndi seteka oku sokisa cosi ndi mola leci ci sangiwa Vembimbiliya. Ndeci, ocipama cimue ndi lilongisa kosikola catiamẽla kovolandu, ci pondola oku njivaluisa ulandu umue Wembimbiliya, ale ocitumasuku cimue. Kuenda olonjanja vialua eci ñasi oku sapela la umue kosikola, njivaluka ocisonehua cimue Cembimbiliya kuenje ndi ci lekisa kokuaye.” Citava okuti oloseteko o kasi oku liyaka lavio via litepa levi via Yosiya. Ndaño ndoco o pondola oku lekisa olondunge, loku amamako oku kala ukuacili ndeci eye. Oku liyaka lovitangi osimbu o kasi umalẽhe, ci ku kuatisa oku lipongiyila ovitangi vio kovaso yoloneke.

15. Nye ca kuatisa Soma Yosiya oku vumba Yehova lekolelo? (2 Asapulo 34:14, 18-21)

¹⁵ Eci Soma Yosiya a kuata 26 kanyamo, wa fetika oku semũlũla onembele. Vokuenda kupange waco, kua sangiwa “elivulu Liocihandeleko ca Yehova cina ca eciwile ku Mose.” Eci soma a yeva eci elivulu lia popia, lonjanga yalua wa linga apongoloko oco a pokole kovina via sonehiwamo. (Tanga 2 Asapulo 34:14, 18-21.) Ove hẽ wa setekele ale oku tanga Embimbiliya oloneke viosi? Nda oco, o kasi hẽ oku litunda ciwa? Wa siata hẽ oku soneha ovinimbu vimue okuti vi pondola oku ku kuatisa? Luke okuti wa tukuiwa ale, wa siata oku soneha vokanderno kaye atosi a sola calua a sanga poku tanga Embimbiliya. Citava okuti ove nda wa ci lingavo, ci ka ku kuatisa oku ivaluka ovinimbu Viembimbiliya, ale ovolandu wa lilongisilako. Osimbu o likolisilako oku kũlĩha ciwa Embimbiliya kuenda oku li sola, onjongole yove yoku vumba Yehova yi ka livokiya calua. Ndeci Ondaka ya Suku ya kuatisa Yosiya oku linga eci ca sunguluka, oyo yi ka ku kuatisavo.

16. Momo lie Soma Yosiya a lingila ekandu limue linene kuenda nye tu lilongisilako?

¹⁶ Lilongisila kolonjila ka via sungulukile Yosiya a nõlele. Eci Yosiya a kuata 39 kanyamo, wa linga ekandu limue linene lio kokela ovitangi komuenyo waye. Eye ka sandele olonumbi via Yehova, pole, wa likolela eye muẽle. (2 Asa. 35:20-25) Tu pondola oku lilongisilako kulandu owu.  Ndaño tu kuete anyamo alua, ale tu kasi otembo yalua oku vumba Yehova, tu sukila oku amamako oku pamisa ukamba wetu la Yehova. Omo liaco, tu sukila oku likutilila olonjanja viosi ku Yehova oku pinga olonumbi viaye, oku lilongisa Embimbiliya kuenda oku yevelela alungulo Akristão va pama konepa yespiritu. Nda wa ci linga, o ka yuvula oku linga akandu anene kuenje o ka kuata esanju lialua.—Tia. 1:25.

17. Ovolandu api a kuete esilivilo tu lilongisila kolosoma vitatu vio ko Yuda?

¹⁷ Kuli ovina vialua vi komõhisa ove o pondola oku linga osimbu o kasi umalẽhe. Ulandu wa Yoasi, Usiya kuenda Yosiya, u lekisa okuti o pondola oku nõla olonjila via sunguluka kuenda oku sanjuisa Yehova ndaño okuti umalẽhe. Ocili okuti, ovo va linga ovina vialua ka via sungulukile vina via va kokela ovitangi, pole, nda wa setukula ovilinga viavo viwa, loku yuvula akulueya avo, o ka kuata esanju lialua komuenyo.

18. Ovolandu api Embimbiliya a lekisa okuti o pondola oku kuata esanju komuenyo? (Talavo ociluvialuvia.)

¹⁸ Embimbiliya li tukulavo amalẽhe vakuavo okuti va kuatavo ukamba uwa la Yehova, asumũlũho a tunda kokuaye kuenda esanju. Umue pokati kavo Daviti. Eci eye a kala umalẽhe, wa nõlelepo oku linga ukamba la Yehova kuenje noke weya oku kala osoma yimue ukuekolelo liocili. Ocili okuti Daviti wa lingile akandu amue, pole, kovina viosi Yehova wo tendele okuti ukuenje umue ukuekolelo. (1 Olos. 3:6; 9:4, 5; 14:8) Momo lie ku lilongisila ulandu watiamẽla ku Daviti? O ka pamisiwa, loku vetiyiwa calua oku vumba Yehova lekolelo. O pondolavo oku lilongisa ulandu watiamẽla ku Marko, ale wa Timoteo. Ovo va fetika oku vumba Yehova eci va kala amalẽhe kuenda vamamako lekolelo toke kesulilo liomuenyo wavo. Handi vali, va taviwile la Yehova kuenda va kuata esanju lialua omo lioku ci linga.

19. O yongola okuti omuenyo wove u kala ndati?

¹⁹ Onjila ndomo ambata omuenyo wove cilo, ci situlula ndomo u ka kala kovaso yoloneke. Nda wa kolela ku Yehova okuti kokuove muẽle hakoko, ci ka ku kuatisa oku nõla olonjila viwa. (Olosap. 20:24) O pondola oku kuata esanju kuenda asumũlũho komuenyo. Pole, ivaluka okuti Yehova wa kapako calua eci ove u lingila. Oku talavaya lomuenyo wove wosi, oco o vumbe Isietu Yehova ukuacisola, oyo onjila o pondola oku nõla. Ka kuli vali ocina ca velapo.