1-3. (a) Momo lie tu kolelela okuti tu pondola oku kala akamba va Suku? (b) Ovolandu helie tu lilongisa vocipama cilo?

AVIRAHAMA o tukuiwa olonjanja vitatu Vembimbiliya okuti ekamba lia Suku. (2 Asapulo 20:7; Isaya 41:8; Tiago 2:23) Eye lika Embimbiliya lia tukula konduko okuti ekamba lia Suku. Anga hẽ, ci lomboloka okuti Avirahama eye lika omunu wa kala ekamba lia Suku? Sio. Embimbiliya li lekisa okuti vosi yetu tu pondola oku kuata esumũlũho liaco.

² Ondaka ya Suku yi tukula ovolandu alua alume kuenda akãi vakuekolelo okuti va vumba Yehova, va kolelele kokuaye kuenje va linga akamba vaye. (Tanga Osamo 25:14.) Ovo va tiamẽla “kelende linene liolombangi” Paulu a tukula. Vosi yavo, va kala akamba va Suku.—Va Heveru 12:1.

³ Tu konomuisiko vatatu pokati kakamba va Yehova va tukuiwa Vembimbiliya: (1) Ruti, umalẽhe umue wa kala ukuacili okuti ocimbumba wo ko Moavi, (2) Hesekiya,  osoma yimue ukuekolelo wo ko Yuda, kuenda (3) Maria, ukãi umue womboka okuti Ina ya Yesu. Nye tu lilongisa kovituwa ovo va lekisa oco va kale akamba va Suku?

4, 5. Nye Ruti a linga okuti ka ca lelukile kokuaye? Kuenda momo lie ka ca lelukilile? (Tala ociluvialuvia kefetikilo liocipama cilo.)

⁴ Naomi lolondatembo viaye Ruti kuenda Arape, va kala oku linga ungende oku tunda ko Moavi oku enda ko Isareli. Vokuenda kungende waco, Arape wa nõlapo oku tiukila ko Moavi. Pole, Naomi wa nõlelepo oku tiukila ko Isareli, kimbo kuna a citiwila. Nye Ruti a linga? Eye wa linga cimue okuti ka ca lelukile. Eye nda wa tiukila hẽ ko Moavi oku kala lepata liaye, ale nda wa kala la ndatembo yaye Naomi loku linga ungende oku enda ko Beteleme?—Ruti 1:1-8, 14.

⁵ Epata lia Ruti lia kala ko Moavi. Eye nda wa tiukila kokuavo kuenda citava okuti ovo nda vo tata. Eye wa kũlĩhile omanu vo ko Moavi, elimi va vangula kuenda ovituwa viavo. Naomi ka ponduile oku lombolola cimue ku Ruti catiamẽla kekalo lio ko Beteleme. Handi vali, Naomi wa kuata usumba wokuti, Ruti ka ka sanga ulume oco o kuele ale onjo yoku kala. Omo liaco, Naomi wo sapuila oco a tiukile ko Moavi. Ndomo tua konomuisa, Arape “wa tiukila ku vangandiaye kuenda kolosuku viaye.” (Ruti 1:9-15) Pole, Ruti ka tavele oku tiukila ku vangandiaye kuenda kolosuku viaye.

6. (a) Onjila yipi ya sunguluka Ruti a nõla? (b) Momo lie Boasi a popela okuti Ruti weya oku vunda vavava a Yehova?

⁶ Citava okuti Ruti wa lilongisile eci catiamẽla ku Yehova la veyaye ale la Naomi. Eye wa lilongisa okuti Yehova wa litepa lolosuku vio ko Moavi. Eye wa solele Yehova kuenda wa kũlĩhĩle okuti o sukila oku u sola kuenda oku u fendela. Ruti wa nõla onjila ya sunguluka. Eye wa sapuila Naomi hati: “Omanu vove va linga omanu vange, Suku yene o lingavo Suku yange.” (Ruti 1:16) Utima wetu u vetiyiwa eci tu sokolola ocisola Ruti a kuatela Naomi. Pole, ci komohĩsa vali enene, ocisola Ruti a kuatela Yehova. Ocituwa caco ca komohĩsavo Boasi, okuti noke wa sapuila Ruti hati, ‘weya oku vunda vavava a Yehova.’ (Tanga Ruti 2:12.) Olondaka Boasi a tukula citava okuti vi tu ivaluisa ndomo okamõla konjila ka sandiliya eteyuilo vemẽhi viavava olonjali viaye. (Osamo 36:7; 91:1-4) Cimuamue haico Yehova a linga poku teyuila Ruti kuenda oku u sumũlũisa omo liekolelo liaye. Ruti lalimue eteke a livelele omo lionjila a nõla.

