1. Momo lie pamue ka ci leluka kokuetu oku pokola?

 OLONJANJA vimue ove o sima hẽ okuti ka ca lelukile oku kala ukuepokolo? Eci oco Soma Daviti a simĩle kuenje wa likutilila ku Suku hati: “Ndi kokele oku kuata onjongole yoku ku pokola.” (Osa. 51:12) Daviti wa solele calua Yehova. Ndaño ndoco, olonjanja vimue ka ca lelukile kokuaye oku pokola. Eci oco ca siatavo oku pita letu. Momo lie? Catete, momo ka tua lipuile kuenda tua citiwa locituwa cesino. Cavali, Satana olonjanja viosi o tu seteka okuti tu sinĩla Yehova ndeci eye. (2 Va Kor. 11:3) Catatu, tua ñualiwa lomanu vakuesino voluali lulo okuti, ‘espiritu lioluali li kasi ndofela okuti, cilo li talavaya vomãla vesino.’ (Va Efe. 2:2) Tu sukila oku likolisilako calua oco ka tu ka yuliwe locituwa cetu cekandu kuenda oco tu tẽle oku tamalãla layonjo Eliapu loluali luaye lua siata oku tu vetiya oku kala vakuesino. Tu ci linga poku pokola ku Yehova kuenda ku vana a eca omoko yoku songola.

2. Nye ci lomboloka oku kala omunu wa “likapelako oku pokola?” (Tiago 3:17)

² Tanga Tiago 3:17. Usonehi Tiago wa vetiyiwa oku popia hati omunu umue ukualondunge wa “likapelako oku pokola.” Eci ci lomboloka nye? Eci ci lomboloka okuti, tu sukila oku pokola ku vana Yehova a eca omoko yoku songola. Pole, eye ka ecelela okuti tu pokola komunu una o tu kisika oku linga ovina vi li patãla lolonumbi viaye.—Ovil. 4:18-20.

3. Momo lie ci kuetele esilivilo ku Yehova etu oku pokola ku vana eye a eca ocikele coku songola?

³ Ocili okuti, ca leluka vali oku lekisa epokolo ku Yehova okuti komunu ci sule. Momo Yehova olonjanja viosi eca olonumbi via lipua. (Osa. 19:7) Pole, omanu vana va kuete omoko yoku songola ka va lipuile kuenda halonjanja viosiko va eca olonumbi viwa. Ndaño ndoco Yehova wa eca unene umue kolonjali, kakulu vekongelo kuenda kolombiali. (Olosap. 6:20;  1 Va Tes. 5:12; 1 Pet. 2:13, 14) Eci tu pokola kokuavo tu lekisa okuti tu kasi oku pokola ku Yehova. Vocipama cilo, tu kũlĩhĩsa ndomo tu pondola oku pokola komanu vana Yehova a eca unene umue woku songola, ndaño pamue ka ci leluka oku tava loku kuama olonumbi viavo.

4. Momo lie omãla valua ka va pokuila kolonjali viavo?

⁴ Amalẽhe va ñualiwa la vana va tangela kumosi okuti, “vakuakusinĩla olonjali.” (2 Tim. 3:1, 2) Momo lie amalẽhe valua va lingila vakuesĩno? Amalẽhe valua va sima okuti olonjali viavo vi va kisika oku linga ovina okuti ovo muẽle ka va vi lingi. Amalẽhe vaco, va sima okuti oluali lua pongoloka kuenda olonjali viavo via cilua kuenje alungulo avo ka a kuete vali esilivilo koloneke vilo. Anga hẽ wa siatavo oku sima ndoco? Ku valua ca tĩla kokuavo oku kapako onumbi ya Yehova yi sangiwa ku Va Efeso 6:1 yokuti: “Pokoli kolonjali viene vomunga kumue la Ñala, momo eci ca sunguluka.” Nye ci pondola oku ku kuatisa oku ci linga?