7. Nye ci pondola oku kuatisa omanu vana ka va lekisa onjongole yoku litumbika ku Yehova?

⁷ Omanu valua va siata oku lilongisa ovina viatiamẽla ku Yehova, pole ka va sandi eteyuilo kokuaye. Ovo ka va lekisa onjongole yoku li tumbika ku Yehova loku papatisiwa. Nda ove o kuete ocisimĩlo cimuamue, sokolola esunga lieci ku kuetele onjongole yaco. Omunu lomunu o nõla o suku a vumba. (Yehosua 24:15) Pole, ca sunguluka oku nõla oku vumba Suku yocili. Eci o litumbika ku Yehova, o lekisa okuti o kuete ekolelo liokuti o ka ku teyuila. Kuenje eye o ka ku kuatisa okuti amamako oku u fendela ndaño o liyaka lovitangi vialua. Eci oco Suku a linga la Ruti.

8. Lombolola ulandu womuenyo wa Hesekiya.

⁸ Ulandu womuenyo wa Hesekiya wa litepele calua lowu wa Ruti. Hesekiya wa tiamẽlele kepata limue  okuti lia li tumbikile ku Suku. Pole, va Isareli havosiko va amamako oku pokola. Soma Ahasi, Isia ya Hesekiya wa kala ondingaĩvi. Eye ka lekisile esumbilo konembele ya Suku kuenda wa yapuisa omanu oco va fendele olosuku vikuavo. Ahasi wa yoka ndocilumba vamanji a Hesekiya kolosuku viesanda. Ocili okuti, utila wa Hesekiya ka wa lelukile!—2 Olosoma 16:2-4, 10-17; 2 Asapulo 28:1-3.

9, 10. (a) Momo lie nda ca lelukila ku Hesekiya oku kuata ovisimĩlo ka via sungulukile? (b) Momo lie ka ca sungulukilile oku funguila Suku? (c) Momo lie ka ca sungulukilile oku sima okuti tu sukila oku kakatela kovituwa viepata lietu?

⁹ Ongangu ĩvi ya Ahasi nda ya kokela omolaye Hesekiya oku funguila Yehova. Koloneke vilo, vana okuti ovitangi viavo ka via lisokele levi via pita la Hesekiya, va sima okuti va kuete esunga lioku “funguila Yehova” ale oku funguila ocisoko caye. (Olosapo 19:3) Vakuavo va sima okuti ovituwa vĩvi viepata liavo, vi pondola oku va kokela oku ambata omuenyo ka wa sungulukile ale oku setukula ovituwa viaco. (Esekiele 18:2, 3) Anga hẽ ovisimĩlo evi viocili?

¹⁰ Omuenyo wa Hesekiya wa lekisa okuti ovisimĩlo viaco viesanda! Ka kuli esunga lalimue lioku funguila Yehova. Eye ka kokela ovina vĩvi omanu. (Yovi 34:10) Ocili okuti olonjali vi pondola oku longisa omãla vavo oku linga ovina viwa ale ovina vĩvi. (Olosapo 22:6; Va Kolosai 3:21) Pole, eci ka ci lomboloka okuti ovituwa viepata lietu, ovio vi situlula ovituwa tu ka kuata. Momo lie? Momo Yehova wa tu ĩha ombanjaile yelianjo, okuti tu nõla oku linga eci ciwa ale ceci cĩvi. (Esinumuĩlo 30:19) Hesekiya wa talavaya ndati lombanjaile yaco?