5. Momo lie Yesu eye ongangu ya velapo yomõla wa kala ukuepokolo kolonjali? (Luka 2:46-52)

⁵ Ove o pondola oku lilongisa kongangu ya velapo yepokolo okuti Yesu. (1 Pet. 2:​21-24) Eye wa kala omunu umue wa lipuile, pole, olonjali viaye ka via lipuile. Pole, Yesu wa va sumbilile ndaño ceci ovo va enda oku lueya, ale ceci ovo ka va kuatele elomboloko liovina vimue. (Etu. 20:12) Konomuisa eci ca pita eci Yesu a kuata 12 kanyamo. (Tanga Luka 2:46-52.) Epata liaye lia kala ko Yerusalãi, pole, eci olonjali viaye via kala oku tiukila konjo, ka va limbukile okuti Yesu wa siala. Yosefe la Maria va kala oku u sandiliya, pole, eci vo sanga Maria wo sapuila okuti, va sakalalele calua omo liaye! Citava okuti, Yesu nda wa popia hati eci ka ca sungulukile, pole, ca kala ocikele colonjali oku kũlĩhĩsa nda omãla vosi va kasi pamosi osimbu ka va tiukilile konjo. Yesu wa tambulula lonjila yimue ya leluka haiyo yi lekisa esumbilo. Yosefe la Maria “ka va kuatele elomboloko lieci a kala oku va sapuila.” Ndaño ndoco, Yesu “wamamako oku pokola kokuavo.”

6-7. Nye ci pondola oku kuatisa amalẽhe oku pokola kolonjali viavo?

⁶ Ene amalẽhe, anga hẽ ka ca lelukile kokuene oku pokola kolonjali viene ndaño ceci ovo va lueya, ale ceci ovo ka va kuata elomboloko liovina vimue viatiamẽla kokuene? Nye ci pondola oku ku kuatisa? Catete, sokolola ndomo Yehova a liyeva. Embimbiliya li popia okuti eci o pokola kolonjali viove, “ci sanjuisa Ñala.” (Va Kol. 3:20) Yehova wa kũlĩha okuti, olonjanja vimue olonjali viove ka vi kuata elomboloko liatiamẽla kokuove, ale va tumbika olonumbi vimue okuti kokuove vi molẽha ndu okuti via tatama. Pole, eci o pokola kolonjali viove o sanjuisa Yehova.

⁷ Cavali, sokolola ndomo olonjali viove vi liyeva. Eci o pokola kolonjali viove, ovo va kuata esanju kuenda va ku kolela. (Olosap. 23:22-25) Handi vali, o ka kuata ukamba uwa lavo. Manji umue ukuenje wo ko Belgika o tukuiwa Alexandre wa lombolola hati: “Eci nda fetika oku linga ovina olonjali viange vi ndi pinga, ukamba wetu wa pongoloka. Owo wa pamisiwa kuenda tua kuata esanju lialua.” b Catatu, sokolola ndomo oku kala ukuepokolo cilo, ci ku kuatisa kovaso yoloneke. Manji Paulo wo ko Brasil wa popia hati: “Oku lilongisa oku pokola kolonjali viange ca ñuatisa oku pokola ku Yehova kuenda ku vana va kuete omoko yoku songola.” Ndomo ci lekisiwa vondaka ya  Suku, ove o kuete esunga lia velapo lioku pokola kolonjali viove. Ndeci ku Va Efeso 6:2, 3 ku popia hati: “Oco okuti, o kuata omuenyo uwa kuenda o kala otembo yalua kilu lieve.”

8. Momo lie amalẽhe valua va nõlelapo oku pokola kolonjali viavo?

⁸ Amalẽhe valua va limbuka okuti, ocina cimue ca velapo kokuavo oku pokola kolonjali viavo. Manji Luisa okuti o sangiwa ko Brasil, kefetikilo ka ca lelukile kokuaye oku kuata elomboloko lieci ka ca tavelele oku kuata handi o telefone. Eye wa enda oku sapuila olonjali viaye okuti, vosi va kasi vutunga waye va kuete ale olotelefone. Pole, eye wa limbuka okuti olonjali viaye via yonguile oku u teyuila. Cilo, eye o popia hati: “Oku pokola kolonjali viange ka ci kasi ndocina cimue ca tatama, pole, ci kasi nduvia u teyuila omuenyo wange.” Manji Elizabeth okuti, ufeko umue wo ko Estadus Unidus, olonjanja vimue ka ca lelukile kokuaye oku pokola kolonjali. Eye wa lombolola hati: “Eci si kuata elomboloko lieci olonjali viange via tumbikila olonumbi vimue, ndi likolisilako oku ivaluka ndomo olonumbi viavo via ndi teyuila.” Manji Monica wo ko Armenia, wa limbuka okuti, olonjanja viosi eci a pokola kolonjali viaye ovina viu tunda ciwa.

9. Ovisimĩlo vipi omanu valua va kuete catiamẽla koku pokola kovihandeleko violombiali?

⁹ Omanu valua va limbuka okuti va sukila olombiali kuenda ci kuete esilivilo oku pokola kovihandeleko via tumbikiwa ‘lolombiali.’ (Va Rom. 13:1) Pole, omanu vaco va likala oku pokola kovihandeleko viaco eci ka va vi sanjukila, ale va sima okuti ka via sungulukile. Ndeci, kũlĩhĩsa eci catiamẽla koku feta elisimu. Kofeka yimue yo ko Europa, pokati komanu vakuãla, umosi o sima okuti “ka ca sungulukile oku feta elisimu lina li molẽha okuti ka li kuete esilivilo.” Omo liaco, omanu va kasi vofeka yaco ka va feti alisimu osi a kisikiwa lombiali.

10. Momo lie tu pokuilavo kovihandeleko vina okuti ka tu vi sole?

¹⁰ Embimbiliya li popia okuti, olombiali viomanu vi koka ohali, momo vi kasi oku songuiwa la Satana kuenda ndopo vi ka kunduiwa. (Osa. 110:5, 6; Uku. 8:9; Luka 4:5, 6) Olio li tu sapuilavo okuti, “wosi o tamalãla lolombiali o patãla esokiyo lia Suku.” Cilo, Yehova o kasi oku ecelela okuti, olombiali vi kalako oco ka ku ka kale ombuanja kuenda eye o lavoka okuti tu pokola kokuavio. Omo liaco, tu sukila oku ‘eca ku vosi eci ca va sesamẽla,’ oku kongelamo elisimu, esumbilo kuenda epokolo. (Va Rom. 13:1-7) Olonjanja vimue tu pondola oku sima okuti, ocihandeleko cimue ca tĩla, ka ca sungulukile, ale ka ca lelukile kokuetu. Pole, etu tu pokola ku Yehova kuenda eye o tu vetiya okuti tu sukila oku pokola kolombiali. Ka tu pokola lika kokuavo eci va tu kisika oku  linga cimue ci li patãla lolonumbi via Yehova.—Ovil. 5:29.

11-12. Nye Yosefe la Maria va sukilile oku linga oco va pokole kocihandeleko cimue kuenda onima yipi va kuata? (Luka 2:1-6) (Talavo ociluvialuvia.)

¹¹ Tu lilongisila kongangu ya Yosefe la Maria, okuti va li kapeleleko oku pokola kolombiali, ndaño ceci ka ca lelukile kokuavo. (Tanga Luka 2:1-6.) Kũlĩhĩsa oseteko yimue yepokolo va pita layo eci Maria a minile. Nguluvulu wo ko Roma Augusto wa tumbikile ocihandeleko cimue ca kisikile okuti vosi va tiukila kofeka yavo va citiwila oco va li sonehise. Yosefe la Maria va sukilile oku linga ungende toke ko Beteleme, okuti ungende umue wa soka 150 kolokilometulu, vonjila yimue mueyuka ovilamano loviloka. Ungende waco ka wa lelukile, momo Maria wa kuatele ale olosãi ecea vioku mina. Nye nda ca pita nda eye wa kuatiwile lolongembia vokuenda kungende? Citava okuti, va sakalalele calua luhayele wa Maria kuenda woñaña, momo eye wa laikele oku kala Mesiya. Eci nda ca koka okuti, ovo va lisandela esunga oco ka va ka pokole kocihandeleko combiali.

¹² Yosefe la Maria ka va yapuisiwile lasakalalo avo. Ovo va pokola kombiali. Kuenje Yehova wa va sumũlũisa omo lioku lekisa epokolo. Maria wa pitĩla ciwa ko Beteleme kuenda oñaña ya citiwa luhayele kuenje ca kuatisa oku tẽlisa ocitumasuku cimue Cembimbiliya!—Mika 5:2.