11. Nye ca kuatisa Hesekiya oku kala osoma yimue yiwa wo ko Yuda?

¹¹ Pokati kolosoma viosi vio ko Yuda, Isia ya Hesekiya wa kala osoma yimue ya piãlele koku linga ũvi. Pole Hesekiya wa kala osoma yimue yiwa. (Tanga 2 Olosoma 18:5, 6.) Eye ka nõlelepo oku kuama ongangu ĩvi ya isiaye. Pole, wa nõlapo oku yevelela lutate ovaprofeto va Yehova okuti, Isaya, Mika, kuenda Hosea. Hesekiya wa kapeleko olonumbi kuenda alungulo a tunda kokuavo. Eci co kuatisa oku tetulula ovitangi vialua via kokiwa la isiaye. Eye wa yelisa onembele, wa pinga oco Suku a  ecele akandu omanu, kuenda wa nyõla oviteka viavo. (2 Asapulo 29:1-11, 18-24; 31:1) Noke, eci Soma Senakeriva wo ko Asuria a seteka oku iñila vo Yerusalai locimãho coku ponda, Hesekiya wa lekisa utõi walua kuenda ekolelo. Eye wa kolelele okuti Yehova o teyuila kuenda o pamisa afendeli vaye. (2 Asapulo 32:7, 8) Vepuluvi limue Hesekiya wa lekisa ocituwa cepela pole, Yehova wo lungula kuenje wa liketisa. (2 Asapulo 32:24-26) Ocili okuti, Hesekiya wa tu sila ongangu yimue yi komohĩsa tu sukila oku setukula. Eye ka ecelele okuti ovituwa viepata liaye vi nyõla omuenyo waye. Pole, wa lekisa okuti wa kala ekamba lia Yehova.

12. Ndeci Hesekiya a linga, omanu valua koloneke vilo va lekisa ndati okuti akamba va Yehova?

¹² Koloneke vilo oluali lueyuka ungangala kuenda ekambo liocisola. Kuenje omãla valua va kula okuti olonjali viavo ka vi lekisa ocisola lesakalalo kokuavo. (2 Timoteo 3:1-5) Akristão valua, ndaño va kulila vepata limue okuti ka va lekisile ovituwa viwa, pole va nõlapo oku kuata ukamba la Yehova. Ndeci Hesekiya a linga, ovo va lekisa okuti ka va sukila oku kakatela kovituwa viepata liavo vokuenda kuotembo. Suku wa tu ĩha ombanjaile yelianjo, kuenje tu pondola oku nõla oku u vumba loku u sumbila, ndeci Hesekiya a linga.

13, 14. Momo lie ocikele ca eciwa ku Maria ka ca lelukile? Kuenda wa tambulula ndati kolondaka Gabriele o sapuila?

¹³ Noke lianyamo alua tunde eci Hesekiya a kala komuenyo, ufeko umue womboka o tukuiwa Maria, wa kuata ukamba uwa la Yehova. Noke, weya oku tambula ocikele cimue ci likasi. Eye wa laikele oku mina loku cita kuenda oku tata Omõla wa Suku! Yehova wa lekisa ocisola ku Maria kuenda wo kolelele, kuenje wa eca kokuaye esumũlũho liaco. Kefetikilo Maria wa kala ndati poku yeva eci catiamẽla kocikele caco?

¹⁴ Olonjanja vialua tua siata oku vangula catiamẽla kesumũlũho Maria a kuata. Pole, momo lie Maria a kuatela usumba? Ungelo Gabriele wa sapuila Maria hati wa laikele oku mina, ndaño ka la kala lulume. Pole, Gabriele ka lomboluile kepata liaye kuenda vana va lisunguile laye  okuti Maria wa laikele oku mina. Ovisimĩlo vipi nda va kuata? Eye nda wa sapuila ndati Yosefe okuti ko kembele? Handi vali, Maria wa kuata ocikele cinene coku tekula Omõla a Suku! Ka tua kũlĩhĩle ovina viosi via kala oku sakalaisa Maria, pole tua kũlĩha ovina eye a linga noke yoku sapela la Gabriele. Maria wa popia hati: “Tala upika ufeko wa Yehova! Ci tẽlisiwe vokuange ndomo wa ci popia.”—Luka 1:26-38.