13. Momo lie epokolo lietu li kuatisila vamanjetu?

¹³ Oku pokola kolombiali ci pondola oku tu kuatisa loku kuatisa vakuetu. Ndamupi? Ka tu kangisiwa ndeci omanu vakuavo ka va pokola kovihandeleko. (Va Rom. 13:4) Epokolo lietu li pondolavo oku kuatisa olombiali oku limbuka okuti Olombangi viosi Via Yehova omanu vamue vakuepokolo. Ndeci, kanyamo amue apita, kofeka yo Nigeria asualali va iñila Vonjango Yusoma vepuluvi liohongele oco va sandiliye omanu va kala oku linga ombuanja yoku likala oku feta elisimu. Pole, kesongo kasualali wa handeleka asualali oco va  tunde Vonjango Yusoma loku va sapuila hati: “Olombangi Via Yehova olonjanja viosi vi feta elisimu.” Olonjanja viosi eci o pokola kovihandeleko viombiali, ci kemãlisa ekalo liwa liafendeli va Yehova. Citava okuti, kovaso yoloneke ekalo liaco liwa li ka teyuila vamanji.—Mat. 5:16.

14. Nye ca kuatisa manji umue ukãi oku nõlapo oku pokola kolombiali?

¹⁴ Ndaño ndoco, olonjanja vimue ka tu yongola oku pokola kolombiali. Manji umue o tukuiwa Joanna wo ko Estadus Unidus, wa popia hati: “Kokuange ca tĩlile calua oku lekisa epokolo, momo vamue pokati kepata liange va tatiwile lekambo liesunga peka liolombiali.” Pole, manji Joanna wa limbuka okuti wa sukilile oku pongolola ovisimĩlo viaye. Catete, wa liwekapo oku tanga asapulo ka a sungulukile vo internet ana a pisa olombiali. (Olosap. 20:3) Cavali, wa likutilila ku Yehova oku u pinga ekuatiso, oco a kolele kokuaye kuenda oku yuvula oku lavoka kolombiali oku linga epongoloko limue. (Osa. 9:9, 10) Catatu, eye wa tanga ovipama vimue valivulu etu a lombolola catiamẽla koku yuvula oku panga onepa kopulitika. (Yoa. 17:16) Cilo, manji Joanna wa popia hati, oku sumbila loku pokola kolombiali cu kuatisa oku kuata ombembua lutima wa tula.

15. Momo lie pamue ka ca lelukile kokuetu oku pokola kolonumbi vi eciwa locisoko ca Yehova?

¹⁵ Yehova o tu vetiya oco tu ‘pokole ku vana va songola’ vekongelo. (Va Hev. 13:17) Ndaño okuti usongui wetu Yesu wa lipua, pole, vana eye a nõla oco va songuile omanu vaye palo posi, ka va lipuile. Eli olio esunga lieci okuti, pamue ka ci leluka kokuetu oku va pokola, ca piãla enene eci va tu pinga oku linga ocina cimue ka tu yongola. Onjanja yimue upostolo Petulu ka yonguile oku pokola. Eci ungelo umue o tuma okulia ovinyama via vĩha vina via pisiwile Vocihandeleko ca eciwile ku Mose, Petulu wa likala oku pokola, eye ka ci lingile lika onjanja yimosi pole, wa ci linga olonjanja vitatu! (Ovil. 10:9-16) Momo lie? Momo onumbi yaco yokaliye yo tatamele calua. Ca kala ocina cimue ca litepele leci eye a enda oku linga. Nda okuti ku Petulu ka ca lelukile oku pokola konumbi yungelo wa lipua, sokolola ndomo ka ci leluka kokuetu oku pokola kolonumbi viomanu ka va lipuile!