15. Momo lie Maria a kuatelele ekolelo lia pama?

¹⁵ Ocili okuti Maria wa kuatele ekolelo lia pama! Ndeci ufeko umue upika, eye wa nõlelepo oku linga ovina viosi vo pingile. Eye wa kolelele okuti Yehova u tata kuenda u teyuila. Maria wa tẽla ndati oku kuata ekolelo liaco? Etu ka tua citiwile okuti tu kuete ale ekolelo. Pole, tu pondola oku kuata ekolelo nda tua likolisilako oku li pamisa kuenda oku pinga ku Suku oco a sumũlũise alikolisilo aco. (Va Galatia 5:22; Va Efeso 2:8) Maria wa likolisilako oku pamisa ekolelo liaye. Tua ci kũlĩha ndati? Tu konomuisi ndomo eye a yevelela kuenda ovina a popia.

16. Nye ci lekisa okuti Maria wa kala onjeveleli yiwa?

¹⁶ Ndomo Maria a yevelela. Embimbiliya li lombolola okuti, “omunu lomunu a kale ukuanjanga koku yevelela, a livale koku popia.” (Tiago 1:19) Maria wa kala onjeveleli yiwa. Embimbiliya li lekisa okuti eye wa pokola kovina a enda oku yeva, ca piãla enene ovina a lilongisa viatiamẽla ku Yehova. Maria wa sanda otembo yoku sokolola lutate kovina viaco vi kuete esilivilo. Ulandu umue, wowu wa pita poku citiwa kua Yesu, eci angombo va sapuila Maria esapulo lia tunda kungelo umue. Noke eci Yesu a kuata ci soka 12 kanyamo, wa vangula ovina vimue via komohĩsa Maria. Volonjanja viaco vivali, Maria wa yevelela, wa ivaluka kuenda wa sokolola lutate ovina a yeva.—Tanga Luka 2:16-19, 49, 51.

17. Nye tu lilongisa kulandu wa Maria catiamẽla kovina a popia?

¹⁷ Ovina Maria a popia. Embimbiliya ka li lombolola ovina vialua Maria a popele. Kovolandu Embimbiliya atiamẽla kokuaye, kelivulu lia Luka 1:46-55, oko ku sangiwa olondaka vialua eye a popia. Olondaka viaco vi lekisa okuti Maria wa kũlĩhĩle ciwa Ovisonehua vio Heveru. Wa vi kũlĩhĩle ndati? Olondaka Maria a popia vi likuata lolondaka Hana ina ya Samuele a tukula vohutililo a linga. (1 Samuele 2:1-10) Ci moleha okuti Maria volondaka a popia wa tukula Ovisonehua ci soka 20 kolonjanja. Ocili okuti eye wa solaile oku vangula ovina a lilongisa viatiamẽla Kekamba liaye lia velapo Yehova.

18. Tu setukula ndati ekolelo lia Maria?

¹⁸ Ndeci ca pita la Maria, olonjanja vimue Yehova o tu ĩha ovikele vina tu sima okuti ka tu tẽla oku vi tẽlisa. Tu setukuli ongangu ya Maria, loku tava ovikele viaco lumbombe, kuenda oku kolele okuti Yehova o tu kuatisa. Tu pondolavo oku setukula ekolelo lia Maria , poku yevelela Yehova lutate, loku sokolola kovina tua lilongisa catiamẽla kokuaye kuenda kocipango caye. Kuenje lesanju tu sapuilako omanu ovina tua lilongisa.—Osamo 77:11, 12; Luka 8:18; Va Roma 10:15.

19. Nda tu amamako oku setukula ongangu yomanu vakuekolelo va tukuiwa Vembimbiliya, esumũlũho lipi tu kuata?

¹⁹ Ocili okuti Ruti, Hesekiya, kuenda Maria va kala akamba va Yehova ndeci ca kala Avirahama. Ovo va panga onepa ‘kelende linene liolombangi’ vina via kuatavo esumũlũho lioku kala akamba va Suku. Tu sukila oku amamako oku setukula ongangu yaco yekolelo. (Va Heveru 6:11, 12) Nda tua ci linga, tu limbuka esumũlũho lioku kala akamba va Yehova otembo ka yi pui!