16. Nye Paulu a linga ndaño okuti onumbi a tambuile ka yo lombolokele? (Ovilinga 21:23, 24, 26)

¹⁶ Upostolo Paulu wa ‘likapeleleko oku pokola’ ndaño ceci a enda oku tambula olonumbi via molẽhele okuti ka vi kuete elomboloko. Akristão va Yudea va yeva umamõhe wokuti va kasi oku kunda “ocina cimue ci lipatãla Locihandeleko ca Mose okuti unanguluke,” loku sepula Ocihandeleko ca Mose. (Ovil. 21:21) Akristão vana va kala locikele coku songola vo Yerusalãi va sapuila Paulu oku ambata alume vakuãla toke konembele oco va ka liyelise. Lonjila eyi Paulu wa ponduile oku lekisa okuti wa sumbilile Ocihandeleko. Pole, Paulu wa kũlĩhĩle okuti Akristão ka va sukilile oku kuama vali Ocihandeleko kuenda eye ka lingile cimue cĩvi. Ndaño ndoco, eye wa pokola lonjanga. Kuenje “keteke lia kuamamo, Paulu wambata alume vaco, wa liyelisa eye muẽle kumue lalume vaco.” (Tanga Ovilinga 21:23, 24, 26.) Epokolo lia Paulu lia koka omunga pokati ka vamanji.—Va Rom. 14:19, 21.

17. Nye wa lilongisila kulandu wa manji Stephanie?

¹⁷ Manji umue ukãi o tukuiwa Stephanie wa kuata ocitangi coku tava onjila yimue ya nõliwa la vamanji va kala oku tata upange vofeka a kasi. Eye kumue lulume waye va kala oku talavaya kocimunga cimue celimi liofeka yikuavo  kuenda va kuatele esanju lialua. Pole, noke o Betele ya imũla ocimunga caco kuenje ohueli ya tumiwa oku tiukila vekongelo lielimi ovo va vangula. Manji Stephanie wa popia hati: “Ca ndi sumuisa calua kuenda sia simĩle okuti vekongelo lielimi lietu mua kala esukila lialua.” Ndaño ndoco, eye wa nõlapo oku pokola. Manji Stephanie wamisako vali hati: “Vokuenda kuotembo nda limbuka esunga lieci vamanji va nõlelapo onjila yaco. Tua linga olonjali konepa yespiritu ya valua vekongelo okuti ka va kuatele epata vocili. Ñasivo oku longisa Embimbiliya manji umue wa liwekelepo oku kunda vokuenda kuotembo yalua. Kuendavo cilo ndi kuete otembo yalua yoku linga elilongiso liange lio pokolika. Handi vali, ñuete utima wa tula omo nda kũlĩha okuti nda likolisilako oco ndi kale ukuepokolo.”

18. Momo lie oku kala ukuepokolo ci kuetele esilivilo kokuetu?

¹⁸ Etu tu pondola oku lilongisa oku kala vakuepokolo. Yesu “wa lilongisa epokolo,” havekaloko liwa, pole, “omo liohali a talisiwa.” (Va Hev. 5:8) Ndomo ca pita la Yesu, olonjanja vialua tu lilongisa oku kala vakuepokolo eci tu lipita locitangi cimue. Ndeci, kefetikilo liefengi lio KOVID-19 tua tambula onumbi oco tu liwekepo oku liongolola Vonjango Yusoma kuenda oku liwekapo oku kundila konjo lanjo. Anga hẽ wa kuata ocitangi coku pokola konumbi eyi? Ocili okuti, epokolo liove lia ku teyuila, lia kuatisa ekongelo oku amamako lomunga kuenda lia sanjuisa Yehova. Vosi yetu, cilo tua lipongiyila ciwa oku pokola kolonumbi viosi tu ka tambula vokuenda kuohali ya piãla. Oku pokola kolonumbi viaco, oco ci ka popela ovimuenyo vietu!—Yovi 36:11.

19. Momo lie wa nõlelapo oku pokola?

¹⁹ Tua lilongisa okuti oku kala vakuepokolo ci nena asumũlũho alua. Pole, esunga lia velapo lioku pokola ku Yehova lieli okuti tu u sole calua kuenda tu yongola oku u sanjuisa. (1 Yoa. 5:3) Lalimue eteke tu ka tẽla oku tiula ku Yehova ovina viosi viwa eye a siata oku tu lingila. (Osa. 116:12) Pole, tu pondola oku pokola kokuaye kuenda ku vana va kuete ocikele coku tu songuila. Nda tua ci linga tu lekisa okuti tuakualondunge. Omo liaco, oku kala omunu ukualondunge ci sanjuisa utima wa Yehova.—Olosap. 27:11.